Neerlandia. Jaargang 88

[p. 49]

[Nummer 2]

De herziene Belgische grondwet en het Belgisch-Nederlands cultureel verdrag

België werd door de grondwet van 1831 bestuurlijk ingericht als een eenheidsstaat met één centrale wetgevende macht (het Parlement) en één nationale Regering. Provincies (9) en gemeenten bleven gedecentraliseerde besturen onder voogdij van de centrale overheid.

Bij de herziening van de Grondwet in 1970 en 1980 werden fundamentele veranderingen aangebracht m.b.t. de wetgevende en uitvoerende bevoegdheden in de staat. De wijzigingen hebben niet alleen betrekking op de interne bestuurlijke organisatie, maar hebben ook gevolgen op internationaal gebied, meer bepaald m.b.t. de internationale culturele samenwerking.

De belangrijkste wijzigingen die rechtstreeks van invloed zijn op de internationale samenwerking komen schematisch op het volgende neer:

(Art. 3 bis) België is ingedeeld in vier taalgebieden

-	het Nederlandse taalgebied (lees Vlaanderen) waar het Nederlands exclusieve bestuurstaal is
-	het Franse taalgebied (lees Wallonië) waar het Frans exclusieve bestuurstaal is
-	het Duitse taalgebied waar het Duits bestuurstaal is (met bijzondere taalfaciliteiten op het bestuurlijke vlak ten gerieve van de Franstalige minderheid)
-	het tweetalig gebied Brussel.

(Art. 3 ter) België omvat drie cultuurgemeenschappen: de Nederlandse, de Franse, de Duitse.

(Art. 107, 4◦) België bestaat uit drie (economische) gewesten:

het Vlaamse, het Waalse, het Brusselse gewest.

Een aantal wettelijke bevoegdheden werden van het nationale parlement overgeheveld naar nieuwe wetgevende en uitvoerende organen van de gemeenschappen en de gewesten.

De Nederlandstalige nationale parlementsleden zetelen in een wetgevende VLAAMSE RAAD, de Franstalige parlementsleden in de overeenstemmende Franstalige organen. De uitvoerende bevoegdheid ligt in handen van gewestelijke regeringen een Vlaamse Executieve en een tweeledige Waalse Executieve.

Artikel 59 bis en Artikel 107, 4◦ beschrijven de overgedragen bevoegdheden.

Zij omvatten:

1.	alle culturele aangelegenheden
2.	het onderwijs (behalve een aantal nationaal gereserveerde aspecten)
3.	de taalwetgeving in bestuur, onderwijs en bedrijfsleven
4.	de samenwerking tussen de cultuurgemeenschappen en de internationale culturele samenwerking
5.	een aantal gewestelijke bevoegdheden van economische aard (o.m. regionale economie, huisvesting, ruimtelijke ordening, voogdij over gemeenten en provincies) en van sociaal belang (de zgn. ‘persoonsgebonden’ materies).

Bijzondere uitvoeringswetten hebben deze bevoegdheden nader gedefiniëerd.

De internationale culturele samenwerking

Tussen de nationale regering en de Vlaamse en Franse Executieven zijn recente afspraken gemaakt over de uitvoering van de nieuwe grondwettelijke beschikkingen, meer bepaald m.b.t. de internationale culturele verdragen. Immers, door de herziene grondwet zijn de wetgevende organen van de gemeenschappen bevoegd om de inhoud van de internationale samenwerking te bepalen, te ratificeren en uit te voeren en dit op alle gebieden waarover ze grondwettelijk bevoegd zijn. Deze culturele sectoren zijn hoger opgesomd. De gemeenschappen zijn derhalve exclusief bevoegd de uitvoeringsprogramma's te bepalen volgens eigen politieke inzichten; zij zijn ook grondwettelijk gerechtigd afzonderlijke verdragen en overeenkomsten met het buitenland af te sluiten.

Deze procedure werd overigens in 1981 voor de ratificatie van het nieuwe verdrag inzake de Nederlandse Taalunie gevolgd: het Taalunieverdrag werd alleen door de Vlaamse Raad goedgekeurd en niet door het Belgisch Parlement.

Door de ondertekening door de Belgische Minister van Buitenlandse Betrekkingen en de uitwisseling van de protocollen van het Taalunie-verdrag (Den Haag - 1982) bekrachtigde de Belgische staat zijn internationaal-rechterlijk engagement t.a.v. dit ‘Vlaams-Nederlands’ Verdrag.

Volledigheidshalve ben ik verplicht eraan toe te voegen dat t.a.v. de wederzijdse grondwettelijke bevoegdheden van nationale en regionale overheden het ‘laatste woord’ nog niet is gesproken, zoals het U eveneens zal duidelijk zijn dat het evolutieve staatkundige proces dat met de Belgische grondwetsherziening van 1970 een aanvang nam, evenmin tot een definitief einde is gekomen.

