Neerlandia. Jaargang 87

(1983)– [tijdschrift] Neerlandia– rechtenstatus

[Nummer 5]

Nederlandse integratie - doel en middelen

Het natuurlijke doel van de integratiebeweging is de opbouw van een bewuste Nederlandse gemeenschap (of ‘gemenebest’ zoals voorgesteld door Johan Fleerackers op het 38ste Algemeen-Nederlands Congres).

Dit wordt niet bereikt met vrijblijvende bespiegelingen, maar met veelvuldig en geduldig opbouwwerk aan een gemeenschappelijke leefruimte. De voornaamste bouwstenen hiervoor zijn een verbreding en verdieping van de informatiestromen en een krachtige bevordering van het verkeer van mensen en ideeën op elk terein van het maatschappelijk leven.

De gemeenschappelijke taal vormt hierbij het belangrijkste verkeersmiddel.

De noodzakelijke basis van de integratie is de erkenning en de kennis van de hedendaagse Nederlandse werkelijkheid.

Sommigen zullen uit de geschiedenis willen leren dat de middelpuntvliedende krachten in de Nederlanden uiteindelijk sterker zijn gebleken dan de ‘generaliteit’ en zich daar met of zonder spijt bij neerleggen.

Anderen zullen teruggrijpen naar historische constructies (de Boergondische droom, de zeventien provinciën, het Verenigd Koninkrijk), als blauwdruk voor de toekomst. Zulke reconstructies en vooral verbitterde discussies erover zullen ons bij het practische integratiewerk van weinig nut zijn. De geschiedenis kan men niet terugdraaien.

Maar historisch perspectief is wèl onontbeerlijk voor een beter begrip van de bekende ‘eenheid in verscheidenheid’, het tegelijk ‘eender en anders’ zijn die de Nederlandse werkelijkheid kenmerken.

De gewestelijke schakeringen, het ontstaan en de gevolgen van de politieke grenzen, de ideologische spanningen, zullen ons uit onze ingewikkelde en bewogen geschiedenis duidelijker worden, maar ook de eeuwenoude verbondenheid van het driestromenland als economische, politieke en culturele ruimte.

Binnen deze ruimte meer eenheid, eendracht, samenwerking, integratie tot stand brengen is een bij uitstek pragmatische en geen ideologische aangelegenheid.

Het is een eigentijdse taak, geen historische reconstructie. Met de strategie van de voorlaatste oorlog wordt elke veldslag verloren. Daarom is voortdurende bezinning op doeltreffende methodes van het allergrootste belang.

Eigentijdse aanpak

Voorop moet staan een eigentijdse aanpak.

We leven niet meer ten tijde van de scheiding in 1830 of van de eerste Nederlandse congressen.

Nederland, België en Vlaanderen zijn ingrijpend veranderd, evenals hun onderlinge betrekkingen en de Europese en mundiale omgeving waarvan ze afhankelijk zijn.

Nederland is van een protestantse koloniale natie omgevormd tot een sterk pluralistische samenleving zonder gordel van smaragd.

In België is van de drie oude tegenstellingen (klerikaal-antiklerikaal, links-rechts, Waals-Vlaams) de laatste beslissend gebleken voor een omvorming van de unitaire staat die nog verder in federale of confederal richting schijnt te evolueren.

De achtergesteld en achtergebleven gewesten van Vlaanderen, Brabant en Limburg zijn door de Vlaamse beweging uitgegroeid tot een bewuste dynamische gemeenschap, waarvan de taal, de cultuur en het karakter Nederlands zijn.

Vlaanderen heeft voor het eerst een beperkte politieke autonomie, met eigen wetgevende en uitvoerende macht, een eigen vlag en een officiële eigen taal die het Nederlands is.

Hierdoor kan de Nederlandse gemeenschap in België een stuk autonoom beleid voeren. Voortaan vindt ook de Nederlandse regering in het Zuiden een officiële gesprekspartner, waarmee over gemeenschappelijke algemeen-Nederlandse belangen kan worden gesproken.

