Neerlandia. Jaargang 87

[p. 153]

[Nummer 4]

Nederlandse integratie tussen droom en daad

Leo Picard schreef een tweedelige Geschiedenis van de Vlaamse en Groot-Nederlandse Beweging (1939, 1959). Het werk werd in 1963 heruitgegeven onder de nieuwe titel Evolutie van de Vlaamse Beweging van 1795 tot 1950. Was de rusteloze publicist inmiddels gaan twijfelen aan het bestaan van een Groot-Nederlandse beweging? En is die twijfel gegrond of misplaatst? De vraag verdient nadere overweging.

Het valt niet te ontkennen dat de Groot-Nederlandse (of Dietse, Heel-Nederlandse, Algemeen-Nederlandse) gedachte, zoals de terminologie opeenvolgend of gelijktijdig luidde, vele geesten heeft beziggehouden, en niet de geringste, veel voortreffelijke pennen heeft in beweging gezet, dichters, componisten en redenaars bezield. Men vindt de gedachte van Nederlandse verbondenheid levend in jeugd- en studentenbewegingen, in tijdschriften en congressen, in allerlei verenigingen en politieke groeperingen. Zelfs de Beneluxunie is schatplichtig aan de ‘Boergondische’ visie op ‘De Nederlanden’ die in de dertiger jaren ook in traditionele politieke kringen invloedrijke aanhangers telde.

Maar of dit alles ooit is uitgegroeid tot een ‘beweging’, die in brede kring aanhang of minstens belangstelling wekt (zoals de sociale beweging, de Vlaamse beweging, de vredesbeweging) en op beslissende ogenblikken het maatschappelijk leven beïnvloedt en wijzigt?

Men mag stellen dat een mogelijke ontwikkeling in die richting werd verstoord door wereldoorlog II en wat die heeft meegebracht aan ontsporingen, tegenstellingen en vervreemding.

Na 1945 scheen de groep van hen die ‘hart en handen heffen voor 't heil der Nederlanden’ een kleine, machteloze kudde geworden. Maar de gedachte herleefde in nieuwe vormen.

Denk aan de eendrachtcongressen van de studenten, de Noord-Zuid verbinding van de volkshogescholen, het genootschap De Nederlanden in Europa, het Erasmusgenootschap, de Conferentie der Nederlandse letteren, de Bestendige Commissie van het cultureel akkoord met haar rode boekje van 1962, de nieuwe Nederlandse congressen, Ons Erfdeel, het Algemeen-Nederlands Verbond met zijn ‘Nieuwe aanpak voor een versnelde integratie van de Nederlandse cultuurgemeenschap’ (1973), de Orde van den Prince, de Marnixring, het Nederlandse Taalunieverdrag (1980).

Wordt de Nederlandse gedachte opnieuw een inspiratiebron en ruggesteun in de Vlaamse beweging, zoals zij dat altijd is geweest, sinds Willems en Snellaert?

Laten we ons hierop even bezinnen.

Beantwoordt de Nederlandse gedachte aan een werkelijkheid - of is het dagdromerij voor poëten?

Het negentiende-eeuwse staatsnationalisme trachtte alles te herleiden tot zichzelf. De staatsgeschiedenis projecteerde de huidige wankele grenzen tot in het steentijdperk.

Waar die grenzen met de geografische logica overhoop lagen droomde men van gebiedsuitbreiding (annexatie van Zeeuws-VIaanderen, verovering van de linker Rijnoever, Drang nach Osten).

Waar de etnische werkelijkheid de monolitische natievorming in de weg stond, moest zij vernietigd en gelijkgeschakeld worden. Etnische verbindingen over de grenzen heen werden met alle middelen afgesneden.

Voor wat de lage landen betreft heeft Prof. Geyl overtuigend aangetoond dat Noord en Zuid volstrekt niet geroepen waren om in een protestants Noorden en een katholiek Zuiden uiteen te vallen. De hervorming was immers veel dieper doorgedrongen in het meer ontwikkelde Zuiden.

