Neerlandia. Jaargang 87

[p. 12]

De pacifikatielezingen te Gent

Op 6 november 1982 organiseerde Marnixring-Dr. F.A. Snellaert de tweede Pacifikatielezing. Gastspreker was Dr. Dirk Dolman, voorzitter van de Tweede Kamer van de Staten-Generaal van Nederland.

De zitting in de Academische Raadzaal van de Rijksuniversiteit te Gent werd bijgewoond door zijn Excellentie de Ambassadeur van Nederland in België, door Prof. Cottenie, rector van de Rijksuniversiteit te Gent, door de vice-consul van Nederland te Gent en door heel wat belangstellenden zowel uit Vlaanderen als Nederland.

Inzicht en begrip voor elkaars eigenheid

Met de Pacifikatielezingen beoogt Marnixring-Gent-Dr. F.A. Snellaert veel meer dan een jaarlijkse herdenking van het Pacifikatieverdrag dat op 8 november 1576 te Gent ondertekend werd.

Dr. Lode Verhaegen, voorzitter van de werkgroep van Marnixring-Gent-Snellaert, die de Pacifikatielezingen voorbereidt en uitwerkt, wees er in zijn openingstoespraak op dat de eerste opzet van deze lezingen moet zijn een analyse te maken van de verschillende wijzen waarop Vlaanderen en Nederland aankijken tegen actuele maatschappelijke vraagstukken. ‘Deze Pacifikatielezingen beogen niet louter het formuleren van de verschillen tussen Noord en Zuid, doch meteen het

Dr. L. Verhaegen

doen ontstaan van inzicht en begrip voor elkaars eigenheid. Dit zal logisch volgen door het zoeken naar de grondtonen waarop het onderscheid terugbuigt’. In deze optiek betitelde Dr. Lode Verhaegen de Pacifikatielezingen als ‘een forum waar vooraanstaanden uit Nederland de eigentijdse problematiek en zijn achtergronden behandelen’.

Volgens de voorzitter is het een in de jaren gespreide en relatief bescheiden inspanning die bijdraagt tot een beter begrip en die meteen het pad helpt effenen tot verdere toenadering en integratie, zo dringend als waardevol in een Europees perspectief.

Dat de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal van Nederland, Dr. Dirk Dolman, uit Den Haag naar Vlaanderen kwam voor het referaat, noemde de heer Lode Verhaegen verheugend om twee redenen van historische aard.

Vooreerst omdat destijds ook de allereerste vergadering van de Staten-Generaal in Vlaanderen heeft plaatsgehad en wel te Brugge in 1463 onder Filips de Goede, Hertog van Bourgondië, wettige vorst der 17 provinciën.

Ten tweede omdat in 1576 de Pacifikatie van Gent is tot stand gekomen op aansturen van de Staten-Generaal, die dan in Brussel vergaderden en die er in geslaagd waren te bereiken dat ook de vertegenwoordigers van de Prins Willem de Zwijger en van Holland en van Zeeland hebben deelgenomen en medegewerkt aan het Pacifikatieverdrag dat Marnixring Gent-Dr. F.A. Snellaert thans nog trots als watermerk voor haar initiatief aanwendt.

Het parlement als pacifikatie

Dr. Dirk Dolman opende zijn lezing met een uiting van vreugde als voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal juist in Gent de gelegenheid te krijgen om zijn gedachten te ontvouwen. Gent is voor hem een politiek centrum in de Nederlanden dat van ouds in een gezonde spanning stond met Brussel: ‘Gent initieert de Pacifikatie, Brussel accepteert haar; Brussel begint de opstand, Gent volgt hem kritisch’. Tot het wezen van de parlementaire demokratie behoren zowel de pacifikatie als de confrontatie en polarisatie. Daarom ook koos de parlementsvoorzitter als onderwerp van zijn rede ‘Het Parlement als Pacifikatie’.

[p. 13]

Nu vandaag de zin van het parlement als orgaan van de demokratie vaak in twijfel wordt getrokken, was het verheugend de voorzitter der Tweede Kamer vanuit zijn ervaring normen voorop te horen stellen waaraan een demokratisch parlement moet voldoen: representativiteit, continuïteit en verantwoordelijkheid.

