Neerlandia. Jaargang 89

[p. 50]

Op de leestafel

Taalbelang is stoffelijk belang

Tien jaar nadat het Taaldecreet in België van kracht werd, vond onder de auspiciën van het Vlaams Economisch Verbond en m.m.v. het Algemeen-Nederlands Verbond op 14 december 1983 te Antwerpen een studiedag plaats onder het thema: ‘Taalbelang is stoffelijk belang, het taalgebruik in de arbeidsverhoudingen in Vlaanderen’ (zie bijdrage van E. Wieme in Neerlandia, jg. 1984, nr. 1).

Het Taaldecreet werd opgesteld om het taalgebruik in de bedrijven te regelen. Het bedrijfsleven in Vlaanderen was immers voor het grootste gedeelte in handen van Franstaligen, en het Nederlands kwam op vele plaatsen in de verdrukking. De evaluatie op de studiedag toonde aan dat de toestand door de jaren heen weliswaar is verbeterd, maar dat het bestaande decreet nog niet overal volledig wordt toegepast. Daarom pleitte de vergadering o.a. voor een aanvullende wetgeving.

Nu verscheen bij de Antwerpse uitgeverij De Nederlanden het verslagboek van de studiedag. Het document telt 155 dicht bedrukte bladzijden (met enkele illustraties) en bevat een schat aan informatie.

Het werk kan besteld worden via het Algemeen-Nederlands Congres, Gallaitstraat 80, 1030 Brussel, Tel. [phone], door storting van 480 fr./fl. 27,5 (verzendingskosten inbegrepen) op rekeningnummer 000-0132934-44.

INHOUD

‘Taalbelang is stoffelijk belang’ of de andere kant van de Vlaamse Beweging - Dr. Y.J.D. Peeters.

De wordingsgeschiedenis van het decreet - Dr. R. Vandezande.

Het taaldecreet. Enkele tekstkritische bedenkingen - Dr. O. Vanachter

De controle op de toepassing van het taaldecreet door de inspectie der bedrijfsorganisatie - P. Van Geyt

De rol van de vaste commissie voor taaltoezicht in de praktijk en interpretatie van het taaldecreet - F. Toiremol.

De sancties op het taaldecreet - R. Boes.

Het septemberdecreet in internationaal verband: het voorbeeld van Quebec - D. Naeyaert.

Vergelijk(ing) en conflict - D. Naeyaert.

Een evaluatie van tien jaar taaldecreet: de visie van het V.E.V. - R. De Feyter.

De visie van een werknemersorganisatie L. Stragier.

De publieke opinie en het taaldecreet - E. Wieme.

Slotbedenking

Personalia

Bibliografie

Bijlagen

Hedendaagse Van Dale

Op 12 december 1984 werd in het Antwerpse Kasteel Middelheim Van Dales Groot Woordenboek van Hedendaags Nederlands voorgesteld. De plechtigheid werd op 14 december nog eens overgedaan in Wassenaar.

De ‘Hedendaagse Van Dale’, zoals men het werk in de wandeling noemt, kadert in de reeks Van Dale-vertaalwoordenboeken, die met de jongste uitgave meteen halfweg is:

Frans - Nederlands: verschenen 23 maart 1983

Duits - Nederlands: verschenen 26 oktober 1983

Engels - Nederlands: verschenen 2 mei 1984

Hedendaags Nederlands: verschenen 12 december 1984

Nederlands - Frans: verschijnt voorjaar 1985

Nederlands - Duits: verschijnt najaar 1985

Nederlands - Engels: verschijnt voorjaar 1986

De Hedendaagse Van Dale vormt het uitgangsbestand voor de delen N-F, N-D en N-E en behandelt het taalgebruik van Nederlandssprekenden over een periode van ongeveer 30 jaar; vanaf circa 1950 tot nu dus.

Op de officiële voorstelling te Antwerpen beklemtoonde de uitgever Pieter Hagers dat de grote uitdaging zowel voor het Nederlands-Nederlands woordenboek als voor de Nederlands-vreemdtalige delen erin bestond de door Nederlanders gepercipieerde werkelijkheid te vertalen naar anderen toe.

De manier waarop het Nederlandse cultuurbeeld via de lexicografische inventarisatie van het hedendaagse Nederlands wordt overgedragen, is volgens Hagers uniek voor de reeks. Er bestond trouwens geen synchrone inventarisatie van het Nederlands in deze omvang.

Daarenboven biedt het omzetten van het eigen woordenbestand in een andere taal nieuwe inzichten in de eigen taalschat.