De grenzen werden uiteindelijk getrokken door de krijgskansen, net zoals in Duitsland, Korea en Vietnam.

J.A. Alberdingk Thym noemde ze ‘de streep die de slak der staatskunst, kruipende van de Zeeuwse wateren naar de Duitse grenzen, tussen Holland en België heeft achtergelaten’.

Hetzelfde geldt vanzelfsprekend voor de tweede streep, die dezelfde slak der staatskunst tussen West-Vlaanderen en Frans-Vlaanderen heeft gelegd en die daar de ‘schreve’ wordt genoemd. Het is gewoon de demarcatielijn van de Franse veroveringsoorlogen.

De scheidende, desintegrerende kracht van een grens tussen centraliserende staten is niet te onderschatten.

Maar uiteindelijk hebben de grenzen in de lage landen de eeuwenoude etnische, historische en geogra-

[p. 154]

fische werkelijkheden niet kunnen vernietigen. Door de Nederlandse Taalunie enerzijds, de Beneluxunie anderzijds hebben zij zelfs een begin van internationale politieke erkenning verworven.

Het taalunieverdrag brengt de plechtige bevestiging dat twee staten voor hun twintig miljoen Nederlandstalige burgers de eenheid van taal als grondslag voor een stuk gemeenschappelijk beleid erkennen. Door het Beneluxverdrag wordt de economische eenheid erkend van het driestromenland, op het kruispunt van Duitsland, Frankrijk en Engeland gelegen.

Dit Deltagebied bezit een bevolkingsdichtheid, een concentratie van zeehavens met daarop aansluitende verkeersmiddelen en een aanbod aan arbeidskrachten en kennis die het maken tot het hart van Europa. Wat ons eigenlijk het meest ontbreekt is het bewustzijn hiervan, een klare kijk op onze geschiedenis, op de hedendaagse Nederlandse werkelijkheid, en op onze toekomstmogelijkheden.

Is een Nederlands integratiestreven zinvol, noodzakelijk, actueel - of is het een marginale liefhebberij die haaks staat op de grote wereldproblemen?

Ik ben ervan overtuigd dat dit streven te maken heeft met het kernprobleem waarmee niet alleen de Nederlanden, maar ook Europa en de ganse mensheid worden geconfronteerd: overleven door integratie, of ondergaan in wederzijdse vernietiging.

‘Alle Menschen werden Brüder’ is geen vrijblijvende dichtersdroom meer, maar een voorwaarde voor het naakte voortbestaan van de menselijke soort en het bereiken van een hogere graad van bewustzijn, waardoor de mensheid tot een wezen van nieuwe dimensie kan uitgroeien, zoals Teilhard de Chardin dat beschrijft. Dit wordt niet verwezenlijkt door losgeslagen cosmopolieten zonder wortels of bindingen, maar door bewuste persoonlijkheden, geïntegreerd in hun volk, in Europa en in de mensheid.

Alleen zij kunnen burgers worden van de veelkleurig geschakeerde, in concentrisch samenhangende kringen opgebouwde stad van de mens, moeizaam op weg naar een wereldomspannende eenheid-in-verscheidenheid.

Het zet hierbij weinig zoden aan de dijk, tijdelijk enige modieuze belangstelling op te brengen voor gebeurtenissen in Zuid-Oost-Azië of in Centraal Amerika, en selectieve verontwaardiging uit te schreeuwen over Chili of Polen, Zuid-Afrika of Cambodja. (Wie spreekt nog over Praag, Boedapest of Vietnam?)

Men beginne te vegen voor de eigen deur en meer ‘Concordia’ op te bouwen in de eigen Nederlandse gemeenschap, met een open oog voor gans Europa (niet alleen de westelijke helft ervan) en voor de ganse mensheid (niet alleen het ‘goede’ deel ervan).

