Neerlandia. Jaargang 87

[p. 217]

Hoe staat het nu met Radio Delta?

Uw geheugen zal - denk ik - wat opgefrist moeten worden, want het verhaal is al oud.

In 1975 werd op de Internationale Golflengte Conferentie van Genève een radio-frequentie in het bereik van de Lange Golf toegewezen aan Nederland. Dat gebeurde na wat ingewikkeld gepolitiek, waarbij België een Middengolffrequentie inbracht en het idee ontstond, dat beide frequenties samen goed te gebruiken zijn voor een gemeenschappelijk Belgisch-Nederlands radioprogramma.

De inspiratie voor dit hele gebeuren was vooral van technische aard. Nederland had vroeger een langegolf-zender gehad en was die - wat onachtzaam - kwijtgeraakt. Zo'n zender is een mooi stuk speelgoed... dus: graag weer eentje voor Nederland.

Samenkoppeling van een lange- en een midden-golfzender geeft - alweer technisch gezien - een mooie bedekking van Nederland, België en een flink stuk van Europa, zowel onder nacht- als dagcondities. Ook mooi dus.

Nu is er weliswaar al in 1946 een Cultureel Verdrag gesloten tussen België en Nederland en heeft de Gemengde Commissie, belast met uitvoering van dat verdrag, in 1962 erop gewezen, dat de radio-omroep een uitstekend verspreidingsmiddel van cultuurgoed is, maar het zou lichtelijk overdreven zijn te beweren, dat in 1975 ook maar iemand stond te springen om een Belgisch-Nederlands programma te starten op die twee mooie golflengten, die in Genève door de technici uit het vuur gesleept waren.

Het duurde tot 1977 voordat een Belgische en een Nederlandse Minister een werkgroep in het leven riepen om eens iets te bedenken rond die twee golflengten. Weer twee jaar later - in maart 1979 - kwam deze commissie met haar rapport. Er bleek een heleboel spitwerk gedaan te zijn en de werkgroep kwam met de conclusie, dat de toegewezen golflengten zich leenden voor een zeer zinnig gebruik. De werkgroep had een soort permanente co-productie bedacht van BRT, NOS en Radio-Nederland Wereldomroep. Doelgroepen voor de gemeenschappelijk Belgisch-Nederlandse uitzendingen zijn: de 20 miljoen Nederlandssprekenden in Nederland en België, de landgenoten in den vreemde en - gegeven het bereik van de zenders binnen Europa - het buitenland. Het primaire doel en de voorwaarde voor het hele ondernemen dient volgens deze werkgroep de culturele integratie te zijn van Nederland en Nederlandstalig België en de uitstraling daarvan in Europa. Vervolgens moest iedereen kennelijk weer even bekomen van de schrik. Dat geldt vooral voor de Nederlandse Omroep Wereld, die in zijn gecompliceerdheid wat vreemd aankijkt tegen het idee. Niettemin werd binnen N.O.S. en Wereldomroep wat gestudeerd en gepraat met de B.R.T. en - tot veler verrassing - bleek het N.O.S.-bestuur (op 12-12-1980) Delta (zoals het programma inmiddels gedoopt was) een goed idee te vinden.

Een half jaar later - op 12 juni 1981 - installeerden de culturele overheden van België en Nederland een vervolgwerkgroep, die de hele zaak nu maar eens zo concreet mogelijk uit moest werken. Dit gebeurde met grote voortvarendheid, zodat op 27 januari 1982, tegelijk met de uitwisseling van de protocollen van het inmiddels tussen België en Nederland gesloten Taalunie-Verdrag, in de Haagse Ridderzaal de uitgewerkte blauwdruk van Radio Delta aangeboden kon worden aan de Belgische Minister Poma en zijn toenmalige Nederlandse ambtgenoot van der Louw.