Tussen Nederland en België werden talrijke belangrijke verdragen gesloten, waaronder het Cultureel accoord, het Beneluxverdrag en de Nederlandse Taalunie.

Het cultureel accoord stelt technisch niet veel meer voor dan gelijkaardige verdragen met andere landen.

Het is toe aan een herziening en aanpassing van de Belgische staatshervorming.

Maar inmiddels heeft de gemengde commissie tot uitvoering van het accoord er in de praktijk reeds een zeer bruikbaar instrument van gemaakt.

Het belang van het Beneluxverdrag wordt ten onrechte onderschat. Sommigen hebben zelfs een tegenstelling willen zien tussen algemeen-Nederlandse en Beneluxintegratie.

Het Beneluxverdrag bestrijkt natuurlijk een groter gebied dan de Nederlandse taalgemeenschap. Maar juist daardoor is het een eerste stap naar verdere supranationale integratie.

Benelux is een voorbeeld en stuwkracht geweest voor de Europese gemeenschappen en moet dit opnieuw worden.

Het Taalunieverdrag is de jongste politieke mijlpaal in het honderdvijftigjarige streven van velen om de kwade gevolgen van de scheiding te overwinnen. Het is de eerste en enige internationale conventie waarbij twee souvereine staten de zorg voor de gemeenschappelijke taal, gesproken door twintig miljoen van hun staatsburgers aan een supranationaal orgaan overdragen.

Tenslotte worden de Beneluxlanden, na het verlies van hun koloniën en de gemeenschappelijke beproeving van de tweede wereldoorlog door dezelfde sociaal-economische, politieke en culturele factoren in toenemende mate gedreven naar een gelijklopend zoniet gemeenschappelijk beleid.

In de Europese, Atlantische en mundiale instellingen, waarvan zij samen deel uitmaken, zijn zij veroordeeld tot verregaande samenwerking indien ze een eigen stem willen laten horen en hun bestaansrecht zelf doen erkennen.

Tegen deze grondig gewijzigde politieke achtergronden is er nog heel wat meer in beweging gekomen.

Men denke aan de oprichting van tientallen leerstoelen en lectoraten Nederlands in het buitenland, gesteund door beide regeringen; de samenwerking tussen Nederlandse en Vlaamse radio- en televisiezenders en de wederzijdse uitstraling van beide netten; de oprichting van een permanente contactcommissie van de Nederlandse Staten-generaal en de raad van de Nederlandse gemeenschap (Vlaamse Raad); het Nederlands huis in Parijs en het Vlaams cultureel centrum in Amsterdam; het commissariaat-generaal van de Nederlandse gemeenschap in België voor de internationale culturele samenwerking; de rechtstreekse verkiezing van een Europees parlement, waarin zij aan zij Nederlandstalige verkozenen uit Vlaanderen en Nederland zitting hebben; en vele andere ontwikkelingen, waarvan de soms verreikende betekenis nog veel te weinig tot een breed publiek is doorgedrongen.

Het onderzoek van de nieuwe mogelijkheden die hierdoor geboden worden, een brede wederzijdse informatie hierover in Noord en Zuid, naast een critische en ondersteunende begeleiding zijn drie voor de hand liggende taken, onder meer voor de werkgroep Overheidsstructuren van het Algemeen-Nederlands Congres.

Verbreding van het werkterrein

Bij de aanvang leefde de integratiegedachte uitsluitend in een beperkte kring van taal- en letterkundigen. Geleidelijk werd deze kring uitgebreid en het gezichtsveld verruimd tot andere terreinen van de cultuur. Ook het cultuurbegrip zelf onderging een betekenisvolle verruiming.

Het jongste Algemeen-Nederlands Congres heeft het werkterrein willen uitbreiden tot alle gebieden van het gemeenschapsleven.

Aan de beurt kwamen vormingswerk, milieu en ruimtelijke ordening, het boek, media, grensverkeer, vrouwenbeweging, economie, sport, toerisme, universiteit en wetenschappen, als zoveel facetten van één en dezelfde culturele werkelijkheid in ruime zin.

