Neerlandia. Jaargang 86

(1982)– [tijdschrift] Neerlandia– rechtenstatus

Waterverdragen en milieuzorg

In 1975 zijn delegaties van België en Nederland het eens geworden over de zgn. drie waterverdragen. De drie verdragen (ook wel de drie tractaten genoemd) die merkwaardigerwijs nooit volledig openbaar zijn gemaakt, hebben betrekking op:

1.	de aanleg van het Baalhoekkanaal door Zweeuws-Vlaanderen t.b.v. de industrialisatie van de Antwerpse linker Schelde-oever;
2.	de afsnijding van de bocht in de Westerschelde bij Bath t.b.v. de scheepvaart naar Antwerpen;
3.	de minimum-afvoer en de waterkwaliteit van de Maas, waarvoor de aanleg van nieuwe spaarbekkens in de Ardennen noodzakelijk is.

Tot nu toe zijn ze noch door het Nederlandse, noch door het Belgische parlement behandeld. Wel heeft de Nederlandse regering in 1975 aan de Tweede Kamer meegedeeld dat zij, indien ook de Belgische regering met de verdragen instemt, bereid is tot ondertekening over te gaan. In België staan de verdragen sterk ter discussie, waarbij zowel vanuit de milieuhoek als vanuit industriële kringen ernstige kritiek op de ontwerpverdragen wordt geuit. In Nederland bestaan m.n. in de provincie Zeeland grote bezwaren tegen de erin voorgestelde projecten.

Sinds de parafering zeven jaar geleden hebben zich nieuwe ontwikkelingen voorgedaan, waardoor aan de noodzaak van de voorgestelde projecten nu moet worden getwijfeld. Daarnaast betekenden in die verdragen voorgenomen projecten een ernstige aanslag op milieu, natuur en landschap zowel in België als in Nederland. Daarom hebben de Stichting Natuur en Milieu (Nederland) en de Bond Beter Leefmilieu (Vlaanderen), in nauw overleg met regionale milieuorganisaties aan beide zijden van de grens, op 17 november 1981 gezamenlijk stelling genomen tegen deze tractaten en zich in een brief tot de betrokken ministers gewend.

Het Baalhoekkanaal

Het tracé van het Baalhoekkanaal is geheel gelegen in Zeeuws-Vlaanderen. Het kanaal vormt een ernstige bedreiging voor het internationaal vermaarde natuurgebied, het Verdronken Land van Saeftinge. Het is het enige brakwater-schorrengebied dat Nederland nog rest na de uitvoering van het Deltaplan. Het is een onmisbare schakel in de keten van schorren van de Oostzee tot de Zuidfranse Oceaankust, een steunpunt voor West-Europese steltlopers, een broed-, voedsel- en overwinteringsplaats voor tal van andere vogels. Aantasting van dit gebied moet worden voorkomen.

Het Baalhoekkanaal is altijd op vrij ongenuanceerde wijze door de Antwerpse havenbestuurders als noodzakelijk naar voren gebracht. Onderzoek naar de noodzaak en wenselijkheid ontbreekt echter. Sinds 1975 is er veel veranderd. De linker Schelde-oever is verre van volgebouwd, de verwachtingen zijn bescheiden gezien de economische recessie en de milieuvervuiling vanuit het Antwerpse is sterk toegenomen. De linker oever kan ook op een andere manier ontsloten worden. Daarnaast is het onderhand hard nodig in Benelux - dan wel E.E.G.-verband een goed gezamenlijk zeehavenbeleid te ontwikkelen in plaats van de hevige concurrentie tussen de verschillende havens toe te staan.

Ten gevolge van een gezamenlijke actie van boeren en natuurbeschermers is het kanaal geschrapt uit het streekplan Oost-Zeeuws-Vlaanderen. In antwoord op vragen in het parlement heeft de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening gezegd dat hij vindt dat het Kanaal wel in het streekplan moet worden opgenomen. Hij heeft de provincie daartoe nog niet verplicht.

In bestemmingsplannen is er geen rekening mee gehouden.

Dit alles maakt het Baalhoekkanaal niet alleen ongewenst maar ook overbodig.

De bochtafsnijding bij Bath

De bochtafsnijding bij Bath zou nodig zijn voor het bereikbaar maken van Antwerpen voor schepen boven de 65 000 ton. Deze bochtafsnijding betekent eveneens een ernstige ingreep in het Verdronken Land van Saeftinge. Bovendien wordt de verspreiding van het vervuilde ‘zoete’ Scheldewater over de Westerschelde gewijzigd. Dit kan leiden tot verschuiving in de brakwaterzone en tot verder opdringen van het verontreinigde water in het Verdronken Land van Saeftinge. Deze effecten zijn in hoge mate ongewenst.

