Neerlandia. Jaargang 88

[p. 210]

‘Erfenis en nieuw beleid’

Algemene conferentie van de Nederlandse Taal en Letteren voor de eerste maal voor het voetlicht

De eerste Algemene Conferentie van de Nederlandse Taal en Letteren (ACNTL) werd op 13, 14 en 15 september jl. in het nieuwe gebouwencomplex van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag gehouden, onder het motto ‘Erfenis en nieuw beleid’, want de ACNTL is de voortzetting, in een uitgebreider vorm weliswaar, van de voormalige Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren (ACNL) waarvan de laatste, als de afsluiting van de reeks van 33 sedert 1951, het vorig jaar in Brussel werd gehouden. ‘Uitgebreider’, vanwege de toevoeging ‘Taal’ en voortaan statutair functionerend onder de vleugels van de Nederlandse Taalunie. Eén van de organen van de Nederlandse Taalunie is de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren. De belangrijkste taak van dit college is het Comité van Ministers - een ander orgaan van de Taalunie - desgevraagd of uit eigen beweging advies uit te brengen. Tevens organiseert deze Raad jaarlijks de Algemene Conferentie van de Nederlandse Taal en Letteren; de eerder aangeduide ACNTL.

Drie basisdocumenten stonden dit jaar op de agenda. Te weten, een ‘Memorie van overdracht’, samengesteld door een redactie van de laatste Conferentie ‘oude stijl’, welk stuk, met een ‘Nota van overgang’ van de vroegere Conferentie naar de Taalunie, aan de beide ministers van cultuur en de Algemeen Secretaris van de Taalunie was aangeboden, voorts een ‘Inventarisatie van Congresresoluties van de laatste vijf jaar’, van zowel de Algemene Conferentie van de Nederlandse Letteren, de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek (IVN) en het Algemeen Nederlands Congres (ANC), samengesteld door het Algemeen Secretariaat van de Taalunie en het ‘Centraal Document’, als het werkstuk waarin de verschillende deelnemende werkgroepen van de Conferentie 1984 hun plaats bepalen binnen de structuur van de Raad en suggesties en aanbevelingen doen voor de toekomst. Er zijn voortaan negen werkgroepen. Naast de vijf uit vroeger jaren - onder de benaming secties - is er uitgebreid en aangevuld. Het zijn thans: a) Radio, televisie, pers; b) Toneel, film; c) Bibliotheekwezen, documentatie; d) Uitgeverij, boekhandel; e) Taalzorg, vorming, onderwijs (nieuw); f) Creatieve letteren, ook in vertaling; g) Taalwetenschap (nieuw); h) Literatuurwetenschap (nieuw); i) Cultuurgeschiedenis (nieuw). Waaruit blijkt dat de Conferentie 1984 een belangrijke uitbreiding te zien gaf naar de sector ‘Taal’.

De Conferentie stond onder voorzitterschap van prof. dr. H. van den Bergh, die in zijn openingswoord prof. dr. José Aerts (Albert Westerlinck), destijds Vlaams voorzitter van de Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren en drs. B. de Hoogh, de eerste Algemeen Secretaris van de Nederlandse Taalunie, herdacht.

Waarschuwing voor te groot optimisme

Lic. O.R.P. de Wandel, Algemeen Secretaris van de Taalunie, was de eerste spreker op de ochtend van de openingsdag. Hij belichtte de start van de Taalunie. Dr. A.W. Willemsen, voorzitter van de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren van de Taalunie - als tweede woordvoerder - gaf een toelichting op enkele inhoudelijke aspecten van het beleid.

De heer De Wandel noemde de Conferentie voor de Raad een eerste ‘levenskreet’. Voor de Taalunie is de Conferentie 1984 de eerste beleidsoverheveling van bevoegdheden en middelen naar een nieuwe verdragsorganisatie, waarin Nederland en Vlaanderen op het gebied van de taal en de letteren sinds kort samenwerken. Hij waarschuwde voor àl te groot optimisme over de mogelijkheden van de Taalunie op korte termijn, om meteen alle politieke en maatschappelijke barrières te kunnen slopen, die in vier eeuwen gescheiden geschiedenis tussen Nederland en Vlaanderen zijn opgeworpen.

Alleen reeds, aldus de heer De Wandel, omdat de democratisch gestructureerde rechtsstaten, die het Taalunieverdrag in het leven hebben geroepen, nu eenmaal ‘uiterst gevoelige en beweegbare eenheden’ zijn binnen een wereld in snelle evolutie. Er zal dan ook van al diegenen die zowel binnen de organen van de Taalunie als in de werkvelden daarbuiten actief zijn, veel geduld en inventiviteit worden gevergd.