In dit continu proces van verantwoordelijke representanten onderscheidde Dr. Dolman 12 taken: spreken tot het volk, spreken namens het volk, luisteren naar het volk, de regering vormen, de regering aansporen, zich door de regering doen informeren, de regering gevraagd of ongevraagd van advies dienen, de regering controleren, zelfstandig onderzoek verrichten, het beleid bijsturen en het beleid mede bepalen; aan deze laatste taak zijn alle andere dienstbaar. Deze functies zijn slechts te onderscheiden niet te scheiden.

Het Nederlands parlement wordt volgens de voorzitter van de Tweede Kamer bedreigd door 5 gevaren: detaillisme, langdradigheid, besluiteloosheid, verkokering en verkettering.

Het detaillisme is de minste der kwalen; ze vloeit voort uit de diversiteit van de politiek die de variëteit van de samenleving weerspiegelt.

Langdradigheid en nodeloos herhalen zijn geen toonbeeld van kracht: ‘Gezegend zij het kamerlid dat van het reeds gesproken woord afziet’.

Besluiteloosheid is de straf voor de perfectionist.

Elk deelbelang wordt bepleit door eigen maatschappelijke organisaties die in het parlement hun speerpunten hebben; hierdoor vervalt vaak de samenhorigheid tussen fractiegenoten; men vervalt in ‘verkokering’.

Tenslotte is er de voortdurende neiging tot verkettering: wij zouden het weten, maar onze voorgangers hebben de boel verprutst of de coalitiepartners houden de zaak tegen.

Enige Belgische bijzonderheden

Na kritiek op de eigen Nederlandse parlementaire toestand, achtte Dr. Dirk Dolman zich gerechtvaardigd aandacht te schenken aan de Belgische bijzonderheden: ‘Een vriend die zijn kritiek spaart draagt niet bij tot pacifikatie maar tot onverschilligheid en verwijdering’.

Vooreerst wijdt de spreker een woord aan de regionalisatie.

Nergens lijkt de toekenning van regionale autonomie zo snel voort te schrijden dan in België. Het is nog te vroeg om de praktische betekenis van de gemeenschaps- en gewestraden te waarderen.

Het is alleen de vraag in hoeverre het volk gebaat is met een vierde bestuurslaag naast of tussen de nationale, provinciale en gemeentelijke. Wel is het in België specifiek ook een culturele autonomie. De nationale regering en het nationaal parlement vooral zullen de pacifikatie tussen de cultuurgemeenschappen moeten bewerkstelligen.

De besluitvaardigheid van de Belgische regering is groter dan de Nederlandse, doch ze steunt vaak op het middel van de bijzondere machten.

Dr. Dirk Dolman is daaromtrent met zorg vervuld omdat bijzondere machten eigenlijk geen delegatie met bestendige controle veronderstellen doch wel tijdelijke abdicatie. Ze verzwakken het parlement, wat de verantwoordelijkheid, de representativiteit en vooral de continuïteit van het staatsbestuur in het gedrang brengt. ‘Of de Wetstraat het wel maakt, is niet onze enige zorg. Men dient er ook over te waken dat de wet op straat ligt, niet in de vluchtige eter via praatjes bij de haard, maar op straat waar volksvertegenwoordigers kunnen tegenspreken’.

Tot slot leverde de voorzitter van de Tweede Kamer kritiek op de stilaan vaststaande praktijk dat de partijvoorzitters meer beslissen over het voortbestaan van coalities of over politieke besluitvormingen, dan wel de vertegenwoordigers van het volk. ‘Nederland, in het bijzonder mijn eigen groepering, de Partij van de Arbeid, zijn vatbaar voor kritiek op dat stuk. Partijvoorzitter en partijbestuur lopen de door het volk gekozen fractie voor de voeten. Ik vlei mij met de hoop dat ik niet de enige ben die er genoeg van heeft. Ik zou wensen in België medestanders te vinden in de strijd tegen de smoke filled rooms’.