Voor elk van ons is deelneming aan deze beweging een zinvolle weg tot zelfverwezenlijking - Nederlander zijn om mens te worden - en niet te verschrompelen in de eenzame zelfbespiegeling waarmee zoveel slechte romans worden aaneengeschreven.

Voor de Vlaamse beweging zijn Algemeen-Nederlands bewustzijn en integratie met de Noordelijke en de Franse Nederlanden onontbeerlijk om te ontsnappen aan zelfvoldaanheid en bewustzijnsvernauwing.

De beperkte zelfstandigheid die Vlaanderen in België heeft verworven kan daartoe aanleiding geven.

Er kan niet genoeg gewaarschuwd worden tegen een eigengereide en particularistische opstelling van Vlaanderen tegenover Nederland, van Vlamingen, Brabanders en Limburgers tegenover Hollanders. Niets zou voor de voltooiing van de Vlaamse beweging noodlottiger zijn.

Vóór de grondwetsherziening van 1980 erkende de tekst van artikel 3 een Nederlandse, een Franse en een Duitse cultuurgemeenschap. Het was de beste tekst die ooit in een Belgische grondwet werd opgenomen.

Na de wijziging werd dit drieluik scheefgetrokken tot Vlaamse, Franse en Duitstalige gemeenschap. Krachtige protesten van vooraanstaande Vlamingen van diverse pluimage werden bijna onopgemerkt ter zijde gelegd.

Voelden sommige Vlaamse politici zich plots te groot om zich tot de Nederlandse gemeenschap te bekennen, terwijl de Walen zich rustig voor de Franse gemeenschap betuigden. Bewustzijnsvernauwing? Zelfvoldaanheid? Kortzichtigheid?

Voor de bloei van een geestesleven dat zich uitdrukt in de Nederlandse taal en voor de erkenning van die taal in het internationaal verkeer is de integratie zonder meer onontbeerlijk.

De twintig miljoen Nederlandssprekenden vormen in West-Europa; na de Duitsers, de grootste Germaanse taalgroep, talrijker dan de vier Scandinavische talen samen.

[p. 155]

[p. 156]

Maar het Nederlands staat onder een veel sterkere druk van de drie omringende buren. Afzonderlijk zouden het ‘Vlaams’ en het ‘Hollands’ het nog zwaarder te verduren krijgen van de machtige cultuur- en ontspanningsindustrie in de nabuurlanden: pers, film, radio, televisie, mechanische muziek enz.

In de Europese gemeenschappen is het Nederlands een officiële werktaal, maar af en toe wordt de vraag gesteld of dat wel zo kan blijven.

Het hóórt zo te blijven, gezien het culturele en economische belang van onze taalgroep, maar ook omdat het Nederlands die status nu al 30 jaar geniet.

In elk geval ligt de enige kans om de status van onze taal in de Europese gemeenschap te vrijwaren in het eensgezind optreden van Vlaanderen en Nederland en in het besef - bij ons en daarbuiten - dat wij een eenheid zijn en als zodanig in Europa optreden.

De noodzaak van dit samengaan beperkt zich niet tot de status van onze taal en de levenskracht van onze cultuur.

De werkgroep voor de herdenking van het Plakkaat van Verlatinge (1581) wil dit perspectief - zeer terecht - aanzienlijk verbreden:

‘Geklemd tussen en gebonden aan industriële en militaire grootmachten leeft Europa in een begrijpelijke vrees voor een nukleaire wereldoorlog, die in de eerste instantie op zijn gebied zal uitgevochten worden.

In dat Europa liggen twee koninkrijkjes naast elkaar, door geografische, historische economische, sociaalpolitieke en kulturele omstandigheden gedwongen om in verregaande mate dezelfde weg te gaan.

