Neerlandia. Jaargang 90

[p. 137]

Vlaamse Beweging waarheen?
11 juli-toespraak

Op het programma van vanavond staat een ‘feest’-rede vermeld. Inderdaad is er in Vlaanderen allerlei reden tot feest. Wat in een mensenleeftijd is bereikt, zou tussen de beide wereldoorlogen een onbereikbare droom geschenen hebben. Ik denk bijvoorbeeld aan de tijd toen Dr. Mattelaer - mijn vriend en voortreffelijke ereburgemeester - naar Amsterdam trok om samen met honderden andere Vlamingen de wapens te smeden voor een universiteit in het Nederlands, hier te lande. Welnu, vandaag bloeien in het Vlaamse land centra van hoger onderwijs en wetenschappelijke vorsing, in Gent, Leuven, Kortrijk, Antwerpen, Diepenbeek en zelfs Brussel!

Zou dat geen reden tot feest zijn? De Franssprekenden, die zich vroeger beschouwden als de gelukkige synthese van België - Vlaamse namen, maar Franse gezinstaal - worden nu tot anomalieën, tot zonderlinge resten van een verleden tijd. Wanneer ze zich nog handhaven, is het omdat ze vaak beter Nederlands spreken dan menig Vlaming, die terugvalt op het ‘plat’ van zijn beperkte eigen streek.

‘Feest’ dus. Maar het is in de geschiedenis nu eenmaal zo, dat verworvenheden spoedig worden beschouwd als de gewoonste zaak van de wereld en dus niet meer gevoeld als een gelukkige satisfactie. Overwinningen wekken nieuwe problemen op en, als men ze niet bij tijds onderkent, leidt positieve vooruitgang tot negatieve consequenties. Men gaat op zijn lauweren rusten en daardoor de aansluiting missen bij de vragen en opgaven van een volgende generatie.

In de periode van verbeten strijd tegen klaarblijkelijk onrecht worden creatieve krachten wakker en zodoende komt het juiste antwoord op de toegeworpen uitdaging. Het wordt geboren uit nood. Dat was het geval aan de IJzer, toen Vlaamse soldaten plotseling de Belgische onderdrukking van toen aan den lijve voelden, zodat de Vlaamse Beweging van taal- en cultuurbeweging groeide tot volksverzet.

De vraag die wij vanavond moeten overdenken, is daarom deze: waar ligt de grote uitdaging nù en wat kan ons antwoord zijn?

Laten we het eerlijk erkennen: juist door het vele en wezenlijke dat bereikt werd, gaat er onder Vlamingen soms een mentaliteit heersen van ‘Wir haben es so herrlich weit gebracht’, een zelfgenoegzaamheid die levensgevaarlijk is voor elke scheppende energie. Een vergelijkbaar voorbeeld van historische ommekeer is niet ver te zoeken. De Walen hebben in de vorige eeuw de spits afgebeten van de industriële revolutie op het Europese vasteland. Ze waren de dominante kracht in België en hebben daar flink van geprofiteerd. Maar toen de dagen van hun basis-industrieën voorbij gleden, toen steenkool en staal werden voorbijgestreefd door wat de ‘derde industriële revolutie’ heet - toen verminderde de lust tot investeren en in menig Waals gewest ging de economie kwijnen. Men begon groeiende malaise te voelen en beging de fout, een zondebok te zoeken. Het omhoog strevende Vlaanderen leek daar ideaal voor, zodat velen de kans misten om de eigen problemen op te lossen met eigen initiatief.

In de eerste jaren na de tweede wereldoorlog zijn de Vlaamse gewesten onherkenbaar ten goede veranderd. Zeker, hier en daar ziet men ook nu nog de bouwvallen van ouderwetse fabrieken. In verbleekte letters staat er een naam te lezen - in het Frans! Daarentegen hebben onze moderne bedrijven zonder uitzondering een normaal-Nederlandse naam, en hun technologie is meer verwant met de Amerikaanse dan met de oude Waalse.

De gevolgen blijven niet uit, ook politiek. Binnen- en buitenland moeten eraan wennen, dat men in België, op de ministeriële commandoplaatsen, Vlamingen ziet komen. Het gezicht van het land is grondig vervlaamst, en wie (in Brussel of elders) daar pijn aan heeft, is veroordeeld tot onvruchtbaar heimwee naar ‘la Beigique de papa’.

Dat is allemaal prachtig I Maar juist op gedenkdagen moet men naar de toekomst kijken, naar mogelijke gevaren die opdoemen, en nog meer naar de kansen die zich aanbieden.