[p. 50]

De weerslag op de werking Van Het Nederlands-Belgisch cultureel verdrag

De 47 culturele verdragen van België met het buitenland werden door de nationale regering afgesloten, ook het in 1946 gesloten cultureel verdrag met Nederland.

Het verdrag stelde een gemengde Technische Commissie in waarvan het aantal leden van beide partijen aanvankelijk 5 bedroeg, later stilzwijgend werd uitgebreid. De Commissie wordt voorgezeten door de Ministers of hun plaatsvervangers.

De Vlaamse gemeenschapsminister van Cultuur Poma heeft, in overleg met zijn ambtsgenoot van de Franse gemeenschap en de Minister van Buitenlandse Betrekkingen, de interne samenstelling en werking van de Gemengde Commissie van Belgische zijde als volgt gewijzigd:

1.	De Belgische delegatie zal vanaf heden worden voorgezeten door twee co-voorzitters, één van elke gemeenschap;
2.	de werkprogramma's door de beide gemeenschappen voorgesteld, worden afzonderlijk met de Nederlandse delegatie onderhandeld;
3.	een afgevaardigde van het Belgische Ministerie van Buitenlandse Betrekkingen woont de vergaderingen als waarnemer bij;
4.	de protocollen worden namens België door de beide voorzitters en de vertegenwoordiger van het Ministerie van Buitenlandse Betrekkingen voor kennisgeving ondertekend.

De Belgische regering is er zich van bewust dat hiermee wordt afgeweken van sommige formele bepalingen van het Verdrag.

Deze nieuwe onderhandelingsprocedure doet echter geen afbreuk aan de formele verbintenissen, noch de intenties van de nationale en gemeenschapsregeringen.

Naar het inzicht echter van de Vlaamse gemeenschapsminister zou het aanbeveling verdienen eerlang over te gaan tot een wijziging van het verdrag, om het in overeenstemming te brengen met de nieuwe grondwettelijke bepalingen van België.

Deze nieuwe werkwijze lijkt op het eerste zicht ingrijpender dan zij in werkelijkheid is. De Gemengde Commissie had vroeger reeds op een pragmatische wijze haar werkzaamheden zo ingedeeld dat in de praktijk de programma's van de Vlaamse en de Franse gemeenschap afzonderlijk werden besproken met de Nederlandse delegatie.

Dat vroeg of laat de formele structuur van het verdrag aan herziening toe is, is onontkoombaar. Ook inhoudelijk is het wellicht aangewezen de doelstelling van het samenwerkingsakkoord eens aan een ‘gewetensonderzoek’ te onderwerpen. Over enkele jaren - in 1986 - zal de 40ste verjaardag van het verdrag worden herdacht.

Het afsluiten van het Nederlands Taalunieverdrag zal in de naaste toekomst een aanzienlijke invloed uitoefenen op inhoud en werking van het Cultureel Verdrag, zeker wat de samenwerking tussen de Nederlandstaligen van België en Nederland betreft. Heel wat aangelegenheden zijn nu door het Taalunieverdrag geregeld. Dit verdrag is immers van een ‘hogere orde’ dan het algemeen samenwerkerkingsakkoord van 1946.

Ook onze Franstalige landgenoten zullen in de nieuwe structuur de samenwerking met Nederland op een duidelijke wijze kunnen profileren. De samenleving in onze beide landen is er in de voorbije decennia aanzienlijk op veranderd. De culturele behoeften en inzichten zijn, na 40 jaar, haast onherkenbaar getekend door de gewijzigde nationale en internationale omstandigheden. Het na-oorlogse enthousiasme, geïnspireerd door de herwonnen vrijheid en de drang naar internationale verbroedering, heeft veel aan geloofwaardigheid ingeboet. Het internationaal verkeer heeft onze grenzen ontsloten. Door radio en televisie zijn onze beide samenlevingen dagelijks in de huiskamer aanwezig. We kennen elkaar, zo zeggen en denken we, alhoewel in de praktijk dat kennen slechts een half-kennen betekent en daardoor vaak aanleiding geeft tot vertekende beelden, inzichten, uitspraken, tot Belgen- en Hollander-moppen.

Half-kennen is vaak vervelender dan helemaal niet kennen.

Onze samenleving is ook sociologisch grondig gewijzigd. Vele tienduizende buitenlandse emigranten kwamen in onze welvarende landen een betere toekomst zoeken; zij zoeken er ook een eigen vorm van integratie. Het begrip ‘culturele integratie’ dat wij zolang in de kring van onze Nederlandse taal, cultuur en beschaving koesterden, heeft in het licht van die nieuwe maatschappelijke constellatie, een heel aparte, bijzondere complementaire inhoud gekregen.

[p. 51]

Vele culturele initiatieven zijn door het verdrag mogelijk gemaakt. De intensiteit van de samenwerking, vooral op het particuliere vlak, is vaak veelvoudig sterker geweest dan de overheid kon verwachten.

