Neerlandia. Jaargang 87

[p. 94]

Kulturele integratie Vlaanderen-Nederland: geen anachronisme

1. Wie over buitenlands beleid spreekt bedoelt bijna altijd politiek beleid (b.v. Verenigde Naties, andere internationale organisaties en forums, veiligheidsvraagstukken als defensie en ontwapening) dan wel ekonomisch beleid (export, wereldeconomie, werkloosheid, migratie, ontwikkelingssamenwerking).

Op afstand volgt het kultuurbeleid (verdragen, diplomatieke aktiviteiten, herdenkingen, presentaties, uitwisselingen, internationaal beleid).

2. In het internationale verkeer treedt de staat als zodanig in kontakt met andere staten: hij is subjekt van volkenrecht. Het maken van het buitenland beleid gaat de staat aan. Het is een voorrecht van de regering, bij ons gekontroleerd door een volksvertegenwoordiging. In die zin kan men echter de Nederlandse regering en de Vlaamse deelregering niet in dezelfde rij plaatsen.

Nederland maakt als lid-staat deel uit van de Verenigde Naties, van de Europese Gemeenschap, van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, van de Raad van Europa, enzovoorts. Vlaanderen daarentegen niet. Nog niet, hoor ik enkelen zeggen. Dus nù niet. Dat legt beperkingen op als het gaat om buitenlands beleid.

Het Vlaamse buitenlands beleid wordt, voor zoveel het van doen heeft met de Staat-tot-Staat-relatie, altijd ingekaderd, ingeklemd en bepaald door het Belgische buitenlandse beleid. De Belgische minister van Buitenlandse Zaken blijft de sleutelfiguur.

Momenteel bestaat daaromtrent echter wel een controverse tussen de centrale regering en de gewesten gemeenschapsregeringen, ingevolge het feit dat de grondwetswijziging van 1970-71 de verantwoordelijkheid voor het cultuurbeleid, met inbegrip van de internationale culturele samenwerking heeft overgedragen aan de Gemeenschappen, de Vlaamse en de Franstalige. De beide Gemeenschappen stellen dat zij beschikken over ‘internationale rechtspersoonlijkheid’ en dat zij derhalve bevoegd zijn om in de toekomst zelf culturele akkoorden te sluiten en te ondertekenen. De centrale regering blijft echter deze bevoegdheid nog altijd voor zich opeisen. Zij hoopt daaromtrent zo spoedig mogelijk een vergelijk te kunnen vinden met de deelregeringen. Ondertussen is het Commissariaat-Generaal voor de Internationale Culturele Samenwerking van de Vlaamse Gemeenschap, opgericht bij decreet van 8 juli 1980, op 1 juli 1982 eindelijk operationeel geworden. Wij staan hier dus nog aan het begin van een ontwikkeling.

3. De ontwikkeling van de gemeenschappelijke Nederlandse kultuur kent drie oriënteringen:

-	een mondiale;
-	een Europese;
-	een interne.

Over het mondiale wil ik slechts kort spreken. De ontwikkeling van de Nederlandse kultuur dient te geschieden in samenwerking en wisselwerking met andere kulturen naar de beginselen neergelegd in de UNESCO-verklaring van november 1966 en aanvaard door de Algemene Vergadering. Ze gaat ervan uit dat elke kultuur recht heeft op respekt en behoud van eigen waarde en samen met de andere kulturen deel uitmaakt van het gemeenschappelijk erfdeel van de mensheid.

Over het Europese kunnen we spreken aan de hand van de Slotakte van de Konferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa van 1 mei 1975.

Deze handelde in het vijfde van de zes hoofdstukken over samenwerking op humanitair en ander gebied, en daarin over kontakten tussen mens, informatie, samenwerking en uitwisseling op het gebied van de kultuur en het onderwijs.

Ik vraag me af of met name hier niet een takenpakket ligt (ik denk aan het derde punt over de kultuur) dat Vlaanderen en Nederland tot een gezamenlijke afstemming oproept. Ik ben er nagenoeg zeker van dat daar nog niet aan werd gewerkt.

Het gaat om de uitbreiding van de betrekkingen, de bevordering van wederzijdse kennis, de verbetering van uitwisseling en verspreiding, de bevordering van de toegang, de bijdrage tot kontakten en samenwerking, het zoeken naar nieuwe gebieden en vormen van samenwerking en de positie van nationale minderheden of regionale kulturen.