In zijn toespraak vestigde de hoofdredacteur, dr. P.G.J. van Sterkenburg van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie in Leiden, er de aandacht op dat er een dringende behoefte bestaat aan lexicografische vernieuwing. ‘Ondanks de relatief talrijke verklarende woordenboeken van onze taal’, zei hij, ‘moet geconstateerd worden dat de materiaalverzamelingen waarop zij berusten nogal primitief zijn, deels verouderd, deels louter impressionistisch opgebouwd en daardoor niet representatief en ontoereikend’.

Met de Hedendaagse Van Dale wordt volgens Van Sterkenburg op de eerste plaats gepoogd een gebruiksvriendelijke structuur te scheppen en een eigentijds lexicografisch concept uit te werken.

Eigentijds is zeker dat het hele woordenbestand in een computer werd opgeslagen, zodat het constant kan worden bijgewerkt. Men hoopt immers om de 5 jaar een herdruk te brengen.

Een en ander betekent niet dat de menselijke inbreng in het lexicografische bedrijf aan belang verliest: voor de Hedendaagse Van Dale kwamen niet minder dan 14 redacteuren in het gelid, 7 adjunct-redacteuren, 2 medewerkers voor het grammaticaal compendium, 7 eindredacteuren en 1 plaatsvervangend hoofdredacteur.

Dat zowel redactie als uitgeverij zich bijzonder inspannen om de verschillen tussen de ‘Dikke Van Dale’ en de ‘Hedendaagse Van Dale’ te beklemtonen, ligt voor de hand.

Het verschil in volume valt natuurlijk meteen op: de Grote Van Dale bestaat uit drie banden en bevat 3792 bladzijden met

[p. 51]

230.000 trefwoorden, terwijl de Hedendaagse Van Dale maar 90.000 trefwoorden bevat op 1569 pagina's, bijeengebracht in één deel.

Daarnaast behandelt de Dikke Van Dale de Nederlandse woordenschat sinds 1830, de Hedendaagse Van Dale die sinds 1950. De Grote Van Dale brengt encyclopedische informatie en gedetailleerde omschrijvingen en hecht belang aan het ontstaan en de ontwikkeling van de woordbetekenissen. De Hedendaagse Van Dale daarentegen is beknopter bij de omschrijvingen, is zakelijker, minder plechtstatig in zijn formuleringen, minder geïnteresseerd in woordgeschiedenis en is meer op de praktijk en op de spreektaal gericht.

Verder streeft het Groot Woordenboek van Hedendaags Nederlands volgens Van Sterkenburg naar een effectiever opzoeksysteem, is het uiterst waakzaam bij het toekennen van waardeoordelen, en probeert het vóór alles dienstbaar te zijn aan vertaalwoordenboeken die uitgaan van de taalwerkelijkheid van Nederlandssprekenden.

Het wil tevens zo soepel mogelijk zijn bij het opnemen van ‘het nieuwe en het veranderende’, terwijl de Dikke Van Dale de oudere woorden langer bewaart en langer wacht om nieuwe op te nemen.

Ook voor de Hedendaagse Van Dale is de selectie het belangrijkste probleem geweest. Dat men hier het hedendaagse taalgebruik wil beschrijven en gemakkelijk nieuwe woorden opneemt, maakt het trekken van de grenzen nog moeilijker. Veel van die nieuwe woorden zijn immers neologismen of voorheen ongebruikelijke afleidingen en samenstellingen (zo'n 5000!). Enkele voorbeelden: ‘knuffelmuur’, ‘afstandsbaby’, ‘ontsnavelen’, ‘vriesdrogen’, ‘fluisterwal’, ‘broeikaseffect’,... Hamvraag is dus alweer: waarom worden ‘sopo’ (sociaal politiek figuur), ‘watersjoffel’ (waterschoen, waarmee men over het water kan lopen), ‘zitlint’ (koninklijke onderscheiding op basis van een lang dienstverband), ‘paaldame’, ‘studiesnikkel’,... wel opgenomen, en ‘belubberen’, ‘luchtfietserij’ en ‘mannenstudies’ niet? En waarom is er geen plaats voor de toch vaak gebruikte woorden ‘bosneuker’, ‘nestvervuiling’, ‘schemerzone’, ‘tippelprostitutie’ en ‘zelfbeeld’...?

In ieder geval werden alle in de Dikke Van Dale als ‘gewestelijk’ gekarakteriseerde woorden en uitdrukkingen opzij geschoven en van de ongeveer 10.000 Zuidnederlandse woorden uit Kruyskamps tiende druk (in de elfde druk heten ze ‘Belgisch’ of ‘gewestelijk’) zijn er 1000 bewaard in de Hedendaagse Van Dale.

