Neerlandia. Jaargang 89

[p. 208]

Algemene Conferentie van de Nederlandse taal en letteren
Veel werk, weinig geld

Op 24 en 25 oktober vond te Alden Biesen de tweede Algemene Conferentie van de Nederlandse Taal en Letteren (ACNTL) ‘nieuwe stijl’ plaats.

Vorig jaar nam de Conferentie drie dagen in beslag (13, 14 en 15 september), nu slechts twee.

De ACNTL - voorheen ‘Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren’ (ACNL) - wordt jaarlijks georganiseerd door de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren, in het kader van de Nederlandse Taalunie.

De Raad adviseert het Comité van Ministers, dat het beleid bepaalt. Dat beleid wordt voorbereid en uitgevoerd door het Algemeen Secretariaat. De Interparlementaire Commissie ten slotte oefent toezicht uit.

Op donderdag 24 oktober 1985 vond de openingszitting van de ACNTL plaats.

Prijskaartjes

Nadat de voorzitter van de Conferentie, prof. dr. H. van den Bergh, het welkomstwoord had uitgesproken, ging minister L.C. Brinkman, voorzitter van het Comité van Ministers, over tot de officiële opening.

Hij beklemtoonde de prioriteit van het spellingbeleid en pleitte voor meer eenheid en eenvoud in de spelling. Hij hoopt dat een ‘redelijk compromis’ tot stand kan komen en acht het nuttig op het niveau van de Taalunie een bestendige spellingcommissie in te stellen.

Volgens vele aanwezigen ongepast en verontwaardigend was wel dat de minister een vermanende vinger uitstak naar de Conferentie en naar de Raad:

‘Als de Algemene Conferentie iets creatiefs voor het letterenbeleid wil doen, mag ik de Conferentie misschien wel een aanbeveling geven. De aanbeveling namelijk, dat u niet weer een lijst maakt van wensen en wenselijkheden. Wij hebben al heel wat van zulke lijsten. Ik herinner u alleen maar aan de publikaties ‘Memorie van Overdracht van de Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren aan de Nederlandse Taalunie’ uit 1983, aan ‘Vijf jaar samenwerking in resoluties’ van 1984, en aan de ‘Bouwstenen voor een Taaluniebeleid, zoals aangedragen door de Algemene Conferentie van de Nederlandse Taal en Letteren’, ook van 1984. Dat zijn allemaal interessante verlanglijsten, maar uit een beleidsstandpunt gezien laboreren zij allemaal aan drie euvels. Het eerste euvel is, dat er geen prijskaartjes aan de wensen zijn gehecht. Het tweede euvel is dat er geen prioriteitsstelling werd gegeven. Het derde euvel is de onduidelijkheid hoe dringend de wensen algemeen worden gevoeld. Uit zulke wensen zonder ramingen van de kosten, zonder prioriteitsstelling en zonder aanduiding van de grootte van hun draagvlak, kan men bij de opzet en uitvoering van een beleid niet veel beginnen.

Deze opmerkingen zijn natuurlijk geen verwijten aan u, deelnemers van de Algemene Conferentie! Het is niet ùw plicht om zulke beleids-relevante structuren in de wensen aan te brengen. Dat is veeleer een plicht van de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren. U hebt eerder de roeping om de rol te vervullen van een ‘denk-tank’. Voor u is het inderdaad voldoende om gedachten aan te dragen.’

Metselwerk

Vervolgens kwam Mr. J. Fleerackers, voorzitter van de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren, aan het woord.

Hij vestigde de aandacht op het document ‘Bouwstenen voor een Taaluniebeleid zoals aangedragen door de Algemene Conferentie van de Nederlandse Taal en Letteren 1984’, dat hij bestempelde als een bijzonder waardevolle leidraad voor alle organen van de Taalunie.

Dat er met het advies ook daadwerkelijk iets werd gedaan, stemde Fleerackers gelukkig: ‘Dit alles nauwelijks één jaar nà onze vorige Conferentie. Voorwaar - de lange procedure ten spijt - toch een recordtijd die door geen vroegere Conferentie is geevenaard, laat staan ooit bereikt. Zelfs met de kritische waakzaamheid, waartoe een adviesorgaan ten overstaan van de overheid nu eenmaal gehouden is, mag na twee jaar formele werking van de Taalunie-organen, worden gezegd dat de Taalunie haar vuurproef, na aanvankelijke aarzeling, behoorlijk heeft doorstaan.’

Uit de publikatie ‘Stand van zaken met betrekking tot de uitwerking van de “Bouwstenen...”’, die bij de stukken van de Conferentie was gevoegd, lichtte Fleerackers vervolgens enkele belangrijke aanbevelingen.

