Neerlandia. Jaargang 86

[p. 6]

Wies Moens droomde van één Nederland

Woordkunstenaar en ‘Soldaat van de Vlaamse Beweging’

De naam van Wies Moens, de dichter wiens overlijden in Nederlands-Limburg wordt gemeld, is voor de oudere generatie Vlaamsgezinden een van de welhaast legendarische zinnebeelden voor een bepaalde periode in nun nationale strijd. Moens behoort tot die lange reeks van woordkunstenaars die ter zelfder tijd soldaten van de Vlaamse Beweging waren: Van Duyse, Conscience, Gezelle, Verriest, Rodenbach, De Mont, Verschaeve, De Clercq, Dosfel, om slechts zijn voornaamste voorgangers te vermelden. Moens is ook een symbool voor de literaire wederopleving na de Eerste Wereldoorlog, toen zijn naam in één adem met Marnix Gijsen en Paul van Ostaijen werd genoemd.

Zoals zovele voorname flaminganten was hij van bescheiden afkomst. Als de zoon van een bakker werd hij op 28 januari 1898 geboren te Sint-Gillis-Dendermonde. Na zijn humaniora aan het bisschoppelijke kollege van zijn geboortestad studeerde hij Germaanse filologie aan de vernederlandste universiteit te Gent (1916-'18) waar hij Willem De Vreese, Antoon Jacob en Lodewijk Dosfel tot professoren had. Reeds vroeger was hij flamingant geworden als lid van de katolieke Vlaamse studentenbeweging en openbaarde zich zijn talent als spreker. Aan de universiteit begon hij te dichten en leerde hij via een tijdschrift het werk van Paul van Ostaijen en andere jongeren kennen, met wie hij zich verwant gevoelde in dezelfde drang naar vernieuwing der poëzie en de samenleving. Ter zelfder tijd ging hij op in de aktivistische beweging, stichtte volksbiblioteken en hield spreekbeurten waarin hij opkwam voor een sociaal gericht Vlaams nationalisme. Zo sprak hij over ‘Arm Vlaanderen onder de Belgische verdrukking’ en gaf les aan de ongeletterde zeeldraaiers van Hamme, toen een der armste streken van het Vlaamse land.

Op 13 december 1918 werd Moens aangehouden en op 10 december 1920 tot vier jaar gevangenisstraf veroordeeld. Hij bleef de helft van die tijd achter de muren en schreef er naast zijn spoedig befaamde Celbrieven (1920, in 1980 heruitgegeven bij Danthe, Sint-Niklaas), de verzenbundels De Boodschap (1920) en De Tocht (1921), de liefste en spontaanste getuigenissen van een argeloos vertrouwen in een betere wereld die het expressionisme ons heeft opgeleverd. Het verschil tussen zijn lyrisch proza en zijn blanke verzen was niet groot. In beide weerklonk dezelfde wekroep tot ontwapening en mensenliefde, geïnspireerd door een evangelisch humanisme. Door zijn medewerking aan bladen als Ruimte, Ter Waarheid en Ons Vaderland en andere bladen en tijdschriften was hij reeds een bekend kunstenaar, toen hij in maart 1921 in vrijheid werd gesteld om zijn militaire dienst te vervullen.

Een vaste lijn

Na zijn terugkeer in het burgerleven werd hij sekretaris van Het Vlaamsche Volkstooneel (1922-1925), redakteur van een vaktijdschrift en, als opvolger van Dosfel, korrespondent van het Amsterdamse katolieke dagblad De Tijd. Hij werkte ook als vertaler (zo bezorgde

[p. 7]

hij de Nederlandse versie van Sint-Franciscus van Chesterton) en hield talrijke voordrachten die hem als een der beste Vlaamse sprekers deden waarderen. Tevens trad hij op de voorgrond als scheppend kunstenaar en criticus, zodat hij spoedig als de leider van het humanitair expressionisme werd beschouwd.

Zijn verzenbundels Opgang (1922) en Landing (1923) vertoonden een evolutie naar een duidelijker godsdienstige lyriek in barokke taal. Om zijn opvattingen meer kracht bij te zetten, richtte hij zijn eigen maandblad op, Pogen, dat het twee jaar en twee maanden zou volhouden (1923-1925). In 1930 gaf hij Poëzie uit, een herdruk van vroegere verzen met toevoeging van enkele nieuwe gedichten. Onderwerp van zijn poëzie in die tijd waren de huwelijksliefde, een optimistische levensbeaming en de verheerlijking van de Vlaamse volksstrijd.

In overeenstemming met de gerichtheid van zijn persoonlijkheid raakte hij van 1926 af meer en meer in de praktische politiek gemengd. Van zijn knapenjaren tot zijn oude dag heeft hij als met een lineaal één vaste lijn getrokken: de Vlamingen moeten onafhankelijk over eigen lot en toekomst beslissen, om in samenwerking met gelijkgezinden uit het Noorden een Grootnederlandse staat te vestigen. Een ‘Dietsland’ zonder de Walen, wel met de Frans-Vlamingen erbij en in nauwe verbondenheid met de taal- en stamverwante Afrikaners. Later heeft hij in Onze volksche Adel (1942) daaraan toegevoegd dat hij ons volk ‘met de volste inzet onzer krachten (zag) bouwen aan het grote, dat Duitsland in dit kontinent wil verwezenlijken’.

