Neerlandia. Jaargang 90

[p. 81]

Boeken en brieven

Zannekin-jaarboek

Zannekin-Jaarboek 7 1985

175 blz. f 33,-/ Bfr. 600

Stichting Zannekin, Paddevijverstraat 2, 8900 Ieper

Nederl. girorek. 3876953 / Belgische bankrek. 464-8220251-39

In de zevende aflevering van het Zannekin-Jaarboek is de lijn doorgetrokken, zoals die al was aangeduid in de voorgaande. Voor een niet onbelangrijk deel is dat te danken aan de opvallend brede medewerking die de redactie heeft weten te verkrijgen. Met betrekking tot dit aspect is een gelukwens aan het adres van de redactie zeker op zijn plaats.

Geopend wordt met een bijdrage van dr. Timothy Sodmann uit het Munsterse stadje Billerbeck. Hij gaat met name in op de functie die het Nedersaksische gebied lange tijd heeft vervuld in het raam van de wisselwerking tussen vooral Vlaanderen en Nederduitsland. In zijn ontleding van de ‘Nederlands-Nederduitse letterkundige betrekkingen in de Middeleeuwen’ betreurt hij het gemis van een overzichtswerk waarin het geheel van taalkundige en culturele betrekkingen met betrekking tot de Hanze wordt beschreven.

In dit Nedersaksische overgangsgebied zijn zich in de loop der eeuwen grenzen gaan aftekenen die tenslotte hun officiële vastlegging kregen in diverse overeenkomsten. Over de geschiedkundige achtergronden geeft prof. dr. W. Kohl uit Munster een overzicht voor wat de grens tussen Nedersaksen en Nederland aangaat en beschrijft dr. Herman Terhalle uit Vreden het verloop van de afbakening tussen Nederland en Westfalen.

De invloed van het Nederlands is in het verleden in dit overgangsgebied opvallend groot geweest. Uit de bijdrage van prof. dr. Ludger Kremer uit Antwerpen (maar geboortig uit het Westmunsterland) blijkt dat deze invloed een hoogtepunt bereikte in de 17e eeuw; daarna heeft het Nederlands geleidelijk terrein moeten prijsgeven ten gunste van het Hoogduits. In een aantal gevallen bleek de godsdienst bepalend te zijn voor het taalgebruik.

Over de hagelkruisen is niet veel bekend. Dit was voor Wiro van Heugten uit het Noordbrabantse Deurne aanleiding om zich te gaan verdiepen in de betekenis ervan voor de oude volksvroomheid. Ook heeft hij nagegaan in welk gebied ze vroeger voorkwamen en waar ze tot de dag van vandaag bewaard gebleven zijn.

Deze bijdrage vormt als het ware de verbindende schakel naar het Nederrijnland. In de eerste bijdrage over deze streek vertelt Aloïs Puyn uit Kalkar over de betekenis van Gerhard Siebers; deze pastoor is zeer verdienstelijk geweest op het gebied van volkskunde en dialect. Zijn verdiensten straalden ook uit naar het aangrenzende deel van Nederland.

Voor de tweede bijdrage neemt dr. Wim van Heugten uit Duiven u mee naar een historische plaats aan de Niers in de omgeving van Goch. Het is 's-Gravendal, een overblijfsel van een klooster dat eens dienst deed als laatste rustplaats van de Gelderse graven.

De Franse Nederlanden komen in vier bijdragen aan bod. Allereerst is daar de reactie van Cyriel Moeyaert uit Ieper op de kritiek op zijn verhandeling over de Oudnederlandse letterkunde in dit deel van de Nederlanden (Zannekin-Jaarb. 5). De tweede is van de hand van Ward Corsmit uit Borgerhout en handelt over wat Maria Petijt schriftelijk heeft nagelaten met betrekking tot haar jeugdjaren in Hazebroek waar ze op Nieuwjaarsdag 1623 werd geboren.

Het kwam in het verleden nogal eens voor dat meisjes zich voor jongen uitgaven om soldaat te kunnen worden. Dick Wortel uit Leiden vertelt van een Maastrichts meisje dat als soldaat in het Spaanse leger blijkens haar nadien geschreven ‘verslag’ in 1654 ooggetuige is geweest van de slag die de Fransen en Spanjaarden hebben uitgevochten tijdens de belegering van Atrecht. De laatste bijdrage van dit kwartet is verzorgd door A. Lowyck uit Brugge. De grote betekenis van de Rederijkers wordt door hem opgehangen aan de figuur van Justinus van Damme, een onbekende dichter uit Ochtezele. Uit diens verzen blijkt duidelijk hoe levendig het Nederlands op het eind van de 18e eeuw nog was in het Franse deel van de Westhoek.

