Neerlandia. Jaargang 88

[p. 130]

Toonaangevende muziek

Het is met de houding die de doorsneebewoner van de Nederlanden aanneemt tegenover het ‘eigene’ vreemd gesteld; in veel gevallen wil men er de volle waarde niet van beseffen. Ik stel het bewust zo algemeen, want deze instelling heeft zowel betrekking op voortbrengselen van economische bedrijvigheid als op uitingen van het culturele leven.

Ik heb me vaak afgevraagd wat de achtergrond van deze negatieve opstelling wel mag zijn. Komt ze voort uit gevoelens van schaamte over de geringe betekenis van ons taalgebied of vindt het een voedingsbodem in de onkunde over wat mensen uit de Lage Landen in het verleden op velerlei gebied gepresteerd hebben? Wat dat laatste betreft, kan vastgesteld worden dat ze in een bepaald opzicht zelfs toonaangevend zijn geweest.

Het woord ‘toonaangevend’ moet in dit verband zo letterlijk mogelijk genomen worden. Dat was b.v. het geval in de 15e en 16e eeuw; toen stonden uit de Nederlanden afkomstige musici in Europa hoog in aanzien; ze hebben zelfs de basis gelegd van de bloeiperiode op muzikaal gebied in het Italië van de 17e en 18e eeuw. Maar ook op dit terrein valt diezelfde instelling waar te nemen als hierboven is geschetst: miskenning van het eigen muzikale erfgoed. Composities van eigen bodem zijn vandaag maar weinig in tel. De bewoners van de Nederlanden (het blijkt inderdaad een algemeen-Nederlandse instelling te zijn; in Vlaanderen kun je dezelfde klachten horen uitspreken) lijken het oor maar moeilijk te kunnen lenen aan ‘eigen’ klanken; muziek uit andere landen blijkt doorgaans voorzien te zijn van een beter ‘waarmerk’.

Taak van de media

Helaas zijn op dit punt de media als radio en televisie, die zich toch bij uitstek lenen voor verklanking, zich niet voldoende van hun belangrijke taak bewust geweest; bij uitzondering werd aandacht gevraagd voor muziekwerken die in de Nederlanden zijn ontstaan.

In het bovenstaande woordgebruik heb ik al een beetje trachten door te laten schemeren dat het getij iets aan het keren schijnt te zijn.

Nieuwe mogelijkheden?

In dit opzicht lijkt het me zinvol in dit verband de aandacht te vestigen op de overwogen mogelijkheid te komen tot een bepaalde vorm van samenwerking tussen Hilversum en BRT 3. De plannen voorzien in een uitwisseling van drie uitzenduren per dag. Naar mijn mening biedt deze gezamenlijke opzet een unieke kans met betrekking tot het uitzenden van werken van eigen toondichters. Schijnen deze plannen al op weg te zijn naar zekere vormen van verwerkelijking (waarvan ik hoop dat de programmalijnen niet al te strak getrokken zullen worden), dat is bepaald niet het geval met die van de stichting die begin dit jaar ('84) in Den Haag voor het voetlicht trad; deze stichting werd opgericht met als belangrijkste doelstelling te ijveren voor de totstandkoming van een derde televisienet, dat ruim baan moet geven aan een vergroot kunst- en cultuuraanbod. Vooralsnog bevinden deze plannen zich in een stadium, dat het best met ‘wensdroom’ aangeduid kan worden. Maar het zal duidelijk zijn, dat in het geval deze droom ooit een keer in werkelijkheid vertaald mocht gaan worden, er ongedachte mogelijkheden binnen handbereik komen te liggen als het gaat grotere bekendheid te geven aan composities van meesters uit de Nederlanden. Met name de persoon, die namens het Concertgebouw in het stichtingsbestuur zitting heeft, zou het tegenover het orkest dat binnen de muren van dit ‘cultuurpaleis’ zijn ‘thuisbasis’ heeft, als zijn plicht moeten zien hiervoor borg te staan. Dit orkest, dat op het gebied van de vertolking een grote naam heeft in de muzikale wereld zal het zich door zijn toedoen tot een eer moeten gaan rekenen op dit gebied een wezenlijke bijdrage te leveren.

Bemoedigende initiatieven

Bijna had ik in de vorige zin het woord ‘gebied’ willen laten voorafgaan door het bijvoeglijk naamwoord ‘maagdelijk’; maar dat zou ik tekort gedaan hebben aan de inspanningen die het Residentie-Orkest zich getroost heeft. Tot op heden zijn er door deze ‘instelling’ twee albums van elk zes platen uitgebracht. Wat op dit twaalftal zwarte schijven is vastgelegd, is uitsluitend werk van ‘eigen’ toondichters. Het is niet mijn bedoeling over dit initiatief de loftrompet te steken. Dat is al door een aantal daartoe bevoegde instanties gedaan; de toegekende prijzen spreken voor zichzelf. Ik heb met deze onderstreping níets anders willen doen dan aanduiden dat er sprake is van een keer in het getij, waarvan ik hoop dat die zich zal doorzetten. Of men in Den Haag op de hoogte is geweest van wat er op dit front bij de zuiderburen gebeurt, waag ik te betwijfelen. Immers in Nederland weet men over het algemeen bijzonder weinig over uitingen van het culturele leven in Vlaanderen om helemaal maar te zwijgen over bepaalde initiatieven in het Walenland; in dat geval moet behalve de landsgrens ook nog de hindernis van de taalgrens ‘genomen’ worden. Het initiatief waarop ik doel is dat van de stichting ‘Musique en Wallonië’; in een andere bijdrage heb ik u van het bestaan ervan op de hoogte gesteld. Ook heb ik toen proberen aan te geven welke betekenis het stellen van deze daad in de loop van de voorbije jaren heeft gehad voor het muziekleven in dit landsdeel. Ik heb toen afgesloten met de opmerking dat de betekenis van het ijveren van deze stichting óók voor het geheel der Nederlanden niet onderschat moest worden. Naar mijn mening ligt die vooral op het vlak van de bewustwording van het eigen culturele erfgoed, zoals dat in dit geval zijn toespitsing vindt in de muzikale nalatenschap.

Grote rijkdom

Het zijn bovengenoemde initiatieven die mij tot de overtuiging gebracht hebben, dat we op cultureel gebied veel rijker zijn dan we ons bewust zijn. Als ik mij tot deze twee heb beperkt, wil ik daarmee niet tekort gedaan hebben aan de activiteiten van stichtingen als ‘Donemus’ en ‘Vonem’ (= stichting ter verspreiding van oud-Nederlandse muziek) voor wat Nederland betreft en ‘Monumenta Belgicae Musicae’ in België.

Ingebed in een eeuwenoude muziektraditie zijn in het verleden in onze landen werken geschreven, waarop we FIER mogen zijn. Ik ben er mij van bewust dat dit woord haaks staat op het opschrift dat ik deze bijdrage heb meegegeven. Hopelijk gaat dit miskende facet van het culturele leven in de nabije toekomst de glans krijgen die het rechtens toekomt. Ik koester in elk geval de hoop, dat ik, door er de aandacht op gevestigd te hebben, heb bijgedragen tot het bewustwordingsproces met betrekking tot de grote rijkdom die ligt opgeslagen in de veelheid van muzikale uitingen zoals die hun neerslag hebben gekregen in de werken van de toondichters uit de Lage Landen.

Marten HEIDA