Neerlandia. Jaargang 85

[p. 179]

Universitaire integratie tussen Noord en Zuid: een utopie?

In deze bijdrage over de integratie en/of samenwerking tussen Belgische en Nederlandse universiteiten, op gebied van onderwijs en onderzoek, wens ik even stil te staan bij een concrete situatie, waar samenwerking of een gemeenschappelijk initiatief tussen Noord en Zuid, althans op het eerste zicht, het meest vanzelfsprekend leek. Ik bedoel hier de start en uitbouw van een universitaire instelling in Belgisch en Nederlands Limburg, evenals de ontwikkelingen rond de ‘Open Universiteit’ in Nederland en Vlaanderen.

Ik heb voor deze benadering gekozen, omdat een uitvoerige bespreking van de verschillende vormen van samenwerking tussen Nederlandse en Belgische universiteiten op gebied van onderwijs en onderzoek op dit ogenblik onmogelijk lijkt. Bovendien leek mij het opsommend karakter van een dergelijk betoog weinig stimulerend voor de verdere bespreking hier. Het toespitsen van de aandacht op een concrete situatie, hoe illustratief ook, draagt echter in zich het gevaar tot simplificering van de complexe problematiek die zich stelt bij iedere poging tot een gezamenlijk initiatief tussen universiteiten uit Noord en Zuid.

De conclusies op het einde van deze bijdrage hebben dan ook een beperkte draagwijdte en zijn op de eerste plaats bedoeld als persoonlijke bedenkingen van iemand die zelf betrokken is geweest bij het formuleren van voorstellen voor samenwerikng.

Samenwerking L.U.C. - M.F.M.

Bij de gezamenlijke maar separate oprichting in het begin van de zeventiger jaren van een Medische Faculteit te Maastricht en het Limburgs Universitair Centrum te Hasselt (met als faculteiten Geneeskunde en Wetenschappen) werd herhaaldelijk de vraag gesteld of hier niet een unieke kans gemist werd tot realisatie van een Nederlands-Belgische universitaire instelling in een zo voor de hand liggend grensgebied.

Het antwoord op deze vraag is echter vrij complex. Vooreerst ligt de oorsprong van beide instellingen in een volksbeweging in de zestiger jaren aan beide zijden van de grens. Beide Limburgen hebben namelijk om diverse redenen, waarvan een der voornaamste de onvoldoende participatie van de Limburgse jongeren aan het universitair onderwijs, een harde strijd moeten leveren om een instelling voor universitair onderwijs binnen hun grenzen te krijgen. Deze volksbewegingen, ofschoon gelijklopend in de tijd, hebben elkaar pas in een later stadium ontmoet en ideeën ontwikkeld voor het nemen van een gemeenschappelijk initiatief.

Tegelijk dienden de gebieden aan beide zijden van de Maas zich te richten tot verschillende regeringen, die veel minder warm waren te krijgen voor de grote droom van een Nederlands-Belgische universiteit, dan de betrokken provinciebesturen.

Daarenboven zijn de wetgevingen op het hoger onderwijs, de financieringswetten, de onderwijsorganisaties en -tradities totaal verschillend in beide landen, zodat beide regio's vrij vlug het haalbare van het niet-haal- bare dienden te onderscheiden en men in beide grensprovincies besloten heeft elk afzonderlijk eerst iets op nationaal vlak te realiseren.

Twee universiteiten op twintig kilometer: hemelsbreed van elkaar?

[p. 180]

Wel werd dan bij de voorbereidende fase van de oprichting van beide instellingen gepoogd de contacten tussen de verantwoordelijken van beide universitaire centra te intensiveren. Dit gebeurde door overleg dat afwisselend in Maastricht en Hasselt plaats vond tussen de werkgroep Thans en de Raad van Beheer van het L.U.C. Ondanks het ontbreken van een wettelijk kader werden toen volgende voorstellen geformuleerd om de samenwerking tussen beide centra te optimaliseren.

1.	Uitwisseling van informatie en samenwerking op wetenschappelijk en pedagogisch-didactisch gebied.
2.	Het gezamenlijk uitnodigen van buitenlandse gasthoogleraren en experts.
3.	Het samenwerken van de onderwijskundige studie- bureau's bij het concipiëren en uitwerken van de onderwijsvernieuwing waarvoor beide instellingen rigoureus gekozen hadden.
4.	Het ontwikkelen en uitwisselen van multi-mediale studiepakketten voor de studierichting geneeskunde.
5.	Het leek ook opportuun om voor bepaalde opdrachten die in kleinere instellingen een te gering volume hebben om een full-time staflid aan te werven, te streven naar het voltijds benoemen van een staflid om de opdrachten in beide instellingen te vervullen, in plaats van twee personen met deeltijdse functie aan te stellen. Andere na te streven objecten waren ook het regelmatig uitwisselen van hoogleraren voor termijnen gaande van enkele maanden tot een jaar en de samenwerking op het vlak van het wetenschappelijk onderzoek. De onder dit punt beschreven vormen van samenwerking deden echter onmiddellijk problemen rijzen van organizatorische en juridische aard (wedderegelingen, pensioenrechten, e.d.).
6.	Het gezamenlijk financieren en beheren van bepaalde kostelijke infrastructuur zoals dierenhotel, een animalium, enz...

Van al deze projecten is uiteindelijk weinig in huis gekomen. De contacten tussen beide instellingen waren vooral intens tijdens de oprichtingsperiode, maar eens dat beide centra actief werden, ging alle aandacht naar de uitbouw van de eigen instelling en het overwinnen van moeilijkheden in de startfase. De belangstelling en beschikbare energie om samen te werken nam af.

Historisch voelden de beide Limburgen zich één, maar tijdens de oprichtingsfase werden ook mensen uit andere provincies aangetrokken, die veel minder belangstelling hadden voor samenwerking over de grens.