Maar de inleider uitte ook critische geluiden. De voornaamste klacht was, dat de Vlaamse bijdrage over 1983 nog niet was betaald. Voorts betreurde hij het dat van het overhevelingspakket nog niets was verwezenlijkt. Maar er viel meer te beluisteren.

‘Dit Vlaanderen dat wel naar aloude gewoonte zijn zonen uitzendt, maar ze dan met hetzelfde gemak in

[p. 211]

Den Haag achterlaat, maandenlang niet betaalt en zonder behoorlijke en geregelde rechtspositie. Heeft men uit het hulpeloze gestommel met de Brakke Grond dan geen enkele les getrokken?’ De heer De Wandel beschouwde het als zijn plicht deze voor hemzelf en de Vlaamse Gemeenschap ‘beschamende situatie niet langer met de mantel der liefde te bedekken.’

Geen kwestie van nationale tegenstellingen

Dr. A.W. Willemsen wees op de twee ‘aandachtsvelden’ van de Taalunie: het domein van de cultuurpolitiek en van de grensgebieden en voorts alles wat zich op het terrein van de taalwetgeving en de interne cultuurpolitiek afspeelt. Hij noemde de start van de Taalunie ‘een ambitieuze onderneming’ in een periode van bezuinigingen. Het winstpunt is dat men thans gedwongen is inventiever te zijn. Meerdere malen, aldus de inleider, worden critische vragen gesteld.

Is er met de Taalunie niet te hoog gegrepen? Is de integratie van Nederland en Vlaanderen, zelfs alleen reeds op het gebied van de taal en letteren, niet een droombeeld, dat stuit op de werkelijkheid van iedere dag? Men verwijst dan naar realiteiten als de gevestigde structuren, naar het mentaliteitsverschil tussen Noord en Zuid, op de verscheidenheid van samenlevingsvormen en op de verschillen in politieke cultuur.

Het antwoord daarop is, aldus dr. Willemsen, dat men moet oppassen voor mythevorming, als zouden er opeens ‘diepgaande nationale tegenstellingen, geworteld in vier eeuwen geschiedenis op ons afkomen’. De Taalunie is het bewijs dat de politieke wil voorhanden is de nationale kaders te doorbreken. Het is niet een kwestie van nationale tegenstellingen, maar het is het verschijnsel, geldend voor alle naties die leven in een ingewikkeld bestel. De inleider verwees daarvoor naar het feit dat het steeds moeilijker wordt de nationale bureaucratie, die steeds logger wordt en de bureaucratische structuren open te breken.

Particularisme niet veronachtzamen

Een ander verschijnsel, dat de integratie in de Taalunie kan belemmeren, aldus dr. Willemsen, maar waar de Taalunie ook een tegenwicht kan voor zijn, is het particularisme, zowel het Hollands als het Vlaams particularisme. Het eerste bestaat van oudsher. Het tweede is een gevolg van de Vlaamse autonomie: het minder volgzaam zijn tegenover het Noorden en zelf de eigen vermeende zaken te willen behartigen, zelfs met een eigen cultuurbeleid dat rijkelijk optimistisch de hele wereld omspant. Die Vlaamse autonomie kan latent belemmerend werken op algemeen-Nederlandse samenwerking en integratie. Het zou niet juist zijn dit particularisme te veronachtzamen, vervolgde dr. Willemsen. Daar staat evenwel tegenover dat het streven van de Taalunie óók een werkelijkheid is: een politieke werkelijkheid. Een officieel regeringsbeleid is er thans in Nederland en in Vlaanderen, vastgelegd in een overeenkomst naar internationaal recht en niet slechts in fraaie intentieverklaringen. Voorts achtte de inleider het nodig dat er een ‘redelijke ruimte’ moet zijn voor projecten, die met nieuw eigen Taalunie-geld gefinancierd kunnen worden. Zou die ruimte er niet komen, dan zullen de op de Taalunie gebouwde verwachtingen, zelfs voor degenen, die nooit meer dan een zeer gematigd optimisme getoond hebben, deerlijk beschaamd worden.

De Conferentie 1984 dient, aldus dr. Willemsen, op verschillende terreinen nieuwe ideeën naar voren te brengen. Zoals het vestigen van de aandacht op nieuwe ontwikkelingen, die in veranderde maatschappelijke verhoudingen zijn geworteld, of in nieuwe technische mogelijkheden of in de combinatie van beide.

‘We moeten ons sterk maken op een vernieuwing van dienstverlenende infrastructuur’, betoogde de inleider.