De blauwdruk

De vervolgwerkgroep had de zaken grondig bekeken: juridisch, facilitair, financieel, programmatisch en op het stuk van personeel. Het gaat om een programma, dat 24 uur per etmaal uitgezonden dient te worden, maar geleidelijk - in 7 fasen - wordt ingevoerd. De eerste fase - een avondprogramma van 19.3023.00 uur - zou starten per 1 januari 1983. Uitgezonden wordt in Nederlands, Frans, Duits en Engels. Een programmaschema voor de eerste fase is volledig uitgewerkt. De bedoeling is, dat de eerste fase begeleid wordt door een intensief luisteronderzoek, dat gegevens zal opleveren voor het (al dan niet) continueren van de opzet.

Het heeft in dit verband geen zin erg diep in te gaan op deze blauwdruk (het rapport van 27-1-1982 is bekend en openbaar), maar 'n enkel citaat lijkt niet overbodig:

‘Zaak is, dat Delta een eigen identiteit vindt, die niet ‘Hollands’ en niet ‘Vlaams’ is, maar aansluit bij het te bereiken auditorium van genoemde 20 miljoen en daar ook zijn inspiratie vindt voor de (letterlijke en figuurlijke) vertaling van de informatie naar een Duits, Frans, Brits (en Iers) publiek. De eigen identiteit dient uiting te vinden, zowel in de selectie van nieuwsfeiten en de keuze van programmatisch materiaal, als in de wijze van presentatie van radioproducties’. (Einde citaat, maar omdat op dit stuk de grootste misverstanden plegen te ontstaan kom ik er nog op terug).

Nog enkele feitelijkheden:

Fase I start met 26 ½ de personeelsleden; een aantal, dat in de volgende fasen geleidelijk uit zal groeien tot ongeveer 80, voor de helft Belgen en voor de helft Nederlanders.

Mede omdat voor een groot deel bestaand radiomateriaal benut kan worden, blijven de kosten zeer laag.

[p. 218]

De eerste fase wordt - op prijspeil januari 1983 - becijferd op HFL 5.687.829,-. Dit bedrag wordt op 50:50-basis verdeeld over België en Nederland en dat betekent, dat ieder land voor nog geen 3 miljoen een heel jaar lang dagelijks 3 ½ de uur radio-uitzending krijgt in 4 talen. Concurrerender kan het niet. Punt. Inmiddels heerste bij de partners-in-dit-plan de stellige overtuiging, dat de eerste Delta-fase inderdaad per 1-1-1983 zou starten. Zelfs was er al concensus over de plaats van vestiging van de zelfstandige Delta-programmastaf. Dat was Maastricht. Deze stad werd niet zozeer gekozen, omdat de N.O.S. er over faciliteiten beschikt, maar vooral omdat zij een wat extra-territoriaal karakter heeft (niet ‘Hollands’ en niet ‘Vlaams’, maar wel door Vlamingen én Hollanders geaccepteerd), dat een goede voedingsbodem lijkt voor het vinden van een eigen identiteit van deze nieuwe zender en dit nieuw programma.

Wat de zender betreft was en is er overigens nog een probleem. De Belgische middengolfzender is al lang en breed in bedrijf. De Nederlandse langegolfzender blijkt een uiterst kostbare aangelegenheid te zijn. Zo'n zender is nu eenmaal niet goedkoop, maar het dure wordt in dit geval mede veroorzaakt, doordat het zendbereik kunstmatig beperkt dient te worden in verband met elders op de wereld opererende (of in de toekomst in te voeren) zenders op dezelfde golflengte. Niet ten onrechte stelt Nederland, dat het wat onzinnig is veel geld uit te geven aan een mooi apparaat en dan nóg meer geld om het slechter te laten functioneren. Men wil dus de zaak technisch opnieuw bezien en ook proberen door middel van nieuwe onderhandelingen in Genève betere voorwaarden te krijgen. Dat alles is werk voor de langere termijn en op korte termijn wil men een middengolffrequentie uit het bestaande Nederlandse zenderpark ter beschikking stellen voor dit doel. Het gaat om een zender, die goed aansluit bij de negatieve punten van de Belgische middengolf (die namelijk onder sommige omstandigheden beter ver weg te beluisteren valt, dan dicht bij huis).

