Neerlandia. Jaargang 90

[p. 65]

Taal en macht

Uitgerekend in hetzelfde jaar 1492 dat Kristoffel Columbus bij koningin Isabella financiële steun ging vragen voor zijn ontdekkingsreizen die het Spaans imperium groter en invloedrijker zouden maken door er nieuwe gebieden aan toe te voegen en over tot dan toe ongekende rijkdommen te laten beschikken, klopte een joodse bekeerling uit Salamanca, namelijk Elio Antonio Nebrija eveneens bij diezelfde koningin aan om geld te krijgen voor de publikatie van de eerste Castellaanse grammatica. Hij wilde ‘de niet gebonden en ongeregelde taal van het volk, de talloze natuurdialecten, als ruw materiaal gebruiken om er een kunsttaal van te scheppen: het Spaans’. En Nebrija vervolgde: ‘omdat, illustere koningin, ik door het peinzen over het verleden tot de conclusie word gedwongen dat taal altijd de gemalin is geweest van het imperium en altijd zijn gezellin zal blijven. Ze ontstaan tegelijk, ze groeien en bloeien samen en samen gaan ze ten onder’. La Lingua compañera del imperia: de taal gezellin van het imperium! Of anders gezegd: de taal gezellin van de macht!

Begin november 1971 reikte de toenmalige Nederlandse minister van cultuur P.J. Engels op het Muiderslot de P.C. Hooftprijs uit aan de dichter Gerrit Kouwenaar. In de traditionele rede die hij hierbij uitsprak, citeerde hij de letterkundige Louis Couperus waar deze het had over het eerbiedigen en de macht van de moedertaal. Dit citaat van Couperus was ontleend aan een kranteartikel van de romancier uit het jaar 1923. Hierin uitte hij zijn ongenoegen tegenover de Nederlandse overheid omdat deze, naar zijn mening, het letterkundig bestel stiefmoederlijk behandelde.

Onze dichters en prozaschrijvers, zo schreef Couperus, verdienen beter want ‘zij zijn de instandhouders van onze nationaliteit. Het is heel mooi een leger en een vloot te hebben zelfs voor een kleine mogendheid, maar het is beter een taal te hebben, dat reusachtig bolwerk van eigen bestaan. In de taal schuilt geheel de onafhankelijkheid van een volk: minacht die taal, en de onafhankelijkheid loopt gevaar.’

We dachten aan deze historische feiten toen we door de kranten vernamen dat er van 17 tot 19 februari in Parijs een conferentie zou plaats vinden ‘van de staatshoofden en regeringsleiders die gemeen hebben dat zij zich van het Frans bedienen’. Werden dan ook uitgenodigd: alle Afrikaanse staten die tot de Franse invloedssfeer behoren, Canada en Québec, België, Libanon, Haïti, Luxemburg, Monaco, Vietnam, Laos en het bananeneiland Dominica. Ook Zwitserland, maar de regering van Bern weigerde op dit verzoek in te gaan omdat de republiek een meerderheid van Duitstaligen telt en zeker niet als een Franstalig land kan beschouwd worden. Het wekte dan ook verwondering en bij velen ergernis dat eerste minister Martens, die toch regeringsleider is van België waar 60% Nederlandstaligen en 40% Franstaligen wonen, op deze uitnodiging wél is ingegaan. Op deze wijze heeft hij - naar het oordeel van velen - de onjuiste overtuiging van veel buitenlanders dat België een Franstalig land is niet alleen versterkt, maar ook de grondwettelijke regeling dat de ‘luister van de taal’ een exclusieve en autonome bevoegdheid van de in België erkende cultuurgemeenschappen is, totaal genegeerd. Verre van er aanstoot aan te nemen, indien op deze conferentie alleen de voorzitter van de Franstalige gemeenschapsregering van België aanwezig zou geweest zijn. Doel van deze top-ontmoeting is immers: de verdediging en de uitstraling van de Franse taal en cultuur in de wereld, voor de gelegenheid (verkiezingen in Frankrijk!) handig verpakt in economische en derde-wereldproblemen.

Deze doelstelling vinden we terug in de statuten van de ‘Alliance Française’, opgericht te Parijs in 1883. In artikel 1 lezen we het volgende: ‘L'association dite “Alliance Française” fondée en 1883, a pour but de propager la langue frangaise dans les pays de l'Union Française et à l'Etranger, de contribuer à accroitre l'influence intellectuelle et morale de la France dans le monde et notamment de grouper à l'étranger les Français et les amis de la France afin de maintenir chez les uns, de développer chez les autres, le culte de la langue et de la pensée Française’.

We waren zo vrij in dit citaat een paar regels te onderlijnen omdat die, naar onze mening, het echte doel verwoorden van de ‘Alliance Française’ en waarschijnlijk ook van de top-ontmoeting in Parijs in februari 1986, namelijk: de invloed van Frankrijk in de wereld langs de taal en cultuur om doen toenemen. Meer invloed, dat wil zeggen: meer stille macht verwerven. In dit geval niet door de wapens, maar door de geest zodanig invloed krijgen en uitoefenen dat er een zekere welwillendheid en vriendschap ontstaat, die aldus de weg effent voor politieke allianties en economische voordelen. Hetzelfde kan trouwens ook gezegd worden van de British Council en het Goetheinstituut betreffende respectievelijk de Engelse en Duitse cultuur. De taal, gezellin van de macht!

Maar dat geldt nog veel meer voor minderheden die leven in sommige grote landen. Die ondervinden maar al te vaak dat een aanslag op hun taal het meest afdoende middel is om ze zo snel mogelijk te doen opgaan in de cultuur van de overmacht en ze aldus

[p. 66]

Wilfried Martens op het Elysee bij president Mitterand.