Aanvankelijk heeft Wies Moens, zoals Joris van Severen, gehoopt dat hun ideaal langs parlementaire weg, zoniet ineens dan toch geleidelijk kon verwezenlijkt worden. Maar toen hij in 1929 als eerste kandidaat op de nationalistische Kamerlijst voor Gent-Eeklo niet verkozen werd en Van Severen in Roeselare-Tielt zijn zetel verloor, zagen zij in het demokratische systeem een hinderpaal tot het bereiken van hun doelstelling.

Het reformisme van de gesmade ‘minimalisten’ o.l.v. Frans Van Cauwelaert kon volgens hen wel enige taalwetten afdwingen, maar zou daardoor het bestaan van de Belgische staat versterken. Zij trokken zich terug uit het Algemeen Nationaal Verbond en richtten (met Ward Hermans) een nieuwe politieke formatie op: het Verbond der Dietsche Solidaristen (Verdinaso), dat buiten de volksvertegenwoordiging een korporatief georganizeerd ‘Dietsland’ zou uitbouwen.

‘Natuurlijke verbondenheid’

In 1934 kondigde Van Severen echter een ‘nieuwe marsrichting’ af en verloochende zijn anti-Belgische houding. Doel van zijn streven werd voortaan een voorafbeelding van Benelux, maar autoritair geregeerd. Met die zwenking kon Moens onmogelijk akkoord gaan. Hij wilde een uitsluitend door Nederlanders bevolkte staat, omdat hij de natuurlijke verbondenheid boven een kunstmatige eenheid stelde en bovendien in de opneming van de Walen in ‘Dietsland’ een oorzaak van verdeeldheid zag, die zoals in de 16de eeuw met de Malkontenten onvermijdelijk tot een nieuwe scheuring zou leiden. Moens trok zich uit het Verdinaso terug om voortaan op eigen kracht zijn Groot-Nederlands ideaal te verkondigen. Hij beschikte daartoe over zijn maandblad Dietbrand (1933-'40) en werkte ook vrij geregeld mee aan het weekblad Jong Dietschland.

In de meidagen van 1940 werd hij toevalligerwijze niet verontrust, maar de aanhoudingen van Vlaamsgezinden en andere gebeurtenissen waar hij getuige van was (beschreven in Dertig Dagen Oorlog) (1940), stijfden hem in zijn mening dat er voor ons volk onder een Belgisch gezag geen heil te verwachten viel. Hij werd direkteur van de Nederlandse uitzendingen van ‘Zender Brussel’ en spande zich in het biezonder in om de jeugd in nationalistische zin op te voeden. Ontmoedigd door wrijvingen en tegenkanting, bedrogen in zijn verwachtingen, legde hij in het laatste oorlogsjaar zijn ambt neer. Na de oorlog kon hij onderduiken en naar Nederland uitwijken, waar hij als politiek vluchteling werd erkend en werk vond als hoofd van een volkshogeschool, later als leraar Nederlands aan een kollege. Zijn laatste levensjaren bracht hij door in Geleen (Nederlands-Limburg). Hij weigerde naar België terug te keren zolang er geen algemene amnestie werd verleend.

Na 1934 heeft Wiens Moens tegelijk met zijn politieke bedrijvigheid zijn letterkundig werk voortgezet. Hij gaf nog een paar bundels uit, waarin zijn onmiddellijke betrokkenheid bij de Vlaamse en Grootnederlandse Beweging meer naar voren trad. Zijn poëzie was feller en agressiever geworden, zijn gedichten waren voorbeelden van geëngageerde schrijfkunst. In 1944 gaf hij zijn poëtisch verwoord levensverhaal Het Spoor uit. Een twintigtal gedichten, ten dele in De Verslagene (1963) verschenen, werden opgenomen in de afdeling Gedichten (1968) van zijn verzameld werk dat in de late jaren zestig en zeventig verscheen.

[p. 8]

In zijn beschouwende geschriften heeft Wies Moens, naar de trant van de Duitse literatuurhistorici van een halve eeuw geleden, o.m. getracht onze literaire produktie op grondslag van onze stameigenschappen te duiden. (Nederlandsche Letterkunde van volks standpunt gezien, 1941). In talrijke losse bijdragen, die in zijn Verzameld Werk werden samengebracht, heeft hij o.m. gehandeld over bewonderde Vlaams-nationalisten in een degelijke, welluidende en doorwerkte periodenstijl.

Over zijn politieke ziens- en handelwijze kan men vanzelfsprekend sterk van mening verschillen, maar wij nemen aan dat Moens in onze letterkunde een blijvende plaats inneemt door de bezielende kracht, innerlijke waarachtigheid en taalschoonheid van zijn poëzie.

André DEMEDTS

(uit: ‘De Standaard’)