Intern is het Nederlandse Taalunieverdrag van 9 september 1980, drager van gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor de eenheid en de ontwikkeling van de taal.

Het is het eerste internationale verdrag dat de Vlaamse Gemeenschap zelfstandig heeft afgesloten. Het is een internationale primeur: voor het eerst wordt het begrip ‘taalgemeenschap’ in een internationaal verdrag vastgelegd. U begrijpt dat ik het wat moeilijk heb met de zwakke parlementaire onderbouwing door een Interparlementaire Commissie die de minieme bevoegdheid heeft te beraadslagen en zich tot het Comité van Ministers te richten. Er is geen gemeenschappelijk parlementair orgaan. Dat roept de vraag op: hoe bureaukratisch wordt de Taalunie, hoe demo-

[p. 95]

kratisch zou ze moeten wezen? Het Verdrag gaat over meer dan alleen over de taak in enge zin: artikel 5 h spreekt van aanmoediging van partikuliere initiatieven die tot de verwezenlijking van de doelstellingen van de Taalunie kunnen bijdragen. Die doelstellingen zijn ruim geformuleerd: ‘de integratie van Nederland en de Nederlandse Gemeenschap in België op het gebied van de Nederlandse taal en letteren in de ruimste zin, zoals de taal en letteren als onderwerp van wetenschap, de letteren als vorm van kunst, de taal als kommunikatiemiddel van de wetenschappen, de taal als medium van de letteren, het onderwijs van de taal en de letteren en, meer in het algemeen, de taal als instrument van maatschappelijk verkeer’ (artikel 2).

4. Een zekere nationalisering op Nederlandse grondslag loopt als een rode draad door de Vlaamse Beweging. Het streven naar kulturele eenheid van noord en zuid was een konstante. Het is een eenheid in verscheidenheid, waarbij Brabant en Limburg de overgang vergemakkelijken. In het midden-gebied kan voortgebouwd worden op de grensoverschrijdende aktiviteiten van de provincies en de kulturele raden, niet in het minst die van Limburg. Een gemeenschappelijk kultuurbeleid van Vlaanderen en Nederland kan nu eenmaal niet uitgaan van hollandse of vlaamse partikularismen Het dient uit te gaan van de eenheid van kultuur (taal, beschaving, zeden, gewoonten) van een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het ongedeelde kultuurpatrimonium. Naarmate ekonomische en politieke grenzen wegvallen, spelen kulturele grenzen een rol.

De kulturele integratie van Vlaanderen en Nederland is geen anachronisme.

Voorwaarde is dat ze ingebed is in de Europese en wereldkultuur en wordt begrepen als een specificum van de kultuur van de hele mensheid.

Handhaving van de Nederlandse kultuur, met name in de Europese Gemeenschap en versterking van de Nederlandse kultuurgemeenschap in de wereld is onze gemeenschappelijke taak. De universeel menselijke kultuur kreeg een specifieke historische uitdrukking in de Nederlandse kultuur. De taal is een volksvormende faktor, ze verwijst naar een zeer intensieve leefgemeenschap. Voor mij is ze het hoofdkenmerk waardoor het ene volk zich van het andere onderscheidt. In die zin is de taal gans een volk. Ze is niet de enige faktor. Ze wordt wel in de Europese integratie de hoeksteen van ons volksbestaan.

De belangstelling in Nederland voor deze vraagstukken neemt toe. Een visie op internationaal Nederlands kultuurbeleid was er ternauwernood, het had geen prioriteit. Niettemin besteden de kabinetten, het parlement en de politieke partijen er meer aandacht aan. Het zal zeker sterker neergeslagen worden in de programma's der partijen voor de verkiezingen voor het Europees Parlement in mei 1984.

5. Kulturele integratie is geen zaak voor de Staten alleen. Het initiatief en de stimulans voor het internationaal kultuurbeleid zal in eerste instantie uitgaan van de overheid. Maar bij het vastleggen en uitvoeren van dat kultuurbeleid zijn partikuliere verenigingen, instellingen, universiteiten, wetenschappelijke en kulturele stichtingen geroepen een belangrijke en eigen rol te spelen.

Dat geldt voor de opzet en voor de uitvoering. Ze deden dat al toen de overheid nog in geen velden of wegen te bekennen was.

