Neerlandia. Jaargang 89

[p. 163]

Een nationale bibliotheek voor Vlaanderen

In algemeen-Nederlands perspectief

Zoals er in Brussel en Den Haag een nationale (‘Koninklijke’) bibliotheek bestaat, die volgens de bepalingen of afspraken van het verplicht, respectievelijk vrijwillig depot van alle op het grondgebied verschenen publikaties minstens één exemplaar bewaart, zou ook in Vlaanderen een nationale bibliotheek moeten worden opgericht.

De voorstanders van deze thesis, o.a. initiatiefnemer Ludo Simons, stadsbibliothecaris van Antwerpen, verwijzen in dit verband naar het bestaan van regionale depots in andere - al dan niet federale - staten.

Om een en ander eens grondig te toetsen, werd op 10 mei jl. in het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC) te Antwerpen een colloquium gehouden rond het thema ‘Een Nationale Bibliotheek voor Vlaanderen’.

Allereerst werd de toestand van het wettelijk depot in de verschillende Europese landen uiteengezet: Berthold Picard sprak over Duitsland, Peter Fox over Groot-Brittannië en Ierland, Amadeu Soberanas over Spanje en Catalonië en er waren teksten van Brigitte Picheral over Frankrijk en Villiam Mruskovic over Tsjechoslowakije en de andere Oosteuropese landen.

Wat de aard van de te deponeren voorwerpen betreft, vragen alle E.G.-landen minstens de grafische produktie, d.w.z. de gedrukte werken of de werken vervaardigd met gelijkaardige methoden (met uitzondering van handelsprospectussen, prijslijsten, e.d.). Daarnaast vragen België, de Duitse Bondsrepubliek, Frankrijk en Luxemburg eveneens het deponeren van de fotografische produktie, en in de Bondsrepubliek, Frankrijk en Luxemburg geldt daarenboven de depotverplichting voor de fonografische produktie.

Frankrijk en Luxemburg ten slotte, vragen ook de cinematografische werken op.

Wat het aantal te deponeren exemplaren betreft, bestaan er grote verschillen: België en de DBR eisen 1 exemplaar, Denemarken, het Verenigd Koninkrijk en Luxemburg 2, Griekenland en Italië 4, Ierland 6 en Frankrijk 7. In Nederland bestaat er geen wettelijk depot.

Na de middag zette Godfried Lannoo het uitgeversstandpunt uiteen. Hij zei dat hij zich moeilijk kon voorstellen dat de Vlaamse uitgevers het afstaan van een tweede exemplaar als een economisch bezwaar zouden beschouwen, en hij bepleitte nog eens de prijsbinding voor het boek.

Denise de Weerdt van de Koninklijke Bibliotheek te Brussel beantwoordde de vraag of een tweede wettelijk depot in België zin en nut heeft, en ze vestigde er de aandacht op dat de K.B. al jaren aandringt op het deponeren van een tweede exemplaar, maar dat daar nog steeds geen wettelijke regeling voor is getroffen. Tot 1984 werd een tweede exemplaar aangekocht, maar om budgettaire redenen kan dat nu niet meer. Nochtans zijn 2 exemplaren een minimum: één voor het archief en één om uit te lenen.

Vervolgens plaatste Arie W. Willemsen de Nationale Bibliotheek voor Vlaanderen in een algemeen-Nederlands perspectief.

Hoewel de culturele integratie van Vlaanderen en Nederland nog steeds niet ver is gevorderd - aldus Willemsen - bestaat er wat het boek betreft een meer dan behoorlijke samenwerking. In 1972 bleek uit een steekproef dat van de Nederlandstalige titels die in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel waren geregistreerd, iets meer dan de helft waren uitgebracht door uitgeverijen met een vestigingsplaats in Noord en Zuid, of in samenweking tussen een Nederlandse en een Belgische uitgever.

Dat een aantal Vlaamse uitgeverijen de jongste jaren is opgeslorpt door Noordnederlandse concerns, heeft de verstrengeling vanzelfsprekend nog versterkt. Toch is dit volgens Willemsen vooral een uiterlijk fenomeen, dat het gebrek aan innerlijke samenhang camoufleert.

Het nieuwe ‘complex’ van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

[p. 164]

Wat ook de stand van zaken van de integratie zij, wat de nationale bibliotheek en de nationale bibliografie betreft, moet men hoe dan ook uitgaan van de eenheid van het Nederlandse taalgebied.

Eerst dient opgemerkt dat er in Nederland nog steeds geen wettelijk depot bestaat. De inventarisatie gebeurt op basis van een afspraak tussen de staat en de organisatie van uitgevers.

