Neerlandia. Jaargang 85

[p. 33]

[Nummer 2]

Na 150 Jaar Vlaamse Beweging

Bij een overzicht van de toestand waarin Vlaanderen zich bevindt - na 150 jaar België en 150 jaar scheiding van Noord en Zuid - passen vooreerst twee opmerkingen. België was in 1830 en in latere jaren geen kunstmatige constructie, omdat het uit twee taalgebieden samengesteld was. De drie vorstendommen, die later voor een groot deel het Belgisch grondgebied gingen vormen, droegen reeds het kenmerk van de tweetaligheid vijfhonderd jaar vóór 1830. Het graafschap Vlaanderen, het hertogdom Brabant en het prinsbisdom Luik waren tweetalig en de langdurige personele unie van de graafschappen Vlaanderen en Henegouwen onder de graven van Vlaanderen onderstreepte nog deze karaktertrek, t.w. de samenleving van Vlamingen en Walen. In het Bourgondisch geheel was trouwens een rechtscollege ontstaan dat over al de vorstendommen heen bevoegdheid had: het Parlement van Mechelen! Maar de nieuwe Belgische staat dreef een onnatuurlijke strekking ten top die, vanaf de vereniging van onze gewesten onder het Franse vorstenhuis van Bourgondië, de Franse taal van die vorsten de bovenhand had gegeven. Er waren 150 jaar Vlaamse Beweging nodig om de grondslagen voor een normale verhouding tussen de twee taalgebieden te leggen en om aan het Nederlands zijn rechtmatige stelling in dat land te verzekeren.

Anderzijds kan ook niet beweerd worden dat de Lage Landen geroepen waren door een scheiding van Noord en Zuid uiteen te vallen. Professor Pieter Geyl heeft zijn leven als hoogstaand historicus voor een groot deel gewijd aan de bestrijding van deze verkeerde theorie die, zowel in het Noorden als in het Zuiden, moest dienen om achteraf de staatsgrens tussen Noord-Nederland en Zuid-Nederland te rechtvaardigen en te bestendigen. In een uitvoerig debat, dat ik in januari 1979 voor de BRT mocht leiden, over de totstandkoming van de Unies van Utrecht en Atrecht, bleek eens te meer hoe uiteindelijk de krijgskansen de scheiding onvermijdelijk hebben gemaakt én NIET de hoog oplaaiende godsdienstige tegenstellingen, want men vergeet al te licht dat de hervorming aanvankelijk veel dieper was doorgedrongen in de steden van het meer ontwikkelde Zuiden en dat zij pas later naar het Noorden was overgeslagen. Dat vier van de zes vertalers van de Statenbijbel Vlamingen waren mag wel symbolisch worden genoemd.

Derhalve moet de Vlaamse Beweging in haar streven naar de volledige vervulling van haar historische roeping één misvatting vermijden en een hoger doelwit bereiken. Hoe diep onze ergernis geweest is en nog steeds blijft om wat uit naam van België de Vlamingen werd misdaan, toch mogen wij ons niet laten verleiden tot pogingen om dit land uiteen te rukken. Zowel Vlamingen als Walen hebben wederzijds belang bij hun respectieve welvaart (is Wallonië niet het eerste achterland van onze grote zeehaven en zijn onze Vlaamse havens niet de natuurlijke in- en uitvoerpoorten voor de Waalse industrie). En Brussel (!) willen wij toch medebeheren als het gezamenlijk onderpand van onze twee gemeenschappen. Waartoe zou het overigens dienen nieuwe staatsgrenzen op te richten nu wij ons allen tezamen in één verenigd Europa willen terugvinden.

Anderzijds hebben de eerste grondleggers van de Vlaamse Beweging er vanaf de aanvang voor gezorgd dat de taal van Nederland zou erkend worden als dé taal van Vlaanderen. Deze taaleenheid is nu plechtig bezegeld door het Taalunieverdrag, op 9 september 1980 te Brussel ondertekend. Dit is maar de top van de ijsberg, om een gangbare beeldspraak te gebruiken.

De Vlaamse beweging is het aan zichzelf verschuldigd uit te groeien tot een Zuidnederlandse beweging waardoor de culturele verbondenheid met Noord-Nederland bewust beleefd wordt en onze toekomst in Europa op een bredere grondslag wordt gevestigd. Sedert de grondwetsherziening van 1970, hebben wij tien jaar culturele autonomie gekend. Met de nieuwe, gedeeltelijke grondwetsherziening van 1980 wordt de autonomie iets breder opgevat, maar blijven wij ver van een regeling die bevredigend kan genoemd worden, afgezien nog van de uitgestelde oplossing voor Brussel. Over de tekortkomingen van het huidige bestel op structureel gebied zal ik mij niet uitspreken.