Ik wijs op de stelling (opnieuw de stukken voor het 38ste Algemeen Nederlands Congres), dat voor het voeren van een realistisch internationaal kultuurbeleid het noodzakelijk is een inventaris te maken, die ondermeer de volgende elementen zou bevatten:

1.	een inventaris van alle partikuliere verenigingen, instellingen, stichtingen e.a. die zich in Vlaanderen en Nederland inzetten voor de promotie en de uitstraling van de Nederlandse taal en kultuur in het buitenland, een beschrijving van de door deze organisaties reeds genomen initiatieven en een evaluatie van hun realisaties;
2.	een evaluatie van wat de laatste jaren op dat vlak al verwezenlijkt werd door overheidsinstanties en parastatale instellingen in Nederland en Vlaanderen;
3.	een inventarisatie en evaluatie van wat terzake reeds in samenwerking of gemeenschappelijk ondernomen werd door Nederland en Vlaanderen, zowel door de overheden als door de partikuliere organisaties;
4.	ter informatie en vergelijking een inventaris van wat in Europa door andere, vooral door middelgrote kultuurgemeenschappen werd ondernomen op dat gebied;
5.	een inventaris van de bestaande hulpmiddelen en steunpunten in het buitenland (kulturele diensten bij ambassades, verenigingen, kulturele centra, huizen, akademies, lektoraten Nederlands, publikaties, lokale radio- en TV-programma's e.d.m.);
6.	een inventaris van de kwantitatieve en kwalitatieve Vlaamse en Nederlandse aanwezigheid in het buitenland met haar kulturele infrastruktuur en haar aktiviteiten als hulpmiddel en objekt (cfr. kongres-

[p. 96]

	nota over de sociaal-kulturele begeleiding van landgenoten in het buitenland);
7.	een studie over de historische dimensie van de Nederlandse en Vlaamse aanwezigheid in de wereld;
8.	een inventaris van het Vlaams en Nederlands kunsten kultuurpatrimonium in het buitenland (musea, monumenten, architectuur, bibliotheken e.d.) als mogelijke aanknopingspunten voor aktuele initiatieven en kontakten;
9.	een studie over het imago van de Nederlandse kultuurgemeenschap in het buitenland.

Ik verwijs ook naar een Notitie van Jan Volleberg - Partikulier Initiatief en Buitenlands Kultuurbeleid - van 12 oktober 1982 (cfr. Neerlandia, jan.-febr. 1983).

6. Een gemeenschappelijk internationaal beleid vraagt om een gemeenschappelijke visie op de internationale vraagstukken, de na te streven doeleinden en de strategie.

De vraag is of het duidelijker konservatieve beleid van België op internationaal vlak zal worden voortgezet door de Vlaamse Gemeenschap.

Prof. Dr. J. van Bilsen stelde die vraag indringend op het colloquium over de Vlaamse beweging en Europa op 23 en 24 september 1978 in Brugge gehouden. Ik stel de vraag opnieuw: zal Vlaanderen de meer open en progressieve koers van Nederland aanhouden?

Van links naar rechts: J.C. van Praag, H. Waltmans, D. Verstraeten, M. Vertommen, C.A.M. Middelhoff, B.J.E.M. de Hoog, J. de Deurwaerder.

Ik wijs u op de aandacht die thema's als ontwapening, kernbewapening, apartheid, ontwikkelingssamenwerkink, mensenrechten hebben in de Nederlandse samenleving. U kunt eraan toevoegen wapenhandel, wapenproduktie, kernenergie, milieu in bredere zin. Kunnen Vlaanderen en Nederland op één gemeenschappelijk spoor komen?

Twee voorbeelden nog uit: ‘De Nederlanden in de wereld - teksten voor de sektievergadering van de Werkgroep tijdens het 38e Algemeen Nederlands Congres.’

Wanneer daarin wordt gesproken over de geografische prioriteiten voor het internationaal kultuurbeleid van Nederland en Vlaanderen wordt een aantal landen genoemd in de volgorde: 1 niet-Nederlandstalig België; 2 overige Europa; 3 taalverwante gebieden en landen met historische binding; (4 voormalige Belgische koloniën); 5 andere landen met grote Vlaamse en Nederlandse emigranten-concentraties; 6 de gastarbeiderslanden; (7 concentratielanden bij ontwikkelingssamenwerking). Het geeft toch een zekere prioriteit aan:

Mag ik de mijne geven:

1 Franstalig Brussel en Wallonië; 2 landen waar we veel gastarbeiders vandaan hebben; 3 vroegere gebieden waar nog gebruik gemaakt wordt van het Nederlands; 4 andere Europese landen; 5 landen met omvangrijke nederzettingen van Nederlandssprekenden.