En hier komen dan ook weer de Zuidnederlandse varianten ter sprake, een onderdeel van de Nederlandse lexicografie dat bij elke nieuwe uitgave van Van Dale met kritische commentaren wordt bestookt. Terecht stelt Van Sterkenburg dat het moeilijk is uit te maken welke woorden, uitdrukkingen en betekenissen algemeen gangbaar zijn in Nederlandstalig België. Om die woorden aan te duiden, gebruikt hij de term ‘AZN’ (Algemeen Zuidnederlands), een etiket dat hij te pas en ten onpas kleeft. Zoals het ‘gewestelijk’ en ‘Belgisch’ in de elfde editie van de Dikke Van Dale (zie Neerlandia, jg. 1984, nr. 5), worden in de Hedendaagse Van Dale de karakteriseringen ‘AZN’ en ‘Belgisch’ inconsequent gehanteerd. Waarom is ‘rijkswacht’ b.v. Belgisch en ‘schepen’ AZN? En waarom werden ‘bestuurssecretaris’, ‘brugpensioen’, ‘remgeld’, ‘handspel’ en ‘voltijds’ niet opgenomen?

Een van de belangrijkste criteria die de redactie hanteerde om het taalgebruik te toetsen, is de frequentie waarmee de varianten in dag- en weekbladen voorkwamen. Voor Vlaanderen werd vooral De Standaard doorgelicht, voor Nederland De Volkskrant en de wetenschappelijke editie van NRC-Handelsblad. In zijn uiteenzetting vroeg Van Sterkenburg zich af of men naast de schrijvende pers ook de BRT-uitzendingen niet als richtsnoer had kunnen nemen. Dit lijkt ons hoe dan ook een delicate aangelegenheid...

Stippen we nog aan dat de Hedendaagse Van Dale een alfabetisch geordend grammaticaal compendium bevat, een lijst van de meest voorkomende spreekwoorden, een lijst van aardrijkskundige namen en hun afleidingen, en een lijst van niet-talige tekens en symbolen.

De voorstelling van de Hedendaagse Van Dale in Antwerpen werd op humoristische toon afgesloten door Gaston Durnez. In zijn slotbedenkingen maakte hij zich druk over het ontbreken van de in West-Vlaanderen zo populaire woorden ‘pimpampoentje’ (= ‘Onze-Lieve-Heersbeestje’) en ‘jeunen’ (= ‘zich goed voelen’). Zijn pleidooi miste weliswaar elke lexicologische of taalkundige verantwoording, maar leuk was hij wel. En dat was tenslotte de bedoeling...

Wilfried VANDAELE

Het Groot Woordenboek van Hedendaags Nederlands kost fl. 120,- of 2.295,- Fr. en is een uitgave van Kluwer/Van Dale Lexicografie.

Basiswoordenboek Nederlands

Om anderstaligen die Nederlands leren de mogelijkheid te geven een getuigschrift daarvoor te behalen, werd in 1976 het Certificaat Nederlands als vreemde taal ingesteld. Examen voor dit Certificaat kan worden afgelegd op drie niveaus:

-	elementaire kennis (= laagste niveau)
-	basiskennis (= middenniveau)
-	uitgebreide kennis (= hoogste niveau).

Op elk niveau worden afzonderlijke toetsen georganiseerd op het vlak van leesvaardigheid, luistervaardigheid, schrijfvaardigheid en spreekvaardigheid.

Over de opzet en de eisen van de examens en over de wijze van examineren, vindt men informatie in Het Certificaat Nederlands als vreemde taal. Voor gegevens over de lexicale inhoud van het examen elementaire kennis kan men terecht bij de Woordenlijst elementaire kennis. Beide publicaties werden uitgegeven door het Commissariaat-Generaal voor Internationale Culturele Samenwerking te Brussel en het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen te Den Haag.

Wat echter de lexicale inhoud van het examen basiskennis betreft, was er tot nu toe slechts een officieuze lijst van lemma's beschikbaar. Daarom achtte de Belgisch-Nederlandse werkgroep die het Certificaat organiseert, het nodig een officiële woordenlijst op te stellen, die - aan de hand van alledaagse voorbeeldzinnen - ook betekenisverschillen, functies en gebruiksmogelijkheden aangeeft.

Anderzijds bestond er voor het Nederlands nog geen beknopte woordenlijst met aandacht voor de specifieke problemen waarmee docenten en studenten Nederlands als vreemde taal worden geconfronteerd.