Fleerackers beklemtoonde in zijn slotrede dat dit ‘volstrekt nuttig en rechtmatig was’ en dat het beslist noodzakelijk is dat al deze facetten ook in de toekomst voorwerp van overleg, institutionele samenwerking en integratie vormen.

Integratie in eigen kring

Deze taak werd toevertrouwd aan werkgroepen, die ook na het congres bestendigd werden.

Zij zijn samengesteld uit personen en organisaties die op hun werkterrein reeds creatief en succesvol werkzaam zijn.

Hier wordt weinig over integratie gepraat, maar wordt de integratie beoefend door mensen met eenzelfde gerichtheid en belangstelling, die spreken over de concrete dingen waarmee ze dagelijks bezig zijn, wat ze van elkaar kunnen leren en wat ze samen beter kunnen doen dan afzonderlijk.

De gemeenschappelijke taal, die immers dit gesprek mogelijk maakt zonder vertalers en tolken, wordt hier bewust gehanteerd als instrument van maatschappelijk verkeer en sociale integratie op elk van de behandelde gebieden.

Alle groepen werken aan het reeds bekende vijfpunten programma:

1.	Overzicht en vergelijkende studie van initiatieven, organisaties, structuren en beleid op hun werkterrein in de noordelijke, de zuidelijke en de Franse Nederlanden.
2.	Inventaris en toetsing van de bestaande vormen van contact en samenwerking.
3.	Opsporen van kansen èn knelpunten voor een betere en versnelde integratie.
4.	Concreet werkprogramma voor samenwerking en integratie aan de basis.
5.	Aanbevelingen voor het beleid.

Uit Noord en Zuid werd door mensen van verschillende levensbeschouwing en strekking een schat van informatie samengebracht. Het resultaat van hun werk werd gepubliceerd in werkdocumenten.

Niemand die timmert aan de Noord-Zuidverbinding zal aan deze indrukwekkende documentatie kunnen voorbijgaan.

Deze ‘integratie in eigen kring’ is toepasbaar op alle terreinen van het maatschappelijk leven.

Alle verenigingen, instellingen en besturen, partijen, bewegingen, scholen, faculteiten enz. kunnen zich aan de hand van deze eenvoudige werkmethode bezinnen over de verrijking en de verruiming, vaak ook de besparing van krachten en middelen, die zij kunnen bereiken door vergelijkende studie, uitwisseling van mensen en ideeën, en samenwerking binnen èèn taalgebied.

Basiswerk en overheidsbeleid

Het zal duidelijk zijn dat wij zowel creatief basiswerk als overheidsbeleid en vooral een dynamisch samenspel tussen beiden onontbeerlijk achten. Het is tijd dat de twee ‘scholen’ die het ene overschatten en het andere misprijzen definitief worden opgedoekt. Enerzijds de eenzijdige overschatting van overheidsstructuren, met misprijzen van het vrijwilligerswerk, als tijd- en energieverspillend en anderzijds de even eenzijdige ophemeling van de creatieve vrijheid, met afwijzing van instellingen en structuren als hinderlijke beknelling: beide zijn halfslachtige en onvruchtbare visies, die niet meer passen in deze tijd.

Voorop moet staan het creatieve werk aan de basis, dat neerkomt op het vrije verkeer van ideeën en mensen in alle gewesten en geledingen van de Nederlandse cultuurgemeenschap, op alle terreinen van het maatschappelijk verkeer.

Dit alles moet opgevangen worden door een overheidsbeleid dat zorgt voor structuren en instellingen waardoor het basiswerk wordt aangemoedigd en beschermd.

Het is nutteloos over de voorrang van basiswerk of structuren te redetwisten. Beide zijn even noodzakelijk en onvervangbaar, en kunnen slechts in een bestendig samenspel tot ontwikkeling komen.