Hoe dit alles ook wezen moge: in januari 1982 is de situatie zo, dat België vóór Delta is (en altijd geweest is) en de wat moeizamer functionerende Nederlandse overheid bij besluit van 19-5-1981 (Staatsblad 296) het ferme beleidsvoornemen geëtaleerd heeft met Delta te starten en daarvoor zelfs de omroepbijdragetarieven te verhogen.

Wat krijgen we nou?

En zo zit dus iedereen op woensdag 27 januari 1982 te 11.15 uur in de Haagse Ridderzaal. De Nederlandse Taalunie wordt er formeel bekrachtigd (en heeft die niet mede ten doel ‘op het gebied van de massamedia initiatieven aanmoedigen, die de verwezenlijking van de doelstellingen van de Taalunie beogen’ en is Delta niet een gedroomd middel daartoe?). De betrokken Nederlandse en Belgische Ministers zijn er. Van der Louw zal - mede namens Poma - het woord voeren. En hij zal het licht voor Delta op groen zetten. Maar dat doet hij tot aller verbazing niet.

De werkgroep wordt met een kluitje in het riet gestuurd en moet het allemaal nog maar 'ns bekijken. Het kan toch ook anders en zeker goedkoper.

Dit amuseert de werkgroep niet. Hij laat de Ministers in december '82 weten ernstig gestudeerd te hebben op dit project en daarbij ook rekening gehouden te hebben met de benarde financiële situatie. Hij adviseert de Ministers Delta goed te doen of niet, en dan maar betere tijden af te wachten.

Bij dit negatieve advies maakt de werkgroep 3 kanttekeningen:

- ‘Ondanks de economische situatie zal de technologische ontwikkeling voortgaan. Deze ontwikkeling leidt enerzijds in de richting van kleinschaligheid in de media, maar anderzijds ook duidelijk naar grootschaligheid en internationale omroep. Wat dit laatste betreft voelen kleinere landen als de onze zich door hun geringe mogelijkheden niet ten onrechte bedreigd. Het Europees functioneren van Delta is een vooralsnog bescheiden, maar rationeel, efficiënt en betaalbaar middel om enige rol te spelen in deze ontwikkeling’.

- ‘Juist in een tijd van economische recessie is een instrument als Delta extra nodig. Een verbeteren van de slechte toestand van informatie over België en Nederland in Europa zal zeker een positieve invloed hebben op het economisch verkeer en de daarmee samenhangende werkgelegenheid in onze beide landen’.

- ‘Het is wat idealistisch te verwachten, dat bezuinigingen in de media niet primair ten laste zullen komen van culturele programma's. Delta is een goed middel om in barre tijden de cultuur te ruggesteunen. Ook daarin geldt dat het - b.v. binnen de wenselijkheden in het Taalunieverdrag - vooralsnog zo niet het enige, dan toch een van de weinige middelen moet worden geacht’.

Daaronder stond de handtekening van de Nederlandse en Belgische voorzitters van de Delta-werkgroep, Dr. J. Verhoeve en Mr. J. Fleerackers, die nog geen antwoord kregen op hun brief.

Maar inmiddels is er in Nederland een nieuwe regering aangetreden, met een omgedoopt cultuurministerie (W.V.C.) en een nieuwe minister, Mr. Drs. L.C. Brinkman, die een medianota uitbracht (gedragen door het Kabinet), waar in te lezen staat:

[p. 219]

‘Uit het oogpunt van culturele samenwerking met België hecht het kabinet veel waarde aan de verwezenlijking in een of andere vorm van het Radio-Deltaplan’.

Dat is niet mis, al moet het door de frase ‘in een of ander vorm’ en door het ontbreken van een duidelijke hand met geld niet de sterkst denkbare formulering worden geacht.

Hoe de standpunten in België zijn is wat moeilijk na te gaan. Officiële uitlatingen van overheidswege ontbreken. De B.R.T. is positief - zoals immer - maar wordt zoals iedereen door geldgebrek geteisterd. Bovendien - het heeft geen zin dat te verzwijgen - is de Belgische partner in de nu al vele jaren dat dit plan besproken wordt, menigmaal op onaardige manier door de Nederlanders gelompt. Blauwe plekken zijn er zeker, al verbiedt de Belgische hoffelijkheid daarmee te koop te lopen.