In het streekplan Oost-Zeeuws-Vlaanderen wordt het gebied aangegeven als natuurgebied en wordt geen rekening gehouden met de bochtafsnijding. Het Verdronken Land van Saeftinge is aangewezen als Staatsnatuurmonument en beschermd natuurmonument op grond van de Natuurbeschermingswet. Er wordt druk uitgeoefend m.n. door de Zeeuwse milieufederatie, op de gemeenten Hulst en Reimerswaal om de gebieden te beschermen via het bestemmingsplan. Heeft deze bochtafsnijding eigenlijk nog zin? Sinds de parafering van de verdragen is er de recessie die de industriële ontwikkeling vertraagt. Voor Antwerpen is de bevaarbaarheid van de Schelde voor schepen tot 65.000 ton een redelijke bovengrens. Dieper stekende

schepen kunnen terecht in Zeebrugge en Rotterdam. Belgische en Nederlandse havens moeten niet langer concurrerend werken maar dienen in Europees verband samen te werken en taken te verdelen. Voor Antwerpen volstaat dan een betere begeleiding van het scheepvaartverkeer. Daardoor zouden de blijvend energie- en geldverslindende baggerwerken achterwege kunnen blijven, het Verdronken Land van Saeftinge worden gespaard en het milieu van de Westerschelde nog niet verder door oprukkend Scheldewater worden vervuild.

Stuwmeren in de Ardennen

Het ontwerp-verdrag over het Maaswater waarborgt een minimumafvoer van 50 m³/sec nabij Luik. Om hieraan te voldoen zullen in de Ardennen nieuwe stuwmeren moeten worden gebouwd. De schade daarbij aan natuur en landschap is bijzonder groot; het leidt bovendien tot verlies van bos- en landbouwgrond. Zowel vanuit milieukringen als door de plaatselijke bevolking worden vele bezwaren geuit tegen de bouw van stuwdammen in de valleien. Na 1975 is het idee ontwikkeld om een stuwdam aan te leggen in de Houille bij Chooz in Frankrijk; dit in verband met nog vier nieuw te bouwen kerncentrales aldaar. Het ten behoeve hiervan geplande stuwmeer heeft een oppervlak van bijna 2000 ha. en een inhoud van 870 miljoen m³, grotendeels gelegen op Belgisch grondgebied. Frankrijk heeft voor de bouw toestemming gevraagd aan de Belgische regering. In ruil voor die toestemming wordt dan aan België goedkope stroom geleverd. De Belgische regering schijnt hiervoor wel te voelen temeer omdat hiermee in belangrijke mate voldaan kan worden aan het minimumdebiet van 50 m³/sec. uit het Maasverdrag.

Dit cijfer steunt op de nota ‘Waterhuishouding’ van 1968 en het structuurschema ‘Drink- en industriewatervoorziening’ van 1972. De daarin voorziene waterbehoefte is achterhaald. Zo werd in 1972 nog een behoefte aan drink- en industriewater geraamd van 4 miljard m³ per jaar in het jaar 2000. In het nieuwe structuurschema van 1981 is de prognose gedaald tot 2,6 miljard m³ in het hoogste en 1,9 miljard m³ per jaar in 2000 in het laagste scenario. Het laatste scenario lijkt momenteel het meest waarschijnlijk. De noodzaak van het in 1975 voorgestelde minimumdebiet is nu minder dringend. De vraag moet worden gesteld of de wens van een gegarandeerde aanvoer van Maaswater de aanleg van dure land- en landschapvernietigende stuwmeren rechtvaardigt.

Andere argumenten voor de aanleg van stuwdammen zijn evenmin steekhoudend. De bevaarbaarheid van de Maas zou beter geregeld moeten worden wegens het toenemend scheepvaartverkeer. Dit is echter sinds 1975 alleen maar achteruitgegaan.

Men stelt wel eens dat stuwdammen gunstig zijn voor de waterkwaliteit. Dit is echter zeer de vraag. Het zelfreinigend vermogen neemt niet toe, eerder af. Voor niet-afbreekbare verontreinigingen zoals zware metalen geldt dat bij lage waterstanden hoogstens de transportsnelheid wordt verhoogd. Stuwmeren, bovenen benedenstrooms, zijn geen goede middelen om de watervervuiling te bestrijden; zelfs als symptoombestrijders zijn ze ondeugdelijk. De watervervuiling moet bij de bron worden aangepakt.

Daar komt dan als klap op de vuurpijl nog bij dat de combinatie met een koelmeer t.b.v. kerncentrales de radio-activiteit van het (drink)water aanmerkelijk doet toenemen. In een recent rapport van het Nederlandse Rijksinstituut voor de zuivering van afvalwater (RIZA) wordt gevreesd dat het tritiumgehalte van het water in een jaar met lage afvoer de gemiddelde norm van 5000 pCi/l zal overschrijden, waardoor de Maas ongeschikt wordt als drinkwaterbron; dit terwijl het ontwerp Maasverdrag juist bedoeld is om de drinkwatervoorziening te waarborgen.