Men moet zich dit samenspel niet als een idyllisch onderonsje voorstellen. De basis moet het overheidsbeleid stuwend en critisch begeleiden en de overheid zal bij de besteding van de - meer dan ooit beperkte - middelen voortdurend keuzes moeten maken die altijd ergens pijn doen. Bovendien zal zij willen toezien op het zorgvuldig gebruik van de middelen die ter beschikking van het vrije initiatief worden gesteld. Spanningen, meningsverschillen en botsingen zijn hierbij onvermijdelijk.

Het belangrijkste is dat beiden een dynamische samenwerking als doel blijven vooropstellen.

De Nederlanden in Europa en in de wereld

Sprekend over de zin en de noodzakelijkheid van integratie werd vooropgesteld dat het een kernprobleem is, niet alleen voor de Nederlanden, maar ook voor Europa en de ganse mensheid. Omdat zowel

Europa en de wereld als de Nederlanden veel te klein zijn geworden om gespleten te kunnen overleven. De huidige technische middelen die ons ter beschikking staan - tot verregaande transformatie óf tot totale vernietiging van de ganse planeet - dwingen tot een beslissende keuze tussen integratie of ondergang.

Een Nederlands integratiestreven zou verworden tot een archeologische bezigheid indien het zou uitmonden in de optelling van Hollandse eigengereidheid en Vlaamse zelfgenoegzaamheid tot algemeen-Nederlandse aanmatiging.

Nederlandse integratie kan alleen zijn: onze eerste en voor de hand liggende bijdrage tot een bredere Europese en wereldwijde integratie. Daarom moet het een vast werkbeginsel zijn alle werkterreinen van het gemeenschapsleven te benaderen vanuit een dubbele belangstellingssfeer: de integratie van het Nederlandse kerngebied in de verhouding van de Nederlanden tot Europa en de wereld.

Tevens moet het gebied van de internationale samenwerking als zodanig bijzondere en blijvende aandacht krijgen.

Afzonderlijk èn gezamenlijk verrichten ‘Nederland in de vreemde’ en ‘Vlamingen in de wereld’ baanbrekend werk voor de contacten met emigranten, hun afstammelingen en - over deze bruggehoofden - met de volkeren waarin zij zich hebben geïntegreerd zonder hun oorsprong te verloochenen.

Het Komitee Frans-Vlaanderen en het Genootschap Zannekin werken aan integratie met onze naaste buren, die zoveel mèèr dan buren zijn door hun historische en culturele verbondenheid met de Nederlanden. Deze grenslanden zijn tevens natuurlijke bemiddelaars met het Duitse en Franse cultuurgebied.

De werkgroep ‘De Nederlanden in de Wereld’ opgericht ter gelegenheid van het 38e congres heeft in korte tijd heel wat werk verzet om het brede terrein van de internationale samenwerking in kaart te brengen en bouwstenen aan te dragen voor een actiever beleid.

Maar er blijft nog veel te doen.

Hoewel middelgrote gemeenschappen zoals de Nederlandse zoveel meer buitenland hebben dan grotere culturen, blijven wij nog steeds ver ten achter bij de groten in ons beleid van internationale samenwerking.

Dit betekent niet dat wij de groten moeten navolgen in hun buitenlandse cultuurpolitiek, waar die gericht is op het eenzijdig exporteren van hun eigen superioriteit, als kruiwagen voor economische en politieke penetratie.

Een Nederlands beleid terzake kan geen éénrichtingsverkeer zijn. Terwijl aan de partners de kans wordt geboden om de Nederlanden te leren kennen in hun cultuur, taal en alle andere facetten, moeten wij evenzeer openstaan voor hun inbreng, die ons alleen maar kan verrijken.

Dit alles vereist veel meer denkwerk dan wij tot nog toe bereid waren hieraan te besteden. Maar ook bezinning over de middelen die ter beschikking staan en over het rationeel gebruik ervan. Dat deze middelen te gering zijn staat buiten kijf, en getuigt van een gierigheid die de wijsheid bedriegt.

Vanzelfsprekend zullen onze middelen - ook na het ontluiken van een beter inzicht in het wezenlijk belang van internationale samenwerking op cultureel en ander gebied - steeds betrekkelijk gering blijven in vergelijking met de ons omringende landen. Deze vaststelling maakt Noord-Zuid overleg en samenwerking ter zake dringend noodzakelijk.