Zo vroeg de Conferentie in 1984 dat een nieuwe literatuurgeschiedenis zou worden opgesteld, geschreven vanuit algemeen-Nederlands standpunt. Het voorstel hiervoor een contactgroep in te stellen, is door de Raad op 20 februari 1985 als advies uitgebracht en door de Algemene Secretaris overgenomen.

Op basis van het voorstel van de werkgroep Creatieve Letteren prioriteit te verlenen aan de kwalita-

[p. 209]

tieve informatie over literatuur, heeft de Raad in het raam van de beleidsindicaties 1986 een aantal adviezen geformuleerd. De werkgroep heeft m.b.t. het kwalitatief onderzoek van de wederzijdse informatie over literatuur een concreet voorstel uitgewerkt, terwijl in opdracht van de Algemene Secretaris de studie over de ‘ontvangst’ van de wederzijdse literatuur in Vlaanderen en Nederland (door Mw. C. de Landsheer) is klaargekomen. Deze nota is nu in handen van de Commissie Binnenland, zodat de Raad zich in zijn volgende vergadering over dit onderwerp kan uitspreken. De Raad heeft zich overigens duidelijk op het standpunt gesteld dat de Taalunie er moet naar streven literaire werken wederzijds in beide landen meer besproken te krijgen. Voor verder onderzoek zijn door de Raad in de begroting 1986 financiële middelen voorgesteld. Deze aangelegenheid houdt ook verband met de positie van de literaire auteur en vertaler

De landcommanderij van Alden Biesen, cultureel centrum van de Vlaamse Gemeenschap, vormde het prachtige decor voor de tweede Algemene Conferentie van de Nederlandse Taal en Letteren.

en met de literaire infrastructuur in zijn geheel in beide landen. De Raad heeft de aandacht van het Comité van Ministers gevestigd op de wenselijkheid in beide landen te komen tot een vergelijkbaar onderzoek naar de sociaal-economische positie van auteurs en vertalers.

Het inventarisatie-onderzoek inzake literaire infrastructuur (over doelstellingen, subsidie-regelingen en subsidie-bedragen) is zoals voorgesteld door de werkgroep Creatieve Letteren, uitgebreid met een evaluatie van de situatie in Nederland en Vlaanderen.

Het rapport van de hand van Mw. Van Tyghem is beschikbaar en zal verder door de Raad worden bestudeerd.

Ten aanzien van de traditionele Conferentie-uitgaven - Dramatisch, Kultureel en Literair Akkoord - heeft het Comité van Ministers beslist de voorziene natio-

[p. 210]

nale gelden per 1 januari 1986 aan de Taalunie over te dragen. Het Bestuur zal zich na consultering van de Commissie Binnenland van de Raad over de toekomstige opzet van deze publikatie buigen.

Het vraagstuk van de hoge kosten van de lijnverbinding Nederland-België, noodzakelijk voor de on line geautomatiseerde informatieverwerking, werd op advies van de Raad door de Algemene Secretaris met de beide P.T.T.'s besproken. De P.T.T.'s van beide landen hebben het bruikbaar alternatief voorgesteld dat met het PICA-bureau van de Koninklijke Bibliotheek wordt uitgewerkt.

Het Algemeen Secretariaat bereidt het vergelijkend onderzoek voor, zoals door de Conferentie voorgesteld, naar de beeldvorming van onze gemeenschappelijke literatuur, cultuur en geschiedenis in de schoolboeken in beide landen.

En ten slotte de vaste boekenprijs, waarover de Conferentie een eenparige resolutie had aangenomen. Sinds de advies-uitspraak van het Europese Hof van Justitie, waarin het Hof de Franse wetgeving op een bindende boekenprijs niet in strijd acht met de concurrentie-bepalingen van het Verdrag van Rome, werd een belangrijke, zij het slechts principiële stap gezet in de richting van een definitieve regeling. In Nederland heeft zowel de Raad voor de Kunst, als de Sociaal-Economische Raad, een positief advies uitgebracht. Ook de Raadgevende Interparlementaire Beneluxraad sprak zich in die zin uit. De Ministers moeten nu wel haast in de raadgevingen van deze Raden verdrinken. Daarmee is echter het probleem van de boeken-import, van zo'n vitaal belang voor het Nederlandstalig boek, nog niet bevredigend geregeld. De Franse cultuurminister Lang zou nu op zijn eentje aan de Raad van Ministers van de E.E.G. een speciale regeling voor het verkeer van boeken binnen de E.E.G op basis van een vaste boekenprijs vragen. Het ware logischer geweest - aldus Fleerackers - ware zo'n démarche uitgegaan van het Comité van Ministers van de Nederlandse taalgemeenschap.

In het raam van de promotie van de Nederlandse Letteren heeft de Conferentie de ondersteuning van de Stichting voor Vertaling van Nederlandstalig letterkundig werk bepleit.