In datzelfde Europa, dat om soortgelijke redenen, maar dan op bredere schaal, pretendeert zich te willen verenigen, spreken deze koninkrijkjes met een geïsoleerde, zwakke stem die doorgaans verloren gaat tussen het zware gebrom van de traditionele Europese ‘grootmachten’. Als zij al eens een zinnig voorstel formuleren, met betrekking tot die wereldproblemen van eerste orde worden ze nauwelijks gehoord.

Kan het echt niet anders? Kan de ganse Nederlandse kultuurgemeenschap van Noord en Zuid, kan de Benelux geen sterkere, want verenigde positie innemen in het Europese kader?’

Het kan inderdaad allemaal, als het roer resoluut wordt omgegooid

Integratie komt niet vanzelf. De hinderpalen moeten duidelijk worden herkend en door een realistische aanpak uit de weg geruimd.

De belangrijkste hinderpaal is het ontbreken van een realistisch bewustzijn van eigenwaarde, een klare kijk op onze geschiedenis, op de hedendaagse Nederlandse werkelijkheid en op onze toekomstmogelijkheden.

Een treffende illustratie hiervan is dat we nauwelijks onze eigen naam kennen.

Nederland en België zijn eigenlijk synoniemen. De Leo Belgicus is de Nederlandse leeuw en de lingua Belgica de Nederlandse taal. Wat wij ‘Vlaanderen’ noemen omvat het grootste deel van het oude Brabant, evenals West-Limburg, maar niet Zeeuws-Vlaanderen en evenmin het uitgestrekte deel van het graafschap dat door Frankrijk werd veroverd.

Noord-Brabant en Oost-Limburg werden wel eens tot ‘Holland’ gerekend dat één van de Nederlandse gewesten is naast Brabant, Limburg, Vlaanderen, Zeeland, Gelderland, Friesland, Overijssel, Drente en Groningen. Het gebied ten Zuiden van de rivieren dat de Hollanders Zuid-Nederland noemen behoort voor Zuid-Nederlanders tot het Noorden.

Onze taal wordt door elkaar wel eens Nederlands, Hollands en Vlaams genoemd uit onnadenkendheid. Noord- en Zuid-Nederlanders verwijten mekaar slordigheden in het gebruik van het gemeenschappelijk Nederlands, en stellen zich te weer tegen het overnemen van zulke ‘afwijkingen’.

Maar sommigen sturen aan op de vorming van een eigen Vlaamse standaardtaal en anderen willen ten allen prijze het indringen van Zuidnederlandse woorden of uitdrukkingen in de Nederlandse standaardtaal vermijden.

Deze spraakverwarring vertroebelt onze kijk op de Nederlandse werkelijkheid en doet sommigen beweren: er is geen eenheid, alleen maar tweeheid in de Nederlanden. Er is wel degelijk een eenheid, internationaal politiek bekrachtigd in de Nederlandse Taalunie.

De ene Nederlandse taal- en cultuurgemeenschap vertoont een verscheidenheid die niet door een tweedeling wordt bepaald, maar door een veelheid van ge-

[p. 157]

westen die de rechtstreekse erfgenamen zijn van de historische zeventien provinciën.

De gewesten Vlaanderen, Brabant en Limburg overschrijden de staatsgrens, die voor hen een binnengrens is. Precies rond die binnengrens leeft het sterkst de behoefte aan een onbelemmerd grensverkeer, aan gezamenlijke oplossingen voor gemeenschappelijke kleine en grote problemen, van huisvuil en brandweer tot ruimtelijke ordening en milieuzorg.

Een dubbel staatsbestel heeft zonder twijfel een duidelijk voelbare grens getrokken. Maar die grens is geen Chinese muur en beide staten zijn in toenemende mate op mekaar aangewezen voor de oplossing van hun problemen en hun representativiteit in Europa en de wereld.

De verscheidenheid binnen ons cultuurgebied beperkt zich niet tot gewestelijke schakeringen. Ook hier is een tweedeling tussen het zgn. protestantse Noorden en het katholieke Zuiden volkomen achterhaald. Politieke, ideologische en religieuze verschillen en spanningen lopen over de grenzen heen en maken het Nederlandse cultuurlandschap tot een veelkleurig mozaïek.