De lantaarn wordt gedragen door Leo Camerlynck uit Ukkel. In zijn artikel gaat hij in op de ‘spraakverwarring en verwarde linguïstiek in de Nederlanden extra muros’. Hij poogt een aantal misvattingen op dit gebied uit de weg te ruimen.

Afgesloten wordt met twee vaste rubrieken. Het zijn de ‘Kroniek der Franse Nederlanden’ en de bespreking van een aantal boeken die betrekking hebben op het werkingsgebied van de Vereniging Zannekin.

Marten HEIDA

‘Westvlaamsch idioticon’

In de zomer van 1984 verscheen een fotografische herdruk van De Bo's ‘Westvlaamsch Idioticon’, het bekende dialectwoordenboek waarvan de eerste druk in 1873 het licht zag.

Het werk telt 1.250 blz. in twee delen, kost 3.300 BF (+ 165 BF verzendingskosten) en kan besteld worden bij Geert Vandewalle, Torhoutstraat 50, 8110 Kortemark (tel. 051 / 56 65 92), rekeningnummer 474-6122491-82).

Liederen uit 1600 opnieuw uitgegeven

De Neerlandicus en oud-journalist Jacobus Klatter ontdekte in 1932 het unieke boekje ‘Amoreuse Liedekens’ dat in ongeveer 1600 is verschenen.

De 163 liederen zijn van zeer uiteenlopend karakter. Ze zijn van literair en historisch belang en daarom is het Prins Bernhardfonds bijgesprongen om er een facsimile uitgave van te maken.

Hoofdmoot vormen de minneliederen en minneklachten. Ook bevat het bruilofts-, nieuwjaars-, religieuze, opvoedkundige, historie-, meiliederen en romancen.

Het origineel telt 182 bladzjiden van 15 bij 9,5 centimeter. Door de moderne teksten en verklaringen hadden de uitgevers Buijten en Schipperheijn in Amsterdam en Repro Holland in Alphen aan de Rijn, 232 veel grotere pagina's nodig. In het boek dat f 69,53 kost, zijn onder meer ook woordenlijsten en overzichten opgenomen, alsmede een alfabetisch register van melodieën.

Aernout van Geluwe

Drs. A.E. van Puffelen (Westeinde 101, Den Haag) liet in eigen beheer in twee delen een schets van leven en werk van de Vlaamse pamflettist Aernout van Geluwe (1604-1675), verschijnen, geïllustreerd met authentieke illustraties uit de pamfletten. Aandacht wordt geschonken aan Van Geluwe's pamflettisme als literair-historisch verschijnsel. Het boek van drs. Van Puffelen geeft een nieuwe kijk op de rol van religieuze pamfletten in de godsdienststrijd in het midden van de zeventiende eeuw. Hiertoe wordt het karakter van de pamfletten geanalyseerd en de

[p. 82]

plaats van de poëzie van Aernout van Geluwe in de traditionalistische dichtkunst en met name de rederijkerskunst bepaald.

Een interessant geschrift over een Vlaamse rooms-katholieke pamflettist, die zowel in de Noordelijke Nederlanden als in Vlaanderen een belangrijke rol in de godsdiensttwisten van de zeventiende eeuw heeft gespeeld. Het boek bevat een uitvoerig notenapparaat.

P.K.

Docenten Nederlands in buitenland

In januari verscheen de 21ste druk van de Lijst van docenten in de neerlandistiek aan buitenlandse universiteiten en Ledenlijst IVN.

Het boekje kan worden besteld door overschrijving van fl. 5 op girorekening 3314917 van IVN, Postbus 84069, NL - 2508 AB DEN HAAG.

‘De oranjedassen 1944-1961’, Uitgeverij De Nederlanden, Antwerpen, 900 BF, 200 blz., 240 foto's, 41 documenten.

Bij de Uitgeverij DE NEDERLANDEN v.z.w. is het boek ‘Oranjedassen 1944-1961’ van Marijke van Hoorebeeck verschenen. Het is de geschiedenis van het Algemeen Diets Jeugdverbond (A.D.J.V.) de Vlaams-nationalistische jeugdbeweging van na de oorlog. Het waren de eerste tekenen van een zich herstellende Vlaamse Beweging, die tijdens de naoorlogse repressie zeer zware klappen had gekregen: tienduizenden Vlamingen waren gevangengezet of ‘geïnterneerd’.

Dick Andrée schreef het woord vooraf. Hij stelt hierin o.m. dat de Dietse jeugdbeweging de enige bewegingsvorm van het zo verscheiden nationaal bewegingsleven was, die ononderbroken verder bewoog, doorheen oorlogse verwarring en naoorlogse vervolging.