Een eerste rapport, getiteld ‘Vertaling Nederlandstalige literatuur, inventarisatie en voorstellen tot bevordering’ is voor advies aan de Raad toegezonden. Het bevat een overzicht van bestaande inzichten en een inventarisatie van beleidsmaatregelen in beide landen. De Commissie Buitenland behandelt het rapport.

Niet minder belangrijk achtte de Conferentie de ondersteuning van de buitenlandse leerstoelen en docentschappen.

Drie concrete projecten werden in de loop van 1985 gestart. Door de goede zorgen van de Koninklijke Bibliotheek - nadat het Comité van Ministers in 1985 hiervoor geen budgettaire middelen kon vrijmaken - werd een ‘bibliografische attenderingslijst’ voor buitenlandse docenten opgesteld en in 4 afleveringen uitgegeven. Het Comité van Ministers besliste zijnerzijds een ‘behoefteninventarisatie’ over de vraag naar en het aanbod van leermiddelen onder de buitenlandse docenten te organiseren. Deze enquête werd een groot succes. Verder was het Algemeen Secretariaat bedrijvig in het ontwikkelen van audio-visueel materiaal voor het taalonderwijs. Deze drie projecten kwamen uitvoerig ter sprake tijdens het IXe Colloquium Neerlandicum te Nijmegen. In het algemeen mag gesteld worden dat hiermee voor het eerst tot een ernstige, zij het schuchtere aanzet van een gecoördineerd beleid inzake de Neerlandistiek extra muros is gekomen.

Op het vlak van de taal had de Conferentie prioriteit gevraagd voor spelling en woordenlijst. Als een gevolg daarvan werd een werkgroep Spelling ingesteld, die vanaf 1986. aan de spelling zal werken. Hierbij zou het niet gaan om fundamentele spelling-wijziging, wel het wegwerken van de dubbel-spelling, met voorkeur voor het progressieve alternatief.

Over de spraakkunst stelde de Raad in een spoedadvies voor een financiële bijdrage te leveren aan het onderzoek van de ANS-redactie m.b.t. het normgevoel voor taalgebruikers i.v.m. grammaticale variabelen.

De Raad deelde de mening van de Conferentie te streven naar meer coördinatie m.b.t. de Nederlandse terminologie.

Het Algemeen Secretariaat heeft verschillende initiatieven terzake genomen, notities voorbereid (de heer Haeseryn en mevrouw De Landsheer) en contacten gelegd, met name met het Belgisch Instituut voor Normalisatie (B.I.N.) en het Nederlandse Normalisatie Instituut (N.N.I.) op het gebied van de onderwijs- en rechtsterminologie. Met name voor de rechtsterminologie bestaat grote belangstelling.

Zeer veel aandacht van de Raad is gegaan naar vragen met betrekking tot het onderwijs Nederlands als tweede taal voor volwassenen en het Certificaat Nederlands als vreemde taal. Om tot een behoorlijke beleidsvoorbereiding te komen in deze moeilijke en

[p. 211]

vaak versnipperde materie, zijn een aantal inventarisatie-onderzoeken opgezet met het doel te bezien of de Taalunie iets moet en kan doen aan de binnenlandse certificering van het Nederlands als tweede taal.

Met betrekking tot het Certificaat Nederlands als vreemde taal heeft de Raad in zijn beleidsindicaties 1986 gesteld dat vooralsnog uitbreiding ervan tot het binnenland - dus anderstaligen in België en Nederland - niet voor de hand ligt, mede om verdrag-technische redenen. De Raad is hiermede afgeweken van de pre-adviezen van de Conferentie. Wel is in opdracht van het Algemeen Secretariaat een kritische notitie opgesteld (de hh. Montens en Sciarone) over de kennis van het Nederlands bij buitenlanders, de toetsing en de certificering ervan.

Tot slot de media. De Raad zelf heeft zich nog niet intensief met dit belangrijke, maar complexe werkterrein kunnen bezighouden. Het zeer sterke ideologisch-institutioneel-politieke kader waarin de media in beide landen ‘opgesloten’ zitten, bemoeilijkt het zoeken naar werkzame formules van samenwerking. Wel heeft het Algemeen Secretariaat een aantal ad hoc-projecten van samenwerking bevorderd, o.m. een geïntegreerde cursus voor radio- en T.V.-auteurs en een zeer geslaagde BRT-Teleac-cursus over de gezamenlijke Nederlandse literatuur sinds 1830. Verder is bereikt dat de BRT-programma's vanaf 26-10-1985 op de Noordnederlandse kabel komen, waarmee voor het eerst de BRT-programma's door het Nederlandse publiek boven de grote rivieren kunnen bekeken worden.

Roemzucht

Reeds in het begin van zijn uiteenzetting had Fleerackers gezegd: ‘Weliswaar zullen wij U, Mijnheer de

[p. 212]

Minister, nog zwaar onder druk moeten zetten m.b.t. de begroting 1986’.