In Nederland heeft het N.O.S. bestuur in september '83 zijn instemming betuigd met een plan, dat stamt uit COPRA, het verband, waarin de radiodirecteuren van de 8 grootste omroepverenigingen en de N.O.S. samen werken (of althans pogingen daartoe doen). Dit Copra heeft een pragmatisch plan opgesteld, dat ‘Radio per 1-10-'85’ heet. Het wil een sanering bewerken van het nu nogal verwarrende aanbod van radioprogramma's op 4 zenders door iedere zender een duidelijke programmatische ‘kleur’ te geven (Nieuws en informatie - Licht - Pop en Jongeren - Klassiek en Cultuur) en daar een 5de zender (Service) aan toe te voegen voor de programma's, die zich tot duidelijk omschreven en gespecialiseerde doelgroepen richten. Op dit 5de Hilversum is een plaats ingeruimd voor Radio Delta (althans in zijn eerste fase). Dit lijkt mij een belangrijke doorbraak. Voor het eerst is van de zijde van de Omroepverenigingen het Delta-idee opgenomen. Een ‘mariage d'amour’ zal het zeker niet zijn. Eerder is het een registreren van de verlangens uit de samenleving (waar langzamerhand meer mensen nu echt ernst willen maken met de culturele integratie tussen Vlaanderen en Nederland na alle overeenkomsten en verdragen, die we daar nu al een half mensenleven lang over sluiten, zonder dat er veel concrete resultaten te melden vallen). En nog méér lijkt het de bereidheid om onder drang van de Overheid een ‘Mariage de raison’ aan te gaan, waarbinnen de wensen met betrekking tot de creatie van een ‘Hilversum 5’ haalbaar zullen zijn.

Overigens is mij uit contacten met programmamakers (dat ligt nog altijd even anders, dan met bestuurders) gebleken, dat er veel interesse voor Delta bestaat en dat in dit milieu gedacht wordt, dat de komst van Delta een ‘kick’ zal geven aan het totale radio-ondernemen in Vlaanderen en Nederland. Het zou niet voor het eerst zijn, dat een ‘mariage de raison’ toch ‘amour’ oplevert, die - uiteraard - het beste draagvlak is voor alle zaken, inclusief Delta.

Moet het nu echt?

Er is al zoveel radio, inderdaad!

Moet er nog meer komen? Dat is een voor de hand liggende vraag. In de tijd, dat ik dit schrijf - begin oktober - zendt de Duitse TV een programma uit over Nederlandse literatuur. Het programma gaat in een rubriek, waarin eerder Finland, Afrika en IJsland aan de orde waren. Het heet: ‘Reise in die unbekannte Nähe’.

Laten wij ons vooral geen illusie maken. Duitsland is weliswaar Nederlands grootste handelspartner, maar ze weten daar niets van ons. Wij zijn de ‘Unbekannte Nähe’.

In de Franse media verschijnt Vlaanderen of Nederland nagenoeg alleen wanneer er iets schandaligs lijkt voor te vallen aan een Koninklijk Hof. Wie naar Engeland

Mr. J. Fleerackers, voorzitter van de Delta-werkgroep, overhandigde (samen met de Nederlandse voorzitter Dr. J. Verhoeve), het Delta-rapport aan de cultuurministers van beide landen, A. van der Louw en K. Poma.

[p. 220]

gaat er daar dagelijks de krant leest, naar de radio luistert en TV bekijkt, zal er binnen een week ernstig aan gaan twijfelen of Nederland en België wel bestaan!

De voorbeelden zijn eindloos uit te breiden.

Ieder beschaafd land geeft buiten zijn grenzen informatie over zichzelf. Wij doen dat ook, maar via onze Wereldomroepen, die zich nauwelijks of niet tot Europa richten. (De Nederlandse Wereldomroep, die een voortreffelijk en ook door België benijd orgaan is, zendt niet eens uit in het Duits).