Een tweede voorbeeld. De stelling: ‘De Culturele akkoorden kunnen, inhoudelijk en in hun bestaan, nooit afhankelijk gesteld worden van politieke implikaties’ miskent het verband tussen politiek en kultuur. Wat erger is, zij onderkent niet, dat een kultureel akkoord wel degelijk gehouden mag worden tegen het licht van een systematische aantasting van mensenrechten, zoals b.v. in Zuid-Afrika het geval is. Een kultureel akkoord moet de internationale rechtsorde dienen, een bijdrage zijn tot de vrede, veiligheid en gerechtigheid in de wereld. En dat is een overtuiging die in Nederland breed blijkt te leven.

7. Het zal u en mij niet verbazen, dat ik bij partikuliere organisaties op dit terrein allereerst denk aan een organisatie die zich zo lang met deze taak heeft beziggehouden, ook toen het nog niet tot de tafelgewoonten van regeringen behoorde: het Algemeen Nederlands Verbond.

De voorstellen, die aan het genoemde Algemeen Nederlands Congres werden gedaan, maak ik graag tot de mijne.

[p. 97]

Kultuurkonsulenten

De partikuliere organisaties in het buitenland kunnen beschikken over kultuurkonsulenten. Zij zijn vooral nuttig in landen en gebieden met een sterke Nederlandse en Vlaamse aanwezigheid. Meestal zullen zij ter plaatse kunnen worden aangeduid.

Verenigingsleven

Nederland en Vlaanderen bezitten in hun emigranten en hun nakomelingen bruikbare bruggehoofden en antennes. Als antennes zijn zij de eersten om informatie op te vangen uit Vlaanderen en Nederland. Als bruggehoofden brengen zij hun kennis en hun waardering voor onze taal en kultuur over naar hen die niet bij die verenigingen zijn aangesloten en bij buitenlanders. Het is echter zo dat in streken waar een min of meer grote Vlaamse en Nederlandse aanwezigheid gegroeid is, vanuit de basis meestal een verenigingsleven is ontstaan dat moet kunnen beschikkken over gelijkwaardige rechten en middelen als het verenigingsleven in Nederland en Vlaanderen zelf, en wel krachtens het principe dat het buitenlands beleid, mede krachtens een ethische solidariteit en omwille van de doeltreffendheid: de verenigingen in het buitenland mede betrekken en inzetten voor kulturele uitstraling naar en uitwisseling met de gastlanden.

Vlaamse en Nederlandse huizen en kultuurcentra

In de belangrijkste prioriteitsgebieden dienen Nederlandse en/of Vlaamse huizen, instituten en kultuurcentra opgericht te worden met een welomschreven opdracht, aangepast aan de lokale noden, omstandigheden en mogelijkheden. Deze centra, liefst kleinschalig en niet prestigieus opgevat, wanneer ze in een zelfde streek gevestigd zijn, moeten uiteraard zoveel mogelijk met elkaar samenwerken. In plaatsen waar alleen maar een Vlaams of een Nederlands Kultuurcentrum of huis bestaat moet dit openstaan voor de hele Nederlandse Gemeenschap aldaar (Vlamingen en Nederlanders) en zo mogelijk, met het oog op de integratie met de lokale bevolking, ook voor de andere kultuurgemeenschappen ter plaatse.

Multilaterale kulturele samenwerking

Op het vlak van de multilaterale kulturele samenwerwerking, vooral dan in het kader van organismen als UNESCO, Raad van Europa e.a. moeten Nederland en de Vlaamse Gemeenschap zonauw mogelijk samenwerken teneinde de Nederlandse taal en het Nederlandse kultuurgebied overal hun rechtmatige plaats te laten innemen en tevens de eenheid van het Nederlandse taal- en kultuurgebied te beklemtonen.

Mediabeleid

De Werelduitzendingen van BRT en Radio Nederland Wereldomroep zijn een doeltreffend instrument voor het uitdragen van de Nederlandse kultuur.

Via deze media kunnen bereikt worden degenen die zich buiten het ene taalgebied hebben gevestigd (resp. hun kinderen) en wier eigenheid wortelt in de Nederlandse kultuur; niet-nederlandstaligen buiten het taalgebied die potentiële belangstelling hebben voor de Nederlandse kultuur.