Daarbij kwam dan nog dat beide instellingen, na de eerste opbouwfase ook te kampen kregen met de eerste groeicrisissen; in Hasselt de grote toename van het studentenaantal en in Maastricht de zeer verregaande onderwijsvernieuwing die door heel Nederland onder vuur genomen werd. Alle aandacht ging dan ook in die periode naar het bijsturen om interne en externe spanningen te doen afnemen.

De samenwerking tussen beide medische faculteiten werd bovendien fel belemmerd door volgende factoren:

-	de aparte onderwijswetgeving van beide landen en het niet volledig erkennen van elkaars diploma's;
-	de M.F.M. beschikt over een volledige medische faculteit terwijl het L.U.C. alleen de kandidaats-opleiding verzorgt;
-	de studieduur verschilt in beide landen evenals het examensysteem;
-	ook de inhoud van de opleiding is anders, waardoor academische en juridische bezwaren rijzen tegen een verregaande samenwerking. Beide instellingen hebben bij de ontwikkeling van hun studieprogramma's rekening gehouden met internationale tendenzen, maar elk moest hierbij ook rekening houden met eigen beperktheden. Mede hierdoor is de uiteindelijke opbouw van de programma's en de mogelijkheid tot samenwerking op onderwijsgebied sterk verminderd;
-	tenslotte, de verschillende financieringscriteria zijn ook weinig bevorderlijk voor de samenwerking.

Het ‘Interlimburgs Post-Universitair Centrum’ (I.P.U.C.) en de ‘Open Universiteit’

Het I.P.U.C. werd opgericht mede ingevolge de contacten die bestonden tussen verantwoordelijken van de Medische Faculteit te Maastricht en het L.U.C. en onder impuls van de provinciegoeverneurs van de beide Limburgen. Na het eerder beperkt succes op gebied van universitaire samenwerking, leek deze vorm van samenwerking op post-universitair gebied

[p. 181]

het minst wettelijke belemmeringen in zich te dragen. Maar vrij vlug is men zelfs op dit vlak in beide landen een andere richting uitgegaan, In Maastricht bleef het postuniversitair onderwijs volledig afgestemd op de medische faculteit, terwijl in Hasselt het postuniversitair centrum, dat in 1965 werd opgericht, een veel breder aantal disciplines bestreek.

Daarenboven zit de medische bijscholing in Vlaanderen bijna volledig in handen van de geneesheren- organizaties en is bijgevolg sterk medisch en minder sociaal gericht. Het I.P.U.C. heeft maar twee jaar echt bestaan, waarbij in beide landen gelden werden uitgetrokken voor dit gemeenschappelijk initiatief. Nadien werd het in Nederland opgeslorpt door de medische faculteit.

In dezelfde periode is er ook gedurende een tweetal jaren overlegd over een gemeenschappelijk initiatief op het vlak van een ‘open universiteit’ voor de beide regio's. Dit overleg tussen de voorzitters van beide instellingen, deskundigen en de heer Fragnière, directeur van het ‘Institut d'Education’ van de ‘Fondation Européen de la Culture’ beoogde het tot stand brengen van een vorm van onderwijs die totaal los zou staan van de traditionele structuren van hoger onderwijs en zou openstaan voor uiteenlopende groepen van de bevolking, volgens hun scholingsbehoeften en mogelijkheden. Aldus werd gedacht aan een gemeenschappelijk te financieren onderwijsinstelling naast de twee bestaande instellingen, doch gevoed vanuit deze instellingen.

Het betrof hier een tweede kansonderwijs, niet alleen voor individuen die zich wensten te integreren in het traditioneel bestel, nl. een erkend diploma behalen, maar om de scholingsachterstand in de beide regio's in te halen. Het onderwijs zou vooral parttime en avondonderwijs omvatten, aangevuld met individuele studie of groepswerk, verspreid over de regionale centra.

Ondanks de langdurige besprekingen, het ondersteunend studiewerk van het ‘Institut d'Education’ en het feit dat verschillende studieprogramma's reeds ter tafel lagen, heeft men ook dit project uiteindelijk niet weten uit te voeren.

Op dit ogenblik is de toestand echter zo, dat Nederland in Heerlen gestart is met de opbouw van een open universiteit naar Brits model, terwijl in Vlaanderen de open universiteit verkocht wordt tussen de negen universitaire instellingen.

Persoonlijke bedenkingen

Ondanks mijn eerder ontnuchterend verhaal, wil ik er hier op wijzen dat de relaties tussen beide instellingen - R.U.L. en L.U.C. - vrij goed zijn en er reële samenwerking bestaat op onderwijs- en onderzoeksgebied.

Dat tot op heden financiële of economische argumenten, naast subjectieve affiniteiten niet voldoende geweest zijn om een nauwere samenwerking tot stand te brengen, mag ons echter niet te zeer verwonderen.

Een integratie of volledig samengaan zonder meer zou immers betekenen dat men onvoldoende oog heeft voor de eigenheid van de beide instellingen, regio's en hun structuren en functioneren.

Nu de beide instellingen een eigen gelaat verworven hebben, zal men er gemakkelijker toe komen om efficiënte vormen van samenwerking op concrete vlakken uit te bouwen, zowel op onderwijs- als op onderzoeksgebied.

Wij hopen hierin zeer ver te kunnen gaan, met respect voor elkaars eigenheid. Daarbij zullen wij vooral in het oog dienen te houden, dat de structuren van de universiteiten in beide landen op dit ogenblik echter zo verschillend zijn dat het een utopie zou zijn beide systemen op mekaar te willen inpassen.

J. DANIELS

Hoofd Onderwijskundig Studiebureau

Limburgs Universitair Centrum