Het sterk gemotiveerde geloof in de zin van het parlement, dat heel de lezing schraagde, vatte Dr. Dolman samen in deze slotzin: ‘Stilte dempt. Geweld vernietigt. Alleen het debat lost op. Words words words. Jazeker, pacifikatie brengt alleen het parlement’.

*

[p. 14]

Het ideologieloze tijdperk

Op 7 november 1981 werd de reeks der Pacifikatielezingen geopend in de gewezen Sint-Pietersabdij te Gent door Dr. A.H. van den Heuvel, sinds 1 mei 1981 voorzitter van de Nederlandse Omroepvereniging VARA, theoloog, voorheen secretaris-generaal van de Nederlandse Hervormde Kerk en lid van het Centraal Comité van de Wereldraad van Kerken.

In een zeer opgemerkte en haast klassiek retorisch opgebouwde rede onderzocht Dr. A.H. van den Heuvel welk antwoord er thans 40 jaar na de verschrikkingen van de tweede wereldoorlog, zou kunnen worden gegeven op de vraag die de beroemde Leidse historicus J. Huizinga zich stelde in 1942 in zijn boek ‘De Geschonden Wereld’, een beschouwing over de ondergang van de rechtsstaat. Deze vraag luidde: ‘Zal aan het einde van zoveel verschrikkingen deze geschonden en verminkte wereld aanstonds gereed staan om een nieuwe opbloei van echte en edele beschaving te doen plaatsvinden?’.

Spreker verrichtte zijn onderzoek rond 3 thema's die hij haalde uit het gedeeltelijke antwoord dat Huizinga zelf gaf, nl.: ‘Overal staan miljoenen menschen gereed en bereid in wie de behoefte leeft aan recht en zin voor oude eerlijkheid, vrijheid, rede en goede zeden. Tracht hen niet te vatten onder een categorie als democraten, socialisten of welken dan ook. Noem hen eenvoudig met een naam van edeler klank dan

Dr. Dirk Dolman, voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, rechts: de h. Van der Klauw, ambassadeur van Nederland in België.

al deze: menschen van goede wille, de homines bonae voluntatis, wien in de kerstnacht het ‘in terra pax’ werd toegezongen’.

Dr. A.H. van den Heuvel is ervan overtuigd dat wij die verschrikkingen van 40 jaar terug nog niet hebben verwerkt, zodat de huidige crisisverschijnselen nog steeds de uitwerking zijn van het oordeel dat toen over de beschaving werd geveld. Wie nu om zich heen kijkt en de cultuur probeert te diagnosticeren zal het antwoord moeten vinden op de vraag wat er de oorzaak van is dat wij nu de leegte en de nucleaire dreiging, de verziekte natuur en de verlammende angst voor verval en werkloosheid om ons heen als het ware met onze handen kunnen tasten.

Ook na Auschwitz en Hirosjima is er opnieuw geslapen en geschapen, gespeeld en gedacht, gebouwd en getrouwd. De overlevenden gingen weer aan het werk. De Westerse samenleving verwerkte haar as tot mest. Deze eruptie van creativiteit in de bedrijvigheid en de wederopbouw, in de wil tot samenwerking wilde de spreker in de’ eerste plaats toejuichen. Het past zijns inziens wel om verdacht te blijven op een voortbestaan van wat nooit echt werd verwerkt of uitgeboet.

Het tweede deel van het tweede citaat van Huizinga klinkt als de beschrijving van wat velen zich uit die tijd nog herinneren: een bereidheid om de oude zuilen omver te halen en de handen ineen te slaan. Politiek in doorbraakbeweging, kerkelijk in de oecumene, economisch in Europa, sociaal in samenwerkingsverbanden. Weg met de oude etiketten en de ideologieën die ons de verschrikking niet hebben gespaard.