Resoluties

Een gedeelte van de slotzitting was aan de bekendmaking van de resoluties gewijd, die de Conferentie voor het beleid van de Nederlandse Taalunie had opgesteld. Deze resoluties, in de vorm van voorstellen en aanbevelingen, werden aan de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren aangeboden en kunnen van invloed zijn op de begroting van de Nederlandse Taalunie voor 1986.

Tot de voornaamste aanbevelingen behoorden die voor een vaste boekenprijs, voor de regeling van een nieuwe spelling, voor de toneelschrijfcultuur, het mediabeleid, en voor het certificaat Nederlands als vreemde taal. Voor de vermelding nemen we de tekst van de resoluties over, zoals op de slotbijeenkomst vastgesteld. Zo hier en daar aangepast om herhalingen te vermijden.

[p. 212]

- De Algemene Conferentie acht een vaste boekenprijs noodzakelijk voor een bedrijfsvoering waarbij een hoogwaardig product op economisch verantwoorde wijze kan worden gemaakt en verspreid. De eenheid van het Nederlandse taalgebied dient te worden gedragen door eenheid van de Nederlandstalige boekenmarkt. De Algemene Conferentie meent, dat het streven naar een vaste boekenprijs geen nadeel toebrengt aan het vrije verkeer van boeken binnen EEG-verband. Er wordt bij het Comité van Ministers op aangedrongen, dat de ministers bevorderen dat de vaste boekenprijs voor het gehele Nederlandse taalgebied wordt gehandhaafd, bij voorkeur door een wettelijke regeling op korte termijn.

- De Algemene Conferentie bepleit de vorming van een gemeenschappelijke Nederlands-Vlaamse Raad voor het Boek, waarin alle geledingen zijn vertegenwoordigd die bij het totstandkomen, verspreiden en toegankelijk maken van het boek zijn betrokken. In afwachting daarvan moet de Nederlandse Taalunie initiatieven nemen voor het oprichten van een Raad voor het Boek in elk land.

- De Algemene Conferentie kent hoge prioriteit toe aan de voorbereiding van de Woordenlijst van de Nederlandse taal (het ‘groene boekje’) van 1954, met verbetering van fouten en toevoeging van sedertdien in gebruik genomen en frequent gebruikte woorden. Deze herdruk zou moeten verschijnen onder de auspiciën van de Nederlandse Taalunie. Er moet een orgaan van de Taalunie worden ingesteld die het toezicht uitoefent op eventuele verdere en meer ingrijpende periodieke herzieningen van de Woordenlijst. Het orgaan moet ook voorstellen doen voor een vereenvoudiging van de huidige spellingsregeling met als uitgangspunt één schriftbeeld per woord. Er dient één standaardspelling tot stand te komen in plaats van een voorkeurspelling en een niet-voorkeurspelling. Het is vereist de nieuwe spellingsvoorschriften een wettelijke status te verlenen.

- De Nederlandstalige toneelschrijfcultuur dient te worden gestimuleerd en de mogelijkheden voor uitvoering zowel op podia als in media, dienen te worden gegarandeerd.

De beste creaties van nieuw Nederlandstalig werk voor de categorieën toneel, televisie en radio zouden met een (Staats)prijs voor elke categorie kunnen worden bekroond.

- Abonnee-televisie is eveneens een onderwerp van de aanbevelingen. De Algemene Conferentie bepleit coördinatie van het mediabeleid in beide landen om te voorkomen dat nieuwe hinderpalen ontstaan op het vlak van de culturele integratie. Het wordt betreurd dat in de Nederlandse kabelbeschikking van juni 1954 onvoldoende garanties zijn opgenomen, dat het BRT-signaal over heel Nederland bindend aan kabelexploitanten ter doorgifte wordt voorgeschreven. Het is wenselijk dat de regeringen aan de vergunningen voor abonnee-televisie voorwaarden verbinden, waardoor in het abonnee-programmapakket een redelijk percentage wordt opgenomen van Nederlandstalige producties uit beide landen.

- De algemene Conferentie heeft vastgesteld dat het in 1984 nauwelijks mogelijk was alle aanmeldingen voor de verwerving van het Certificaat Nederlands als vreemde taal te honoreren. In 1985 zal het zelfs onmogelijk zijn gezien het feit dat alleen al het aantal verzoeken om inlichtingen uit het binnenland is verdubbeld.

De examens voor het certificaat (en de deelcertificaten elementaire kennis, basiskennis en uitgebreide kennis) dienen toegankelijk te zijn voor anderstaligen in Nederland en België. De Nederlandse Taalunie moet er met kracht op aandringen dat het certificaat wordt erkend als rechtsgeldig document voor de toelating tot alle vormen van tertiair onderwijs voor buitenlandse studenten.

Geert GROOTHOFF