Jaarboek Oranje-Nassau Museum

Onlangs verscheen het Jaarboek 1984 van de Vereniging ‘Oranje-Nassau Museum’, dat grotendeels aan Willem van Oranje is gewijd. Het bevat de volgende bijdragen: prof. G.A. Lindeboom ‘Verrassing en verdediging van Bergen door Lodewijk van Nassau’, Drs L.J. van der Klooster ‘Drie gelijktijdige berichten over de moord op Prins Willem van Oranje’, Dr. H.L. Houtzager ‘Enkele medici rond de Prins van Oranje en het postmortale onderzoek van de prins’, Drs. G.C. Kuiper ‘Huygens, Heinsius en het grafschrift van Oranje’, Dr. S. Groenveld ‘Prins Willem van Oranje, een gematigd opstandeling’, prof. I. Schöffer ‘Oranje's leven en sterven is van blijvende waarde’, prof. A.Th. van Deursen ‘Oranje en de ware belangen van de Nederlanden’. Het jaarboekje wordt besloten met een overzicht van recente publikaties met betrekking tot de Oranjes en een verslag over de vereniging over 1983.

Alle genoemde artikelen verdienen de aandacht. Het jaarboekje is goed verzorgd en bevat een aantal illustraties.

P.K.

Vlaamse streekgerechten

Dat het Algemeen-Nederlands Congres op een soms bijzondere manier in het nieuws kan komen bewijst het boek van meesterkok Roger Demanet over ‘De beste Vlaamse streekgerechten’.

Op de rug van zijn boek, uitgegeven in 1984, staat het menu afgedrukt van de ‘Dischkaart’ van het XXIe Nederlandsch Congres te Gent (25 augustus 1891). De prent is afkomstig uit het documentatiecentrum van het Museum voor Volkskunde in Gent.

Het boek van Demanet is niet zomaar een ‘kookboek’. De auteur ging grasduinen in musea, op markten en bij eeuwenoude verenigingen om oude recepten van de Vlaamse streekgastronomie te inventariseren. Bijzonder interessant aan het boek is overigens dat de auteur informatie verstrekt over herkomst en kweek van produkten en ingrediënten.

Het werk is, naast foto's van de klaargemaakte recepten, fraai geïllustreerd met historische prenten en afbeeldingen van houtsneden.

Het boek telt 111 blz. en kost 390 fr. (Uitgeverij Helios, Kapelsestraat 222 te 2080 Kapellen).

Stichting tegen ‘schatgraverij’ in scheepswrak

De Stichting tot Behoud van Onderwaterschatten Zeeland wil dat de berging van het scheepswrak van ‘'t Vliegent Hert’ wordt stopgezet.

De Engelse bergers van het schip dat 250 jaar geleden voor de kust bij Walcheren verging, gaan volgens de stichting niet wetenschappelijk genoeg te werk. De ploeg ‘schatgravers’ is voornamelijk uit op waardevolle voorwerpen, schrijft de stichting in een rapport.

De concessie van de berging van het VOC-schip is door de Nederlandse overheid verleend aan de Engelse duikploeg North Sea Archeological Group van de Britse miljonair Rex Cowal, die maar tien procent van de opbrengst van uit het wrak afkomstige voorwerpen aan de Nederlandse staat hoeft af te dragen. Cowal mag bovendien de gevonden voorwerpen uit het Nederlandse wrak aan de hoogstbiedende verkopen. Daardoor verdwijnen de meeste historische vondsten naar het buitenland. Er zijn al veel waardevolle voorwerpen, waaronder een kist met gouden en zilveren munten, uit het wrak naar bovengehaald. De gevonden voorwerpen worden volgens de stichting niet goed geregistreerd.

Oprichting instituut voor de Nederlandse bouwkunst

Binnen afzienbare tijd zal een instituut voor de Nederlandse bouwkunst worden opgericht. Dit heeft drs. J. Riezenkamp, plaatsvervangend directeur-generaal Culturele Zaken namens minister Brinkman van WVC meegedeeld bij de opening van de Biennale voor jonge Nederlandse architecten, donderdagmorgen 22 september in Amsterdam.

Minister Brinkman acht het van groot belang voor de kwaliteit van de gebouwde omgeving (en voor het begrip daarvoor) dat er een dergelijk instituut komt. Wat de taken van het instituut betreft sluit de minister zich in grote lijnen aan bij het eind 1982 uitgebrachte advies van de commissie voor de Rijksmusea. Daarin pleit men voor de oprichting van een architectuurmuseum. De commissie noemde als belangrijke taken:

-	collectievorming en conservering van archieven of archivalia die betrekking hebben op de ontwikkeling van de architectuur in Nederland.
-	presentatie van die collectie en daarnaast tijdelijke, telkens wisselende tentoonstellingen.