De Delta-werkgroep heeft het allemaal lang en breed onderzocht. Ook andere mogelijkheden om deze problemen aan te pakken zijn bezien, met name ook op technisch terrein, kabel, satelliet, TV. Maar steeds bleek de klassieke stoomradio het meest efficiënt.

Dit wat de Delta-uitstraling naar Europa betreft.

Maar moet er werkelijk iets gebeuren voor het publiek binnen Vlaanderen en Nederland, waar immers al zoveel communicatie bestaat? Dat zou je zeggen, ja; maar op de keper beschouwd valt het erg tegen! Wanneer er naar elkaars TV gekeken wordt, gaat het vooral om recente speelfilms in België en om fenomenen als de ‘Banana Split Show’ en Amerikaanse series in Nederland. Het effect voor de culturele integratie kan dan alleen maar van de omroepsters komen, lijkt mij.

Contacten tussen Vlaamse en Nederlandse programmamakers zijn er wel, maar meestal niet van lange duur. Niet zelden komen zij tot stand op grond van incidenteel geldgebrek. Twee partners poolen hun middelen en kunnen dan samen meer doen, dan apart. Daar is volstrekt niets tegen. Alleen: dergelijke relaties blijken zeer onbestendig en zijn teveel afhankelijk van persoonlijke en toevallige interessen. Moeten er echt zoden aan de dijk van de culturele integratie komen, dan moeten de contacten en processen worden geïnstitutionaliseerd. Daarvoor is Delta onontbeerlijk.

Ik ga in dit blad niet betogen waarom het de voorkeur verdient met z'n 20 miljoenen te opereren en niet exclusief Noord- dan wel Zuid-Nederlands.

Ik wil wel de aandacht vestigen op simpele feiten als, zo Nederlanders en Vlamingen elkaars kranten al lezen, dit nog altijd een bron is van lullig vermaak. Wanneer zij elkaars radio-nieuwsuitzendingen al beluisteren, blijken die niet zelden voor een groot deel onbegrijpelijk te wezen, én vanwege het taalgebruik, én door een ander maatschappelijk stelsel en jargon. Wanneer je culturele integratie wilt - dit vooropgezet... en andermaal: ik acht mij in dit milieu ontslagen het aardige daarvan te belichten - kun je niet volstaan met zaken als het uniformeren van spellingen, hoe nuttig dat ook is.

Een professionele Vlaams-Nederlandse programmastaf, die dagelijks werkt aan een radioproduct, dat qua inhoud en vorm verstaanbaar is voor 20 miljoen Nederlands-sprekenden, levert daarmee op zich een cultureel artefact van de eerste orde. Het is ook verschillend van alle bestaande producten in de media. Dat alles is duidelijk aangetoond door de Delta-werkgroep. Wie de moeite neemt de programmatische opzet door te nemen, krijgt daar het beeld van een verspreidingsorgaan van cultuur-in-de-breedste-zin ten behoeve van een duidelijke doelgroep, die - hoe vreemd het ook klinken moge - totnogtoe stelselmatig verwaarloosd werd.

En dit ten detrimente van ons aller belang. Wij kunnen met z'n 20 miljoenen samen méér, dan gescheiden door die vreemde, tegennatuurlijke, maar hardnekkige grenzen.

De normale reactie, die te vernemen valt van mensen bij kennisneming van het Delta-rapport is ‘Het idee is dermate voor de hand liggend en practicabel, dat het vreemd is, dat we al niet lang geleden met de uitvoering begonnen zijn’.

Ik moet U bekennen, dat ik - pleitend voor Delta - vaak het gevoel heb anno 1983 te betogen, dat waterleiding eigenlijk een heel goed ding is.

En dit vooral wanneer er de gelegenheid is zo'n waterleiding helemaal opnieuw op te zetten en het dus b.v. zonder de ouderwetse loden buizen gebeurt, die helaas in de bestaande kanalen nogal eens blijken voor te komen. Want van lood in het drinkwater wordt je gek. Het Romeinse Rijk schijnt er al aan onder te zijn gegaan.

Fred van LEEUWEN