Gevaarlijk is het dan, zich op te sluiten in het eigen landje, daar ‘waar Vlamingen thuis zijn’. Natuurlijk, het is winst, dat men zich ergens in eigen huid en huis, thuis kan voelen. Maar laat men rondom dat eigen thuis vooral geen Chinese of Berlijnse muren bouwen I Niets is destructiever dan geestelijke inteelt, immers dat houdt de microben in voor decadentie. Wie deuren en ramen afsluit uit angst voor kouvatten, verschrompelt, door gebrek aan zon. Hij waagt zich, bang, niet buiten de veilige haven als er storm woedt op zee. ‘Veilig thuis’ kàn gaan betekenen, dat men zichzelf te veel schouderklopjes geeft, zich superieur voelt aan anderen en de confrontatie niet aandurft met de wereld van straks, die nu eenmaal een wijde wereld is van mondiale uitdaging.

‘Het leven ligt in kringen om ons heen’, heeft de Friese dichter Toelstra gezegd. Welke levenskringen liggen er dan rondom de Vlaming van vandaag en morgen?

De eerste is: Vlaanderen als geheel. Dááraan hebben de flaminganten van vroeger steeds gedacht. Juist dààrom ook hebben zij steeds geijverd voor een Nederlandse standaardtaal, die overal inheems zou zijn. Plaatselijke dialecten kunnen hun charme hebben. Ze kunnen specifieke uitdrukkingen aanbrengen als verrijking van het algemeen-Nederlands. Maar ze dra-

[p. 138]

gen het gevaar in zich, de Vlaamse cultuureenheid te verbreken en mensen op te sluiten in een steriel provincialisme - en dat nog wel op een ogenblik dat universeel denken en handelen nodig zijn.

Dat is wat Jozef Deleu heeft verwoord in een persgesprek met het tijdschrift ‘Links’. Echte cultuur, zo zegt hij daar, wordt heden ten dage bedreigd door intellectuele gemakkelijkheid die de creativiteit verstikt. Alleen een rijke gemeenschappelijke cultuurtaal kan hier het tegenwicht bieden. Het is een valse redenering, te denken dat de aanbeveling van een goede standaardtaal ‘elitair’ en dus ondemocratisch zou zijn. Integendeel, juist het omgekeerde is waar. ‘Paternalistisch’ is de poging om de mensen beperkt te houden tot hun kleinste lokale horizon. ‘Het is noodzakelijk’, besluit Deleu, ‘dat de mens zo goed mogelijk zijn taal beheerst, want die is het medium waarin hij denkt en waardoor hij zich als persoon kan kenbaar maken, opkomen voor zijn ideeën en inzichten en aldus maatschappelijk een rol spelen. Woordcultuur is géén luxe!’.

Tot zover Jozef Deleu op wiens uitspraken, op wiens poëzie en op wiens prachtige werk met ‘Ons Erfdeel’ wij altijd moeten letten. Deleu heeft gelijk. Hij bevindt zich in de traditionele lijn van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd.

De huidige strijd tegen een klein-Vlaams navelstaren brengt ook een positiever, opener en vrijere houding met zich mee ten opzichte van Nederland. O, ik weet wel, dat het moeilijk is, met Nederlanders om te gaan. In het verleden hebben ze zich nooit veel van de Vlaamse Beweging aangetrokken en bovendien zijn ze dikwijls geneigd tot schoolmeesterij, alsof zij en zij alleen de waarheid in pacht hadden. Men vindt dat speciaal in het Hollandse deel van Nederland.

Niemand heeft dat pittiger uitgedrukt dan Karel Jonckheere, in de inleiding tot zijn boekje Ju, Ju, wat een grof Volkje. Hij zegt daar over de ‘Hollanders’: ‘Ze kennen zich het monopolie toe van velerlei gelijk, zij beschouwen andersdenkenden met schamperheid, pogen ze op kinderachtige wijze belachelijk te maken’. Inderdaad, zo is het wel. Maar het zou blijk geven van Vlaams minderwaardigheidsgevoel, daaruit te concluderen, dat men zich maar liever moet terugtrekken op het eigen kleine terreintje, tussen Maaseik en Poperinge. Integendeel, wanneer Hollanders onuitstaanbaar zijn, mag men ze best een grote mond teruggeven en ze verwijten, dat ze kleinzielige chauvinisten zijn, navelkijkers en provinciaaltjes. Wederzijds echter hebben we zoveel van elkaar te leren én aan elkaar te bieden! Laten we de geest dan openhouden en ervoor zorgen dat we interessant zijn voor anderen, Nederlanders in de eerste plaats. Temeer omdat, in een wereld waar Engels, Spaans, Russisch en Chinees door honderd miljoenen gesproken worden, onze taal zich nauwelijks kan handhaven als ze zich laat verpulveren tot een veelheid van plaatselijke specifiteiten die onderling elkaar niet verstaan of elkaar zelfs verketteren. Twintig miljoen Nederlandssprekenden: het is al zo héél weinig!