Een en ander resulteerde uiteindelijk in het uitbrengen van het Basiswoordenboek Nederlands, samengesteld door P. de Kleijn en E. Nieuwborg. De 2044 lemma's in het boek bevatten de woorden die gekend dienen te zijn voor het examen elementaire kennis en de woorden die daaraan zijn toegevoegd voor het examen basiskennis.

De selectie gebeurde op basis van de frequentie waarmee de woorden voorkomen in mondeling en schriftelijk taalgebruik.

[p. 52]

De trefwoorden zijn alfabetisch gerangschikt en worden vergezeld van de essentieelste grammaticale gegevens (lidwoord, genus, meervoud, hoofdtijden, functie).

De lijst wordt gevolgd door een aanhangsel, bestaande uit drie delen:

a.	een lijst van de belangrijkste telwoorden, tussenwerpsels, tijdsaanduidingen (namen van dagen en maanden) en geografische eigennamen (enkel afleidingen van ‘België’ en ‘Nederland’).
b.	informatie over de woordvorming in het Nederlands, vooral bedoeld als hulpmiddel bij het doorzien van samenstellingen en afleidingen.
c.	een lijst van afkortingen.

Wilfried VANDAELE

‘Basiswoordenboek Nederlands’ telt 377 pp., kost 355,- BF en is een uitgave van Wolters-Leuven. (ISBN 90 309 9200 X).

De wereld van de Hanze

In een prachtig uitgevoerd, lijvig werk in groot formaat, getiteld ‘De wereld van de Hanze’ heeft de Belgische hoogleraar Albert d'Haenens met achttien medewerkers een beeld ontworpen van het karakter en de structuur van de middeleeuwse Hanze waarbij de nadruk valt op de economische en culturele aspecten. Allereerst wordt de economie van de middeleeuwse stad geanalyseerd, vervolgens schenkt men uitvoerig aandacht aan de handel, de inkoop, verkoop en produktie van de Hanzesteden, de organisatie van de zeevaart en het beheer van de Hanzefactorijen.

Een aantal factorijen worden beschreven: Brugge, Nowgorod, Londen, Bergen en Antwerpen. Daarna behandelt men de Hanzeactiviteiten in de volgende regio's en landen: de Rijnstreek, Frankrijk, Engeland, Italië, Polen en Rusland. De redacteur richt dan de aandacht op enkele belangrijke Hanzesteden: Lübeck (de moeder van de Hanzesteden), Lüneburg, Bremen, Goslar, Stralsund, Torun en Danzig.

De evolutie van de Hanze, de desintegratie en het verval zijn het onderwerp van het volgende hoofdstuk. De redacteur prof. d'Haenens besluit met een beschouwing over ‘De wereld van de Hanze in hedendaags perspectief’. Gewezen wordt in dit boek op de Vlaamse invloeden in het gebied van de Hanze zowel op het gebied van de architectuur (Vlaamse renaissance) als dat van de schilderkunst. Merkwaardig is dat vanuit Brugge de legende van Tijl Uilenspiegel zich tot in de Baltische landen verspreidde.

Het valt te betreuren, dat over de rol van de Noordnederlandse IJsselsteden in het geheel niet wordt gerept. Ook al traden zij soms op als concurrenten van andere Hanzesteden, dit neemt niet weg, dat vele steden uit het IJsselgebied zoals Kampen, Zwolle en Deventer een belangrijke functie in de Hanze hebben vervuld.

Over de activiteiten van Zwolle van de laatste jaren, hierin gesteund door Lübeck en andere steden, om tot een herleving van de Hanzegedachte te komen en de daaruit voortvloeiende ‘Hanzedagvaarten’ (zie ‘Neerlandia’ nr. 4, 1980, nr. 2, 1983 en nr. 4, 1984) wordt in het geheel niets gezegd, erger nog: Zwolle wordt zelfs niet vermeld! In de uitvoerige 4 blz. tellende bibliografie miste ik Nederlandstalige publikaties als van Jappe Alberts en Dollinger.

Zoals gezegd krijgen de economische en culturele aspecten de volle nadruk, terwijl minder aandacht aan de politieke geschiedenis wordt besteed. Het boek bevat vele uitstekende foto's in kleur van Hanzegebouwen en interieurs, terwijl vele goede reprodukties van portretten, miniaturen en oude gravures werden opgenomen.

Ongetwijfeld is dit één van de fraaiste werken, die ooit over de Hanze zijn verschenen. Er is ook een Franse, Duitse en Engelse editie bij uitgeverij Mercatorfonds (Antwerpen) uitgekomen. De prijs is f. 235,00.

P. KRUG