Bij het einde van zijn evaluatieverslag knoopte hij daarbij aan met een algemene bedenking. Hij vroeg zich namelijk af of de geschiedenis niet heeft bewezen dat internationale solidariteit en samenwerking de doeltreffendste antwoorden zijn op elke crisis. Hij herinnerde in dit verband aan het Marshall-plan en aan de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal.

‘Isolationisme en protectionisme zijn vandaag, vermomd achter de begrippen ‘deregulering en no-nonsens’ de verborgen verleiders van politici’ aldus de heer Fleerackers, die Minister Brinkman daarmee van antwoord diende.

Tot besluit probeerde Fleerackers een gevoelige snaar te betokkelen door met de volgende lokroep de roemzucht van de Ministers aan te wakkeren: ‘Voor ons cultureel overleven in volgend millennium is de Nederlandse Taalunie van even vitaal belang als voor Europa de EGKS in de jaren vijftig. Het Comité van Ministers kan vandaag de rol spelen die de 4 “founding fathers” van de E.E.G. toen hebben gespeeld. Historia docet.’

Rotsige bodem

In het kader van het eerste lustrum van de Nederlandse Taalunie, dat op 9 september 1985 in alle bescheidenheid werd gevierd, hield Algemeen Secretaris De Wandel eraan een balans op te maken van 5 jaar Taalunie. Een en ander zal uitvoeriger aan bod komen in de publikatie ‘Vijf jaar Taalunieverdrag’, die tegen de jaarwisseling verschijnt.

Met veel belangstelling zien wij uit naar dit document dat ongetwijfeld discussiestof zal aandragen voor de werkgroep Overheidsstructuren op het 39ste Algemeen-Nederlands Congres.

De Wandel formuleerde tevens enkele toekomstperspectieven en kondigde aan dat per 1 januari 1986 ook de bevoegdheid over de Neerlandistiek buiten de Europese Gemeenschap aan de Taalunie zal worden toevertrouwd. Eveneens per 1 januari zal de Vlaamse Gemeenschap haar deel van de boekensubsidies overdragen. De Nederlandse regering deed dit reeds in 1985.

Tevens wordt onderhandeld over de overheveling van de Stichting Instituut voor Nederlandse Lexicologie, het Bureau Bibliografie van de Neerlandistiek en de Stichting ter Bevordering van de Vertaling van Nederlands Letterkundig Werk.

Denkend aan de vele taken die nog op uitvoering wachten, zei De Wandel: ‘Het is daarom des te pijnlijker, dat de ontwerpbegroting voor 1986 vrijwel geen ruimte laat voor het omzetten van deze ideeën in beleid. Ik betreur dit ten zeerste. Het lijkt alsof wij op rotsige bodem hebben gezaaid’.

Lyrische extasen

Na de pauze hield prof. dr. E. Kossmann een lezing over ‘Integratie op het gebied van de letteren’. Deze vlag dekte allerminst de lading want Kossmann repte met geen woord over de letteren. Wel gaf hij enkele historische bedenkingen bij eenheid en scheiding der Nederlanden en bij de evolutie van het Grootnederlandse ideaal.

Niettemin juichte hij toe dat de Vlaams-Nederlandse dialoog op de eerste plaats een zakelijke samenwerking beoogt en niet meer ingegeven wordt door de ‘lyrische extasen der romantische taalliefde’.

Op het einde van zijn voordracht pleitte Kossmann voor het oprichten van een Vlaams-Nederlands weekblad waarin ‘auteurs, literatoren, filosofen, antropologen, sociologen, theologen, psychologen, historici, taalkundigen en vele anderen’ uit Noord en Zuid aan het woord zouden komen.

‘Onze culturen kunnen alleen dan dichter naar elkander toegroeien wanneer zij samen iets ondernemen dat ook voor de intellectuelen van beide gemeenschappen nuttig, zinrijk en inspirerend is.’

Dat klinkt natuurlijk mooi, maar of het blijk geeft van de nochtans door Kossmann zelf gevraagde ‘nuchterheid’, is zeer de vraag...

Secties

Donderdag na de middag zochten de negen secties de voor hen gereserveerde lokalen op. De werkgroepen waren: ‘Radio, televisie, pers’, ‘Toneel, film’, ‘Bibliotheek, documentatie’, ‘Uitgeverij, boekhandel’, ‘Taalzorg, vorming, onderwijs’, ‘Creatieve letteren, ook in vertaling’, ‘Taalwetenschap’, ‘Literatuurwetenschap’ en ‘Cultuurgeschiedenis’.

In de vooravond was er een forumdiscussie over het letterenbeleid in Noord en Zuid.

Op vrijdag 25 oktober pleegden de diverse secties verder overleg en brachten ze gezamenlijk verslag uit.

Wilfried VANDAELE