Zo is er Vlaanderen als geheel en ook de ‘neerlandofonie’ als geheel. Het is meer dan tijd, dat wij dit laatste stelselmatig uitbouwen. De officiële Taalunie is daar een instrument voor, al komt die moeilijk van de grond. Ook de Benelux kan er dienst aan bewijzen. Grenzen doorbreken is geen mode-slogan, maar één van de fundamentele opgaven van onze tijd. En binnen de ontgrensde wereld die de toekomst opent, is er maar één manier om zich waar te maken tegenover de machtiger groepen: gezamenlijk, algemeen-Nederlands, en, in die taal: prestatie! Ook dat sluit aan bij de flamingantische traditie, bij de beste althans, die van August Vermeylen: ‘more brains!’ - zich laten gelden in Europa en de wereld, door eigen inbreng.

Natuurlijk is het daarbij belangrijk welke armslag de Vlaamse regering krijgt. Ze beschikt vandaag maar over heel weinig. Wat ze ontvangen heeft is als een aalmoes en staat nog ver af van werkelijk zelfbestuur. Het geld waarover ze beschikt wordt haar bij mondjesmaat toegeschoven door de centrale staat, die maar weinig bevoegdheden afstaat aan de gewesten.

Wat dat betreft is er een opmerkelijke parallel tussen de decentralisatie binnen België en de vestiging van een Europees gezag boven de staten. Telkens als deze laatsten iets moeten overdragen, doen ze alsof hun een pijnlijke kies wordt uitgetrokken. Het liefst houden ze vast wat ze schijnbaar uit handen geven, zodat er een menigte dubbele bevoegdheden ontstaan en allerlei grensconflicten over de vraag: ‘Wie heeft het laatste woord over dit of dat?’. Vasthouden wat historisch moet worden losgelaten, leidt tot onduidelijk politieke verhoudingen. We zitten daar overal middenin!

Intussen, hoe belangrijk de grondwettelijke structuren ook zijn, belangrijker nog is de vraag, hoe men ermee werkt en wat men ermee doet. Een Vlaamse regering? Natuurlijk! Eén met werkelijke macht? Uiteraard, want onmacht is destructief. Maar wanneer de Vlaamse Executieve gaat lijden aan allerlei Belgisch oud-zeer, is er weinig gewonnen. De schandelijke bureaucratie die ook nu weer in de gewestregering optreedt, schreit ten hemel, evenals de onverdraagzame partijpolitieke apartheden. Te zelden heeft men het gevoel, dat er in de nieuwe instellingen nieuwe wind waait. En dan: welke politiek gaat een autonoom wordend Vlaanderen voeren?

In de laatste jaren is daar in elk geval één antwoord

[p. 139]

op gekomen. Dat ligt in de technologische en economische sfeer en heet: de ‘Derde Industriële Revolutie Vlaanderen’, D.I.R.V.. De jaarbeurzen ‘Flanders Technology’ zijn er het bekendste teken van. De buitenwereld heeft er met verbazing van kennis genomen, daar waar men tot dusver dacht in termen van ‘België’ als van een Franssprekend land, waarbinnen Vlaanderen het agrarisch deel zou zijn. Dat is winst, maar roept nieuwe vragen op.

Zeker, men moet niet te gauw protesteren tegen wat ‘amerikanisering’ heet. Als men zich richt op wat in de Verenigde Staten gebeurt, komt men uit bij modernisering d.w.z. bij toekomstprojecties. Maar juist in Amerika beseft men grondig dat hier evenveel kansen liggen alsook gevaren.

Een levend volk kan niet zonder economische vernieuwing, maar de vraag is, hoe het die menselijkcultureel verwerkt. Modernisering zonder controle betekent cultuurvernietiging.