[p. 67]

als volk te doen verdwijnen. In dit verband stellen we vast dat de Latijnse landen niet zo toegevend zijn tegenover de eisen van de minderheden die binnen hun grenzen leven en er eerder agressief tegen optreden. Denk maar even aan de houding van de Franse overheid tegenover Bretoenen, Vlamingen, Elzassers, enz.; van de Spaanse overheid tegenover de Basken; van de Italiaanse overheid tegenover de Zuid-Tirolers. In tegenstelling hiermede zien we dat de Germaanse landen veel toleranter zijn ten overstaan van hun minderheden. We verwijzen hier naar de houding van de Nederlandse regering tegenover de Friezen, van de Duitse Bondsrepubliek tegenover de Denen, van de Duitse Democratische Republiek tegenover de Welfen. Zo constateren we dat bij verscheidene Latijnse volkeren inderdaad de taal de gezellin is van de macht. Laten wij hierbij niet vergeten dat de eerste taalwet werd uitgevaardigd door de Franse koning Frans I wanneer hij in het Edict van Villers-Cotterêts van 1539 proclameert dat het Frans de algemeen geldende taal van zijn koninkrijk is.

Zou het niet goed zijn dat ook het volk van de Lage Landen zich bezint over de slogan van Nebrija: de taal gezellin van de macht, en die van Couperus: de taal, dat reusachtig bolwerk van eigen bestaan? Niet om macht te veroveren als sommige grote landen! Maar om onze eigen identiteit te bewaren en deze voor de buitenwereld te bevestigen. Als we nu weten dat de Taalunie tot doel heeft ‘de integratie van Nederland en de Nederlandse gemeenschap in België op het gebied van de Nederlandse taal en letteren in de ruimste zin’ (art. 2) en tevens ‘de gemeenschappelijke bevordering van de studie en verspreiding van de Nederlandse taal en letteren in het buitenland’ (d van art. 3) met daarbij ‘het onderwijs in de Nederlandse taal, letteren en cultuurgeschiedenis in het buitenland bevorderen en organiseren’ (f van art. 5) dan geloven wij dat het voor deze unie de moeite waard zou zijn de idee te overwegen eens een top-conferentie te beleggen voor afgevaardigden van de landen waarvan de bevolking Nederlandstalig is of waar het Nederlands gebruikt wordt als officiële taal, namelijk: Nederland, Vlaanderen, Frans-Vlaanderen, Suriname, de Nederlandse Antillen. En waar terzelvertijd zouden op uitgenodigd worden de vertegenwoordigers van nog bestaande belangrijke groepen Nederlandssprekenden in Wallonië, Zaïre, Indonesië, Zuid-Afrika, de professoren en docenten Nederlands aan de buitenlandse universiteiten, alsmede vertegenwoordigers van private heel-Nederlandse groeperingen als het Algemeen-Nederlands Congres, het Algemeen-Nederlands Verbond, de Stichting Ons Erfdeel, de vereniging Zannekin, het Komitee voor Frans-Vlaanderen, de Stichting Willem de Zwijger, de Marnixring, de Orde van den Prince, Vlamingen in de Wereld, de Internationale Kring ‘De Blanckaert’, het genootschap Onze Taal, de Vereniging Algemeen Nederlands, en ik vergeet er zeker nog heel wat. Doel van deze top-bijeenkomst zou dan kunnen zijn: de eenheid van onze taal bevestigen en beletten dat het Nederlands in fragmenten zou uiteenvallen, de middelen bespreken die aangewend dienen te worden om onze cultuur op de meest efficiënte wijze in de verscheidene landen te verspreiden en aan de buitenwereld te tonen tot wat wijzelf in staat zijn. Aldus zouden we ook de rijkdom van de verscheidene culturen in Europa helpen in stand houden waarover Ornella Orlandini, lector aan het Italiaans instituut van de universiteit van Leuven en medewerkster aan het te Brussel gevestigde Instituut voor de Italiaanse cultuur, in een interview, verschenen in het Nederlandse opinieweekblad ‘De Tijd’ van 29 maart 1985, het volgende zegde:

‘Kijk, de unieke rijkdom van Europa ten opzichte van andere werelddelen vind ik nu juist de bestaande culturele verschillen binnen het continent. De industriële Amerikaanse videocassetten, de communicatie-techniek en ons aller passiviteit leiden tot een feitelijke gelijkschakeling van de wereld. Maar ik wens niet afhankelijk te zijn van, en te gehoorzamen aan andere culturen. Daarom moeten we een image européenne, een eigen gezicht nastreven. Dit kan alleen door contact, dialoog en behoud van pluriformiteit. Ik ben soms bang dat we na twee oorlogen, die vele miljoenen levens hebben gekost nu onze culturele strijdbaarheid verliezen’.

Als een gesloten geheel van ruim twintig miljoen Nederlandssprekenden naar buiten treden om onze eigen identiteit te bevestigen, genegenheid en respect opwekken voor onze taal en cultuur teneinde de verspreiding en het behoud ervan in de hand te werken, de rijkdom van de Europese culturen helpen in stand houden door ons eigen patrimonium gaaf te houden, dat lijkt mij alleszins een opgave waarvoor het de moeite waard is zich in te zetten. En kunnen we zodoende een economisch of financieel graantje meepikken, dan is dat graag meegenomen!

Ik kan me best voorstellen dat het heel wat voeten in de aarde zal hebben om zo'n top-ontmoeting van het Nederlandse Gemenebest te organiseren. Maar wettigen de belangrijke te verwachten resultaten de grote inspanningen niet? Kan daarover niet eens ernstig nagedacht worden?

Palmer RUYSSCHAERT