Bundeling van krachten

Tot slot rijst de vraag: wie zal dit alles verwezenlijken? Zijn de krachten daartoe aanwezig?

Er is hierboven gewezen op de ontwikkelingen die het socio-politieke weefsel van de Nederlanden grondig hebben gewijzigd, en waarvan de betekenis nauwelijks tot een breed publiek is doorgedrongen. Men zou bijna hetzelfde kunnen zeggen over de ontwikkelingen en initiatieven aan de basis.

Er is hier geen plaats voor een uitvoerige opsomming daarvan. De trouwe lezers van de ‘Algemeen-Nederlandse kroniek’ van Neerlandia, de Nieuwsbrief van het congres en de kroniek ‘Nederlandse taal- en cultuurpolitiek’ van Ons Erfdeel krijgen hiervan een (uiteraard nog onvolledig) overzicht.

Raadpleeg eveneens de lijst van de vijftig aangesloten verenigingen (waarvan sommige koepelorganisaties die op hun beurt ganse sectoren vertegenwoordigen) en de samenstelling van de veertien werkgroepen van het Algemeen-Nederlands Congres.

U zult merken dat op allerlei deelgebieden van de Nederlandse integratie heel wat werd verwezenlijkt; dat onze vensters op Europa en de wereld geleidelijk breder worden opengezet.

En dat een stuwmeer van krachten aanwezig is om de integratie voort te versnellen.

Vier dingen zijn daartoe noodzakelijk:

1. De interne mobilisatie van de talrijke verenigingen die de Algemeen-Nederlandse gedachte zijn toegedaan.

Ruimte in hun ledenvergaderingen en in hun publicaties (met honderdduizenden lezers) voor Algemeen-Nederlandse onderwerpen.

Actieve ‘integratie in eigen kring’ door uitwisseling van mensen en ideeën en samenwerking met gelijkgezinden over de grens.

2. Alle inspanningen op deelgebieden laten samenvloeien, daarvan op gezette tijden het bestek opmaken, gezamenlijke standpunten en werkplannen in de openbaarheid brengen in een Algemeen-Nederlands Congres.

3. Een verbreding en verdieping van de informatiestromen, - in eigen kring door het ondersteunen en uitbouwen van de Algemeen-Nederlandse tijdschriften; - in brede kring door een actief samenspel met de massa-media, ook en vooral in hun nieuwste vormen.

4. Om dit alles te ondersteunen, een ‘bestendig secretariaat voor de integratie’ waarvoor de Nederlande congressen zo vaak, zo indringend en zo vruchteloos hebben gepleit.

In een gemeenschappelijk besluit van 4 februari 1975 voorzagen de bevoegde Nederlandse en Vlaamse ministers, na het advies over de taal, een tweede advies te vragen over het ruimere gebied van de culturele samenwerking. Het eerste advies leidde tot de oprichting van de Nederlandse Taalunie.

Maar de behoefte aan een vast steunpunt voor het ‘ruimere gebied van de integratie’ blijft bestaan. Na het 38e Algemeen-Nederlands Congres heeft het congressecretariaat voortgewerkt als een bescheiden Contact-, studie- en informatiecentrum.

Dit werd mogelijk gemaakt door een Belgisch B.T.K.-project (Bijzonder Tijdelijk Kader), huisvesting aangeboden door de Nederlandse Cultuurcommissie van Brussel, een subsidie van het Commissariaat-generaal van de Nederlandse Cultuurgemeenschap voor internationale culturele samenwerking en steun van particuliere stichtingen.

Nu komt het er op aan dit centrum een vaste financiële grondslag en een bestendig kader te verzekeren, zodat het zijn rol kan vervullen van steunpunt en stuwkracht voor allen die aan de Nederlandse integratie meewerken.

Zelden zullen schaarse middelen, zelfs in een tijd van inlevering, doeltreffender besteed zijn.

Remi PIRYNS

Vorige Volgende