Laten we kijken naar wat gebeurt in de Silicon Valley, Californië. Dat is voor de toekomst belangrijker dan wat zich in de Voerstreek afspeelt (hoe irriterend het drijven van meneer Happart ook is). Daarginds, aan de pacifische kust, heeft men een nieuwe ‘Goldrush’ meegemaakt. In de sector ‘chips’ hebben eerstgekomenen snel een fortuin verdiend. Kleine bedrijven werden economische waterhoofden en binnen de jungle van de ondernemers-drift verging elk toekomstperspectief, elke eerbied voor landschap en mensen. Vakbonden werden taboe, alsof we terug waren in de jaren van de eerste revolutie, die van stoom- en spinmachine. Modern, Silicon Valley? In sociaal opzicht allerminst! Trouwens, ook financieel bleek gauw, dat het nieuwe goud binnen de kortste keren was uitgeput.

Onze conclusie: Flanders Technology? Jawel! Maar met techniek alleen schept men geen renaissance. En dààrom is het de Vlaamse Beweging toch steeds te doen geweest, telkens wanneer het opbokste tegen (om Hugo Schiltz te citeren) ‘het masochisme van de machteloze sterkste’. Opbokste tegen het slome tempo van een Vlaamse Beweging, ‘de traagste van alle nationaliteitenbewegingen’ in Europa. Of tegen de mentaliteit van hen die zich te weinig afvroegen (nog steeds is Schiltz hier aan het woord) ‘hoe is het toch mogelijk, dat de meerderheid in dit land zich op haar kop laat zitten?’.

Een goede vraag, die laatste. Het antwoord luidt: omdat de Vlaamse meerderheid zich onvoldoende losmaakt van haar romantische dromerij, van haar eindeloos verwijlen bij grote of kleine pesterijen uit de Franstalige hoek. Omdat ze zichzelf niet genoeg ziet in transnationaal, Europees en wereldverband.

Daarom moet er op een 11 juli-bijeenkomst niet te veel worden gepraat over 1302 (waarbij men dan vergeet, dat Groeninge gevolgd is door de nederlaag, tachtig jaar later, bij West-Rozebeke). Vruchtbaarder is zich af te vragen, wat wij met Vlaanderen willen, in de 21ste eeuw. Plannen maken voor straks is nodig, juist omdat we weten dat gemaakte plannen straks zullen moeten worden gewijzigd. Maar wie geen plannen heeft, kan ze ook niet veranderen...

11 Juli is een dag, waarop wij denken aan de integriteit van Vlaanderen. Maar pas op! ‘Integriteit’ is iets anders dan isolatie. Het betekent afwijzing van een wortelloos cosmopolitisme, jawel, afwijzing van wat Hendrik de Man ‘kellnerisme’ heeft genoemd, omdat het personeel van Hilton-hotels overal ter wereld precies dezelfde allures heeft. Tevens echter betekent de strijd voor eigen wezen, dat men een constructieve plaats wil verdienen binnen Europa, te midden van alle actuele problemen die dat meebrengt.

‘De wereld is ons dorp’: Louis Baeck herhaalt dat telkens en terecht. Vlaanderen, gezien als organisch deel van Heelnederland, de Benelux, van continentale en intercontinentale verbanden: wie het aldus beschouwt, ademt op, en kijkt voorbij de lengte van zijn neus. Hij zal zijn waarden-scala, zijn lijst van prioriteiten, herzien en minder betekenis hechten aan allerlei dagdagelijks gehakketak dat historisch te verwaarlozen valt.

Ik besluit met een citaat van Lodewijk van Deyssel. Zeker, die heeft ongelukkige dingen gezegd over de Vlamingen. Hij heeft de Vlaamse ‘zonden der verdrukten’ waargenomen, zonder solidariteit en zonder hervormingswil. Doch hij heeft óók gesproken - en daarvoor blijven wij hem dankbaar - over ons ‘opstoten in de vaart der volkeren’. Dàt parool geldt thans voor alle naties met toekomst. Dus ook voor ons.

Hoe kan men zich waar maken binnen de ruimere gemeenschap? Hoe anders, dan door zijn remmende complexen kwijt te raken? En hoe slaagt men in dat laatste? Door méér te doen dan men in eerste instantie voor mogelijk hield.

Streef dus naar het onbereikbare! Dat, immers, vervult de voorwaarde om samen alles te presteren wat kàn. Droom, maar droom realistisch! Dàn en dàn alleen grijpt Vlaanderen zijn kans, zelfstandig, open en toekomst-gericht. Dàn ook alleen kan men er echt fier op worden, Vlaming te zijn.

Prof. em. dr. Hendrik BRUGMAN

Knokke-Heist, 10 juli 1986