Milieuhygiene

De verdragsteksten bevatten alle drie regelingen op het gebied van de milieuhygiëne. Het verdrag over de

illustratie

Tegen de bouw van nieuwe stuwdammen in de Ardennen werden zowel door de milieuverenigingen als door de plaatselijke bevolking vele bezwaren geuit.

totstandkoming van het Baalhoekkanaal kent bepalingen met betrekking tot de luchtverontreiniging veroorzaakt door nieuw te vestigen bedrijven of uitbreidingen van bestaande bedrijven. Het verdrag over de bochtafsnijding bij Bath kent bepalingen voor de kwaliteitsverbetering van het Scheldewater, o.m. middels een programma voor de bouw van waterzuiveringsinstallaties en normen voor het Scheldewater bij de grens. Het Maasverdrag geeft bepalingen van kwaliteitsnormen en ten behoeve van een voortgaande verbetering van de kwaliteit van het water, een gezamenlijk saneringsprogramma voor het grensgebied. Groeperingen uit het Belgische bedrijfsleven hebben zich tegen deze milieubepalingen gekeerd. Zij vrezen dat hiermee de concurrentiepositie van de Belgische ondernemingen t.o.v. vooral de Nederlandse wordt verzwakt en dat de industriële ontwikkeling in het Antwerpse aan banden wordt gelegd. De bedrijven in het stroomgebied van de Maas beweren dat slechts met zeer grote, naar hun idee te grote inspanningen aan de aan het Maaswater gestelde eisen kan worden voldaan.

Zijn die milieu-eisen echt zo streng en onredelijk? Bekeken vanuit milieu-oogpunt is eerder het tegendeel het geval. De water- en luchtverontreiniging vanuit het Antwerpse industriegebied is aanzienlijk en behoort sterk te worden verminderd. Ook het Maaswater is sterk verontreinigd o.m. door de lozingen van grote hoeveelheden zware metalen. Ieder land is verplicht ervoor te zorgen dat lozingen worden gezuiverd en geen schade aan het milieu wordt berokkend ook al ligt dat milieu in een ander land. Dit principe is vastgelegd in de verklaring van de Stockholm-conferentie van de Verenigde Naties over het menselijk leefmilieu van 1972.

Sinds 1975 zijn een aantal E.G.-richtlijnen tot stand gekomen met betrekking tot waterkwaliteit en watervervuiling. Ze overlappen in vele gevallen de bepalingen uit de waterverdragen. Zo bekeken zijn ze geen tegemoetkoming van de Belgische aan de Nederlandse overheid. Overigens is het een volkomen achterhaalde opvatting dat door middel van een soort koehandel (‘als jullie dit voor ons doen, willen wij wel...’) een adequaat milieubeleid bij de buren moet worden afgedwongen. Elk land heeft de plicht ervoor te zorgen dat er een goed milieubeleid wordt gevoerd. Dit is niet alleen een morele verplichting, maar ook een wettelijke op grond van de vele internationale verdragen en E.G.-richtlijnen.

Conclusie

Aan de noodzaak van de uitvoering van de drie waterverdragen wordt ernstig getwijfeld. Er hebben zich sinds 1975 ontwikkelingen voorgedaan die heroverweging noodzakelijk maken. Dit is te meer noodzakelijk omdat de in de verdragen opgenomen projecten ernstige schade aan milieu, natuur en landschap toebrengen, een schade die indertijd onvoldoende bij de belangenafweging is betrokken. Het is dan ook ongewenst de verdragsteksten nu nog aan de beide parlementen ter goedkeuring voor te leggen.

Het is gewenst dat door België en Nederland een gezamenlijke nota wordt opgesteld waarin de noodzaak, effecten - zowel economische als ecologische - van de voorgestelde plannen worden geëvalueerd en alternatieve oplossingen voor die problemen die als reëel moeten worden beschouwd, worden onderzocht. Een dergelijke nota zou de vorm van een milieu-effect-rapportage moeten krijgen.

Tenslotte

Naar aanleiding van de brief van de Stichting Natuur en Milieu en de Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen zijn de verdragen enkele malen in het Nederlandse parlement aan de orde geweest, o.a. bij de begrotings-behandelingen van Volksgezondheid en Milieuhygiëne en Verkeer en Waterstaat. De Partij van de Arbeid (PvdA) wijst de verdragen uitdrukkelijk af. Zij dringt aan op initiatieven vanwege de Nederlandse overheid om te komen tot een overlegstructuur over de Maas, los van de drie verdragen. Het Christen Democratisch Appèl (CDA) wil de tractaten (nog) niet loskoppelen. Het is van mening dat Nederland voor voldoende en kwalitatief goed Maas- en Scheldewater iets terug moet doen.

Op 9 juni j.l. is er een gesprek geweest tussen de ministers Olivier (Openbare Werken), de Croo (Verkeerswezen) en Zeevalking (Verkeer en Waterstaat) waarin de verdragen aan de orde zijn geweest. De bevaarbaarheid van de Schelde zal worden onderzocht door de Technische Scheldecommissie. De ministers hebben ook besloten een technische adviescommissie voor de Maas in het leven te roepen, die hen - vergelijkbaar met de Scheldecommissie - over alle voorkomende Maaszaken van advies kan dienen. De Maascommissie dient binnen afzienbare tijd aan het werk te gaan.

Hieruit mag blijken dat mede door de Vlaams-Nederlandse actie er beweging in de zaak gekomen is. De Nederlandse en Belgische milieu-organisaties zullen de ontwikkelingen op de voet volgen en niet nalaten van zich te laten horen.

Max KRUIJTZER

Vorige Volgende