In 1973 kon de K.B. bekomen dat de boeken die ingezonden werden bij het samenstellen van Brinkman's Catalogus van boeken uitgegeven in Nederland en Vlaanderen, na beschrijving niet meer werden teruggezonden naar de respectieve uitgevers, maar konden worden opgenomen in de bibliotheek. Tevens konden de uitgevers overhaald worden op vrijwillige basis telkens één exemplaar van een nieuw boek af te staan. Zo kon op 1 januari 1974 bij de K.B. het Depot van Nederlandse Publikaties van start gaan. In 1976 vond de integratie plaats van de nieuw opgezette onderneming van de K.B. en de redactie van Brinkman's Catalogus. De rechten van de Catalogus gingen in 1982 trouwens over op de staat.

Toch is een wettelijke regeling van het depot nog steeds gewenst.

Van bij de aanvang werd ook de Vlaamse boekproduktie, voor zover ingezonden bij de redactie van Brinkman's Catalogus, bijgehouden.

Op 22 april 1983 werd het Samenwerkingsverband Nederlands Bibliografisch Centrum (NBC) opgericht, om de werkzaamheden op het terrein van de bibliografie te coördineren en het beleid terzake uit te stippelen.

Het samenwerkingsverband berust op een akkoord, gesloten tussen de Nederlandse staat en een aantal organisaties uit de boekenbranche, waaronder ook de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen (VBVB).

Wat nu de Nationale Bibliotheek voor Vlaanderen betreft, ook die zou volgens Willemsen moeten opgenomen worden in het NBC, en nu reeds zou Antwerpen bij het NBC moeten worden betrokken.

Regionale depots zijn immers ondersteunend voor algemene depots (i.c. Brussel en Den Haag), omdat ze sommige uitgaven gemakkelijker op het spoor komen. Dit is des te belangrijker voor Vlaanderen omdat daar veel boeken in eigen beheer worden uitgegeven.

Anderzijds kan een Vlaamse bibliotheek, aansluitend bij wat het AMVC nu al jaren doet, een grote rol spelen bij het verzamelen van ‘betrekkelijk efemeer drukwerk’ (affiches, pamfletten, menu's...), dat nu door de nationale depots veelal wordt verwaarloosd.

Het instellen van de Nationale Bibliotheek voor Vlaanderen mag echter volgens Willemsen niet betekenen dat er nu ook een nationale bibliografie moet komen voor Vlaanderen. Aangezien Brinkman's Catalogus het hele Nederlandse taalgebied bestrijkt en daarnaast de Belgische Bibliografie van de Brusselse K.B. bestaat, moet de taak van de Vlaamse bibliotheek beperkt blijven tot het signaleren van uitgaven die anders misschien over het hoofd kunnen worden gezien.

Wat de Vlaamse Bibliotheek eventueel wel kan doen, is het (helpen) samenstellen van speciale bibliografieën, zoals W. van den Steene er b.v. een maakt voor de Vlaamse Beweging.

Ook kan de Nationale Bibliotheek, alweer aansluitend bij het werk van het AMVC en de Antwerpse stadsbibliotheek, een grote aandacht hebben voor de oudere publikaties.

Terloops wijst Willemsen erop dat er al tientallen jaren lang een goede samenwerking bestaat tussen het AMVC en het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum in Den Haag, waarvoor het AMVC trouwens model heeft gestaan.

Willemsen vraagt de Nationale Bibliotheek voor Vlaanderen zich niet in een zelfbevestigend particularisme in te graven en zich niet af te zetten tegen Brussel en Den Haag.

Een nauwe samenwerking, volgens precieze afspraken, is volgens hem van uitzonderlijk belang, ook vanuit algemeen-Nederlands oogpunt.

Het colloquium was niet alleen buitengewoon interessant, maar de teksten kunnen voldoende stof leveren voor een degelijk boek over het wettelijk depot in Europa. Wat de Nationale Bibliotheek voor Vlaanderen betreft, ziet het er bovendien naar uit dat men ook op het wetgevende vlak niet bij de pakken blijft zitten. Niet alleen de initiatiefnemers van de studiedag hadden al een ‘ontwerp van decreet’ klaargemaakt, maar ook in de Vlaamse Raad werd op 15 mei al een voorstel van decreet voorgelegd door Daan Vervaet (V.U.-fractie).

Hij vraagt echter dat van alle publikaties 9 exemplaren zouden worden afgestaan (voor de nationale bibliotheek en voor de universiteiten).

Vanuit het standpunt van de uitgevers zal dit allicht wel van het goede te veel zijn...

Wilfried VANDAELE