Wat buiten het akkoord georganiseerd werd, was vaak belangrijker dan de initiatieven binnen het verdrag. Dat kan alleen maar een verheugende vaststelling zijn. Maar door de inkrimpende economische welvaart is het perspectief op een onbeperkte culturele expansie voor lange tijd begraven. Een leger van jonge werklozen heeft andere behoeften dan de generatie uit de gouden zestiger-jaren.

Onze culturele samenwerking mag aan deze nieuwe behoeften in de samenleving niet langer voorbijgaan. Het Nederlands-Belgisch Cultureel Verdrag heeft een universele draagwijdte; men kan er alle richtingen mee uit.

Maar is het cultureel akkoord van 1946 nog aangepast aan de culturele behoeften van vandaag?

Wat de Vlaamse gemeenschap betreft is het culturele landschap in de voorbije 40 jaar haast onherkenbaar veranderd. Het taal- en cultureel bewustzijn is er volwassen geworden. De Nederlandse taal is in Vlaanderen voor het eerst in de geschiedenis de exclusieve en onbedreigde overheidstaal. De Vlaamse gemeenschap beschikt over een eigen wetgevende en uitvoerende macht, een eigen administratie, een Commissariaat-Generaal voor Internationale Culturele Samenwerking en - vergeten we het niet - in de culturele hoofdstad van Nederland een eigen cultureel ‘bruggehoofd’: het Vlaams Cultureel Centrum ‘De Brakke Grond’.

De behoefte aan cultuur-politieke uitstraling, ook buiten de grenzen, is levendig aanwezig. De samenwerking binnen de Nederlandstalige gemeenschap, met Nederland dus, is een beleidsprioriteit van de achtereenvolgende Vlaamse Ministers van Cultuur. Ook de huidige minister Poma heeft bij herhaling verklaard dat de samenwerking met Nederland zijn eerste prioriteit blijft.

De Gemengde Commissie zal de Regeringen moeten adviseren op welke wijze de inhoud van het verdrag kan worden aangepast aan de nieuwe situatie en behoeften.

Hetzelfde kan langs Franstalige zijde worden overwogen. Al te lang is de Franstalige cultuurgemeenschap ‘gebukt gegaan’ onder het besef dat het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag een Vlaams-Nederlands ‘onder-onsje’ was. Ook Franstalig België moet bij het cultureel verkeer met Nederland betrokken worden.

Anderzijds is de zeer bijzondere culturele band die Vlaanderen en Nederland samenbindt reeds in het Taalunieverdrag geofficialiseerd. Moeten de verdragteksten aan deze nieuwe bijzondere band en aan de bijzondere verplichtingen t.a.v. onze gemeenschappelijke taal en cultuur niet worden aangepast? Is het wel logisch te noemen dat in de verdragtekst uit 1946 nergens verwezen wordt naar de taalgemeenschap en de culturele verwantschap van Vlamingen en Nederlanders?

Met ontzag denk ik terug aan het voortreffelijk advies dat in 1963 door de Gemengde Commissie onder het voorzitterschap van wijlen Julien Kuypers en Reinink werd opgesteld, het zogenaamde ‘roze boekje’. Nog steeds het herlezen waard.

In 1971 kwam in dezelfde Commissie, toen onder het voorzitterschap van de hh. Van de Laar en Debrock, een advies tot stand waaruit later het Nederlandse Taalunieverdrag is ontstaan.

Wellicht is het ogenblik aangebroken om onze kritische aandacht opnieuw te wijden aan de toekomstige oriëntering van dit voor onze beide landen zó prioritaire verdrag.

In elk geval is het de wens van Minister Poma deze Commissie een duidelijker profiel te geven in het cultureel verkeer. Meer in het bijzonder geeft hij de voorkeur aan een vorm van ‘geïntegreerde of omkaderde activiteiten, waardoor de uitstraling naar buiten aan belangstelling wint’.

Tenslotte wenst hij dat de Gemengde Commissie in de toekomst een permanente evaluatie-functie vervult t.o.v. de culturele samenwerking.

De Commissie zal zich ook moeten beraden over de organisatie van onze subcommissies en de wijze waarop wij in de praktijk een aantal nationaal gebleven aangelegenheden (o.a. de gelijkwaardigheid van diploma's en het Civiel Effect) zullen behandelen.

Tenslotte is er in België ook nog een Duitstalige gemeenschap waaraan het Cultureel Verdrag tot op heden is voorbijgegaan.

Mr. J. FLEERACKERS

Voorzitter van de Vlaamse delegatie in de Gemengde Commissie ter uitvoering van het Nederlands-Belgisch Cultureel Verdrag

Inleiding tot de 82e vergadering van de Gemengde Commissie, Brussel, 9 november 1983.