Daarnaast dient het instituut een platform te bieden voor o.a. de discussie en meningsvorming inzake de architectuur, stedebouw en ruimtelijke ordening.

[p. 83]

Gids voor Vlaanderen

Mijn compliment voor de herschreven ‘Gids voor Vlaanderen’, die nu ook voorzien is van verhelderende kaartjes en stadsgezichten.

Ook het opzoeken is verbeterd doordat de grotere en de kleinere plaatsen niet meer afzonderlijk in de rij staan, maar alles gemeentelijk is ingedeeld en in het register naar die ene plaats verwezen wordt.

De beschrijving van de rondwandelingen zijn misschien wel duidelijk voor een inboorling, maar vaak niet voor een vreemdeling, die de straatnamen nu eenmaal niet kent. Het had wel geholpen als de route op de plattegrond uitgestippeld was. Node wordt bij grotere kerken ook een plattegrond ervan gemist.

Ook de dikte van de gids (5 cm) is een bezwaar om hem op zak te steken en gemakkelijk te hanteren. Een dunne slappe kaft had wel iets geholpen. De enige remedie was geweest hem provinciegewijs in twee delen uit te geven.

Wellicht kan bij een heruitgave van de gids voor Frans Vlaanderen en voor Wallonië/Luxemburg hiermee worden rekening gehouden. Laatst genoemde gids was in eerste uitgave ook veel te dik!

Mr. S. SMEETS, Weert

Nederlands in brussel

Wie beweert dat men in openbare gelegenheden van Brussel overal met nederlands terecht kan, komt bedrogen uit. Toen ik bij een jong dienstertje in een restaurant 't enige, niet franstalige, gerecht waterzooi bestelde, begreep men zelfs dat niet (ik had zeker ‘oewaterzooi’ moeten zeggen) en kreeg ik van 't arme kind te horen ‘ik versta geen nederlands’; de enige en tevens frequent uitgesproken zin in onze taal, die zij machtig was.

Nog mooier maakte het een beambte van de, althans officieel, tweetalige stad Brussel in het stadhuis, die mijn nederlands voor engels aanzag en mij in die taal antwoordde.

It's a long way to Tripperary, it's a long way to go!

Stan SMEETS

Scheiding

Uw voetnoot bij mijn art. ‘Eén Volk’ op blz. 196 en 197 van het septembernummer heeft mij geen genoegen gedaan. Zij snijdt m.i. geen hout.

Het ging er mij in mijn art. immers slechts om te betogen, dat het niet verschil in aard is, die aan het einde van de 16e eeuw Nederlanders en Vlamingen staatkundig gescheiden heeft, wèl dat die staatkundige scheiding enz. enz. zoveel verschillen in de levensstijl hebben teweeggebracht, dat men daarom thans wel van twee volkeren moet spreken. Let wel: tegen elkaar afmeten van die levensstijlen valt alleen maar bij oppervlakkige beschouwing wel eens in het nadeel van de Vlaming uit; hun optreden tegenover hun medemensen is tegenwoordig veel beschaafder in 't algemeen dan dat van de meeste Nederlanders.

G.J.M. KORTMAN

Waarschuwing

Uit het laatste ‘Neerlandia’ nr. blijkt duidelijk, dat zowel ‘de Taalunie’ als ‘het A.N.V.’ goed beseft, dat W.V.C. minister Brinkman hun doelstellingen slechtgezind is en dat hij die voornamelijk met sabotage bestrijdt. Dat zij dat al veel eerder wisten is uit een vorig nr. wel gebleken.

Waarom, zo vragen velen zich af, laat ‘de Taalunie’ zich dan op het zijspoor zetten van een totaal onbelangrijke spellingsenquête en daarmee tot de risee - om te beginnen van ‘Farce Majeure’ - maken? Waarom keert zij zich niet tegen de ‘Sluipmoord op de Spelling’ en zet zij zich niet in de eerste en voornaamste plaats in voor de integratie van onze taal en cultuur over de staatsgrens heen?

G.J.M. KORTMAN, Eindhoven

Vlaanderen verengelst

Het komt mij voor dat er meer kans is op verengelsing dan op verfransing van Vlaanderen.

Voor een klein zaakje in een klein straatje van Hasselt, toch niet zó'n cosmopolitische stad, las ik naast drie goede nederlandse titels de volgende engelse:

petanque, squash, fitness, aerobic, power-training, smash, snacks, wash en gymnopedie. 't Kan niet op!

S. Sm.

Wegwijzers

Aan de Duitse Autobanen zijn telefooncellen met gebruiksaanwijzing vertaald in acht talen: frans, engels, italiaans, spaans, grieks, pools, joegoslavisch, maar geen nederlands.

‘Holland’ annexiert sich selbst?

M.v.D.

[p. 84]