de nederlanden in de wereld
Kennismaking met het Munsterland
Was in 1983 een voormalig klooster de plaats van samenkomst, voor de Zannekin-Ontmoetingsdag van 1984 was de keus gevallen op een kasteel en wel de waterburcht van Gemen bij Borken in het West-munsterland.
Uit heel het gebied van de Nederlanden (van leper tot Leeuwarden) waren op de morgen van zaterdag 20 oktober de deelnemers aan deze studie dag naar het West-munsterland afgereisd.
Als eerste kreeg Dr. T. Sodmann uit Billerbeck de gelegenheid zijn voordracht te houden. Deze Amerikaan, die al twintig jaar in de Bondsrepubliek woont en van het Duits zegt dat het zijn tweede moedertaal is geworden (het Nederlands kwam op de derde plaats, zo liet hij weten), heeft zich gedurende de laatste jaren in het bijzonder bezig gehouden met de bestudering van de middeleeuwse letterkunde. Voor het Zannekin-gezelschap zette hij uiteen welke banden er bestaan hebben op dit gebied tussen Vlaanderen en Noord-Duitsland gedurende de eeuwen die liggen tussen de 12e en de 16e. Als ‘illustratie-materiaal’ liet hij de bekende figuren Reintje de Vos en Tyl Uilenspiegel ‘opdraven’.
Dr. Terhalle uit Vreden deed uit de doeken hoe de staatsgrens tussen Nederland en Duitsland in het verleden is ontstaan. Daar hij onmogelijk het hele gebied van Emden tot Aken kon ‘overlopen’ beperkte hij zich tot het deel tussen het drielandenpunt bij Gronau (daar raken elkaar de Bondsstaten Nedersaksen en Westfalen en de Nederlandse provincie Overijssel) en Anholt. Hij weet het voornamelijk aan de bureaucratie dat deze grens heeft kunnen uitgroeien tot een scheidslijn die mensen die deel uitmaken van dezelfde gemeenschap van elkaar is gaan vervreemden. Het begin van het ontstaan moet gezocht worden in de tijd van de volksverhuizing; in grove trekken was het de lijn die Saksen en Franken van elkaar gescheiden hield. In een later stadium zijn het de invloedssferen van de bisdommen Utrecht en Munster die in deze streek een raakvlak krijgen. Op politiek gebied zijn het de graaf (later hertog) van Gelre aan de éne en de bisschop van Munster aan de andere kant die belangrijk hebben bijgedragen tot de vastlegging van de definitieve grens. Via de ‘haltes’ Bourgondische Kreis, Pragmatieke Sanctie en Vrede van Munster wordt deze lijn stap voor stap ‘verheven’ tot een grens die steeds duidelijker het karakter van een rijksgrens ging krijgen.
Na het middagmaal werd de studiedag vervolgd met een lezing van Dr. Ludger Kremer. Hij begon met het geven van een overzicht van de rol die het Nederlands als cultuurtaal in het verleden in Duitsland
Waterburcht van Gemen.
heeft gespeeld. Hieraan knoopte hij een aantal taal- en geschiedkundige opmerkingen vast om duidelijk te kunnen maken hoe het mogelijk heeft kunnen zijn dat aan deze bevoorrechte positie van het Nederlands in Duitsland een eind kwam. Tenslotte ging hij nog in op de taal-ontwikkeling die er in de loop der eeuwen in zijn geboortestreek (het Westmunsterland) had plaats gevonden
Ga naar eind1..
Van meer verstrooiende aard was het onderwerp dat door Wiro van Heugten werd aangesneden. Aan de hand van dia's vertelde hij belangwekkende dingen over de hagelkruisen. Ze zijn te vinden in het gebied dat zich uitstrekt tussen Antwerpen en de Oude IJssel. Ze zouden geplaatst geweest zijn na een zomerse hagelbui waarbij grote schade aan de op het veld staande gewassen was toegebracht; het gevolg was dan meestal misoogst. Ze werden vaak opgericht op een afstand van 500 tot 1500 meter ten zuiden van het dorp bij een kruising van wegen. Voorwaarde was wel dat één van deze wegen bij de kerk moest uitkomen; in de praktijk was dit de lijkweg. In later tijd deden ze ook nogal eens dienst als afbakening van een bepaald gebied.
Op de geheel eigen taalproblematiek van deze streek werd het Zannekin-gezelschap gedrukt door Dr. A. Schaars uit Doetinchem. Werkzaam als hij is aan het Staring-Instituut was hij hiervoor de aangewezen persoon. Het doel van deze instelling is de bestudering van het streekeigene in al zijn facetten van de Achterhoek en de Lijmers. Daarbij wordt zeker niet voorbij gegaan aan de inbreng vanuit het Westmunsterland.
Marten HEIDA
Auteursrechtelijk beschermd