De oproep tot het wegwerpen van de oude ideologische tegenstellingen gaf ons de kans afstand te nemen van de pijnlijke situatie van de grote geestesbewegingen van voor de oorlog. Van de grote pretenties van de drie ideologische hoofdstromingen, het socialisme, het liberalisme en de confessionele strekking, bleef er niet veel meer over. Overal verstomde de ideologische discussie, bij de ene uit gène, bij de andere uit idealisme.

Het ideologieloze tijdperk was aangebroken, opgetrokken op een algemeen positivistisch denken, samengevoegd met een gelegenheidsethiek en uitmondend in een vaste overtuiging dat welvaart automatisch welzijn meebrengt.

Voor dit ‘bondgenootschap van goede wil’ moesten we een hoge prijs betalen.

[p. 15]

Extern wist men voor het eerst in de Europese geschiedenis een lange vrede te bewaren, doch deze was gebaseerd op twee veronderstellingen nl. een globale bedreiging door de omvang van ons wapenarsenaal en de mogelijkheid onze geschillen elders in de wereld uit te vechten, nl. op de akkers van de armen met wiens goedkope arbeid en grondstoffen wij inmiddels rijk werden.

Intern bleek volgens Dr. van den Heuvel de opbouw van een verzorgingsstaat een professionalisering van de humaniteit te vragen, die de gewone medemenselijkheid grotendeels overbodig leek te maken.

De kinderen van de bouwers van deze nieuwe maatschappij waren de eersten die bij allen de twijfel deden rijzen of welvaart wel welzijn kan opleveren.

Het uitbreken van de crisis toonde aan dat de ideologieloze maatschappij eveneens faalde.

‘De confessionele politici verstopten het radicale bijbelse denken, dat hen in staat had moeten stellen het vijandig denken, de uitbuiting van de derde wereld, de milieuverzieking en het welvaartsechec te duiden en te overwinnen.

De socialisten zeiden neen tegen het revisionisme in theorie en omarmden het vervolgens in de praktijk: zij verkochten het grootste deel van hun ideologische bagage voor direct materieel gewin.

De liberalen presenteerden een politiek van ongebonden winstmakerij als gestalte van vrijheid’. Deze haarscherpe analyse van wat in de zestiger en zeventiger jaren gebeurde, doet Dr. van den Heuvel besluiten dat de crisis haar oorsprong vindt in het feit dat het Westen de materiële heropbouw meende te kunnen verzekeren zonder geestelijke vernieuwing.

Moet het uitgangspunt, Huizinga's vraag of na zoveel verschrikking de wereld aanstonds gereed staat om een nieuwe opbloei van echte en edele beschaving te doen plaatsvinden dan tot een negatief antwoord leiden?

Volgens Dr. van den Heuvel kan de wereld klaar staan doch hij deed het niet aanstonds.

Dit zal slechts kunnen wanneer de problemen worden aangepakt op het niveau van het geestelijk leven. De toegang tot dit niveau is de inkeer. Na de discussie over de gevolgen van de wereldcrisis moeten we terug naar de discussie over de oorzaak.

Aldus pleit Dr. van den Heuvel voor de heruitvinding van de ideologische discussie, zonder dat daarbij de oude fouten worden hernomen, nl. onze eigen ideologische keuze als de enig ware te kwalificeren.

Het ideologische gesprek moet gaan tussen mensen die bereid zijn hun eigen onzekerheid en hun gebrek aan antwoorden positief in te brengen in zo'n ideologisch gesprek. De agenda van dit gesprek bestaat uit de achtergrondsvragen van de huidige problemen. Niet ‘de mens van goede wil’ brengt hier uitkomst, maar de overtuigde mens die zijn levensbeschouwelijke en politieke keuze heeft gemaakt en van daaruit op weg gaat naar vormen van samenwerking. Er is dus geen behoefte aan slappe christenen, pseudoliberalen en crypto-socialisten.

***

Marnixring Dr. F.A. Snellaert organiseert de derde Pacifikatielezing op 5 november 1983. In de lijn van de vorige lezingen zal ook ditmaal een vooraanstaand Nederlander aangezocht worden om door zijn referaat een bijdrage te leveren tot toenadering tussen Noord en Zuid.
Luk DE SCHRIJVER