De werkgroep ‘De Nederlanden in de Wereld’ deed een beroep op de regeringen van beide landen de organisatorische middelen te verschaffen die nodig zijn om de opgedragen taak naar behoren te vervullen. De werkgroep vraagt beide organisaties:

-	bij het opstellen en uitvoeren van programma's - gesproken woord en muziek - er op toe te zien dat zij het gehele kultuurgebied bestrijken;
-	samen te werken op technisch gebied (gedacht wordt ook aan het gebruik van elkaars (relay)-zenders;
-	steun te verlenen aan die lokale zenders buiten het taalgebied, die programma's uitzenden voor Vlamingen en Nederlanders in de vreemde;
-	zo spoedig mogelijk over te gaan tot de samenstelling van radio- en TV-kursussen Nederlands en

[p. 98]

	kopieën daarvan ter beschikking te stellen van diplomatieke posten in het buitenland, universiteiten en lektoraten Nederlands, buitenlandse omroepen, verenigingen en andere belangstellenden in het buitenland;
-	als bemiddelaars te willen optreden voor het verspreiden in het buitenland van audiovisueel materiaal dat door de verschillende nationale omroepen en andere kulturele organisaties en instellingen in Nederland en Vlaanderen wordt geproduceerd;
-	luisteraars te wijzen op manifestaties buiten het taalgebied bepalend voor de aanwezigheid van de Nederlandse kultuur in het buitenland;
-	tenslotte dringt de werkgroep er bij de omroepinstanties van beide landen op aan spoed te zetten bij de uitvoering van hun zogeheten ‘Deltaplan’ om gemeenschappelijke radioprogramma's voor Europa te organiseren, zowel in het Nederlands als in andere talen, b.v. frans, engels, duits.
-	de werkgroep dringt anderzijds bij de Nederlandse regering aan op een spoedige beslissing inzake het bouwen van een langegolfzender en het gebruik, in samenwerking met de BRT, van de frequentie 173 kHz (633 m) die voor die langegolfzender aan Nederland toegewezen werd op de Internationale Golflengteconferentie van 1975 in Genève.
-	de werkgroep dringt er bovendien op aan dat komplementair met de uitzendingen op deze langegolfzender de BRT en Radio Nederland/NOS gemeenschappelijk gebruik zouden maken van de nieuwe BRT-middengolfzender (1512 kHz) die tussen zonsondergang en zonsopgang een reikwijdte heeft van 700 tot 800 m en die momenteel reeds door de BRT wordt gebruikt.

In de aan ons voorgelegde stellingen over de partikuliere organisaties kan ik mij zeer wel vinden. De inspraak van de burgers maakt nu eenmaal de kern uit van mijn visie op demokratie.

8. Ik deel de verontrusting van diegenen die zich herinneren hoe in ekonomisch moeilijke tijden de bezuinigingsbijl bot wordt gehanteerd en allereerst treft wat nog steeds als franje wordt beschouwd, niet de exportkredieten, niet de bewapening, maar wel de welzijns- en kulturele voorzieningen, wel de internationale kulturele betrekkingen.

Het zijn slechte dagen voor partikuliere initiatieven en aktiviteiten zowel met het oog op de overheid (staat, provincie en gemeente) als de partikuliere bezuinigingen, en dat bij steeds stijgende kosten.

De vraag is of we er ons daarmee van kunnen afmaken.

Kultuur is meer dan politiek en ekonomie het wezen van onze samenleving.

Het zou goed zijn als de politici daarnaar handelden.

9. We hebben tegenslagen gehad.

We zagen samenwerkingsverbanden verdwijnen als Openbaar Kunstbezit, de Grootkempische Cultuurdagen, het Groot-Limburgs Toneel, de geïntegreerde redakties van Streven en Volksontwikkeling. We zagen de stopzetting van de rijkssubsidie aan de Nederlandse volkshogeschool Méridon in Frankrijk, we zien de dreigende stopzetting van de rijkssubsidiëring aan het internationale volkshogeschool- en vormingswerk in Nederland.

De vraag is ook of wanneer er nieuwe initiatieven worden opgezet, zoals de door mij sinds 1948 bepleitte Groot-Limburgse universiteit en nu de Open Universiteit, of we nog steeds een tweesporenbeleid willen volgen, ingegeven door partikularisme, provincialisme en gebrek aan verbeelding en durf.

Wie niet werken wil aan een gemeenschappelijke toekomst, verdient deze niet.

Laat ons werken opdat we ze verdienen.

Dr. Henk WALTMANS

Oud-lid Nederlandse Tweede Kamer en Europees Parlement (PPR)