Binnen die eenheid in verscheidenheid moeten we leren leven en bouwen aan een gemeenschappelijke geestelijke ruimte:

-	met erkennig van de ingewikkelde historische en culturele werkelijkheid;
-	bewust van onze eigenwaarde en open voor de ganse wereld, te beginnen met onze buren.

Wat kunnen we zeggen over onze ingekankerde zin voor particularisme? ‘Small is beautiful’.

Een huisje met een tuintje is het meest verspreide algemeen-Nederlandse ideaal.

Laat andere volkeren zingen: ‘Lieb Vaterland musz gröszer sein’. Wij dichten: ‘O landeken, o zijt maar kleen, niet groter zou ‘k u geren’.

Vlaanderen is eigenlijk al een beetje te groot voor veler onverwoestbaar kleinheidsideaal.

West-Vlaanderen mijn, Limburg allein of HET stad reiken voor sommigen tot aan de uiterste grenzen van hun gezichtseinder. Dit particularisme is ons in het verleden vaak duur te staan gekomen. Indien we het niet overwinnen zal het ook onze toekomst afgrendelen. Een andere hinderpaal vormen de stereotype en dus valse beelden van mekaar.

Hun voedingsbodem is een mengeling van burengerucht, oppervlakkige waarneming en overgeleverde vooroordelen, opgeblazen tot veralgemenizeerde karikaturen.

Deze karikaturen bepalen een groot deel van onze visie op de wereld, maar vooral op onze naaste omgeving. Op deze bodem bloeien de distels van onze burenmoppen.

De Parijzenaars vertellen er over les gens du Nord (die zijn dom) en les gens du Midi (bluffers en leugenaars); de Engelsen over de Schotten (die zijn gierig), leren (die zijn dom), de Friezen over de Groningers, de Ollanders over de Belgen en omgekeerd.

De Ollanders zijn dominees of makelaars in koffie. Daarom zijn zij eigengereid, bedilzuchtig, arrogant en onverdraagzaam, en natuurlijk schraperig en gierig, wat ze zich willen doen vergeven door een ostentatieve gelegenheidsvrijgevigheid voor de goede zaak. Aan Vlaanderen en zijn strijd gaan zij onverschillig en hooghartig voorbij.

De Vlamingen heten Pallieter of Lamme Goedzak. Zij zijn leuk, oppervlakkig, achterlijk, slordig en dom. Bij toenadering en samenwerking met Nederland zijn zij onbetrouwbaar, opdringerig en aanhalig.

Het heeft geen zin deze karikaturen frontaal te lijf te gaan. Alleen juiste en volledige informatie en veelvuldige open contacten kunnen deze simpele, schimmige schaduwbeelden geleidelijk vervangen door een realistische kijk op een geschakeerde en veelvormige werkelijkheid die boeit en verrijkt door haar éénder en tegelijk ànders zijn.

We mogen niet voorbijgaan aan de belangrijke hinderpaal die gevormd wordt door verkeerde of overdreven verwachtingen. Vele menselijke relaties lopen daarop stuk.

De flaminganten hebben steeds van hun ‘Noorderbroeders’ actieve belangstelling en openlijke steun voor hun strijd verwacht.

In het Noorden heeft men steeds huiverig gestaan tegenover zulke inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van een bevriende staat. Voor deze vrees, nochtans diep geworteld in de staatkundige traditie van de republiek der zeven provinciën, heeft men in het eerder anti-staatsgezinde zuiden nooit begrip kunnen opbrengen. Zij werd aangevoeld als een uiting van hooghartigheid en onverschilligheid vanwege het Noorden.

Veel meer dan schakeringen in volksaard en cultuurpatroon heeft dit diepe misverstand honderdvijftig jaar lang de integratie in de weg gestaan.

(vervolg in volgend nummer)

R. PIRYNS