Soevereiniteit en autonomie

De toekenning van een groeiend aantal bevoegdheden aan autonome gewesten zal meer en meer vraagstukken doen rijzen over de interne autonomie en de externe soevereiniteit. Extern is er voor België maar één staatshoofd, typerend genoeg ook als de ‘soeverein’ gekend. Beschikt Vlaanderen voor de uitstraling van zijn interne autonomie naar buiten, ook autonoom over de vorst? Een voorbeeld van wat ik hier op het oog heb is het droevige schouwspel dat wij bij de mislukte inhuldiging van een der grootste werken die Vlaanderen en Nederland aan elkander snoeren, de nieuwe Schelde-Rijnverbinding, in september 1975 meegemaakt hebben. Door een toevallige staking der binnenschippers - die op dat ogenblik het verkeer op de binnenwateren lamlegde - is de openstelling van de nieuwe vaarweg, die plechtig in aanwezigheid van de Koning der Belgen en van de Koningin

[p. 34]

der Nederlanden had moeten gebeuren, naar een latere datum verschoven. Het is er nooit van gekomen, omdat de Walen daar niets meer voor voelden en de regering voor hun veto gezwicht is. Mijn vraag is daarom: indien Vlaanderen en Nederland, ten overstaan van de buitenwereld een bepaalde plehtigheid door de deelneming van beide staatshoofden de gepaste luister willen bijzetten, maar de Walen voelen er niets voor, zal Vlaanderen dan geen vorst naast de vorstin van het Noorden kunnen laten optreden en zal daarom de gewenste plechtigheid op het gepaste niveau niet kunnen plaats vinden?

Mijn tweede vraag betreft het continentaal plat in de Noordzee. Door verdragen tussen ‘Staten’ op grond van de ‘externe soevereiniteit’ ondertekend, wordt voor de soevereine staat België tegenover de kust tot waar zijn grondgebied reikt een deel van de Noordzee afgebakend waar de soevereine staat België bepaalde rechten zal mogen uitoefenen ter uitsluiting van de aangrenzende soevereine staten: Frankrijk, Groot Brittanië en Nederland. Volgens de vereisten van de externe soevereiniteit kon het niet anders of dat continentaal plat werd aan de staat België toebedeeld, omdat alleen die staat in het internationaal verkeer hiervoor kon optreden. Maar vanuit het oogpunt van de interne autonomie bekeken, ligt dat continentaal plaat vóór de Vlaamse kust, vóór de kust van Vlaanderen. Daarom, al is voor de buitenwereld de soevereiniteit over dit continentaal plat wel aan België toegewezen geworden, intern autonoom behoort dit continentaal plaat uitsluitend tot het vlaamse gewest. Daarover kan niet de minste twijfel bestaan,

De Taalunie is een historische verworvenheid op het terrein van de Taal in de ruime zin van het woord.

evenmin als er twijfel kan over bestaan dat eventuele uitbreidingen van rechten, internationaal door België voor de Waalse ondergrond of voor het luchtruim boven Wallonië bedongen, uitsluitend Wal-lonië zouden ten goede komen.

Mijn derde punt betreft Brussel. Hoe onvoldoende ook de bevoegdheid, de gewestelijke autonomie heeft haar instellingen. Waar zal de zetel van de Vlaamse instellingen gevestig worden? Sedert 1965 heb ik het wachtwoord ‘Brussel ook ónze Hoofdstad’ gelanceerd. In de strijd tegen het Egmontpact hebben mijn vrienden verschillende van mijn artikels laten bundelen en uitgegeven in een brochure die deze titel draagt. De leuze ‘Brussel ook onze Hoofdstad’ is thans gemeen goed onder de Vlamingen geworden. Wij moeten daar nu consequent naar handelen. Brussel moet - naast haar rol van hoofdstad van België - ook de hoofdstad van de Vlaamse autonome wetgevende en executieve instellingen blijven. Dit is het meest doeltreffend middel om de Nederlandse aanwezigheid te Brussel met de nodige kracht, het nodige gezag en de nodige luister te bestendigen.

Nu ik het over het kernvraagstuk Brussel heb, moet mij iets van het hart in verband met de grenzen van het tweetalige hoofdstedelijk gebied. Toen ik in oktober 1959 met geestdrift vanwege Stijn Streuvels en Herman Teirlinck bekwam dat zij een plechtige oproep tot al onze taalgenoten zouden richten opdat allen elkanders eentalig gebied zouden eerbiedigen, dachten wij vooral aan het Nederlandstalig gebied rond Brussel. U weet dat de Franstaligen, waar zij het kunnen, zich aan deze wijze gouden regel niet houden, maar steeds agressief, rond Brussel, langs de taalgrens én aan de kust pogen het eentalig Nederlands statuut van de Vlaamse streek waar zij zich komen vestigen, aan te tasten. Zij slagen daar herhaaldelijk in, helaas, omdat de Vlamingen het dulden en zich aan deze ontaarding van ons taalstatuut medeplichtig maken. Het helpt ons weinig de Franstaligen er steeds maar opnieuw van te beschuldigen datgene na te streven wat wij gedogen. Wanneer zullen wij Vlamingen, zoals de Franstaligen die, met een verbeten fanatisme, als één man, met gesloten gelederen de integriteit van het Waalse gebied verdedigen, wanneer zullen wij Vlamingen leren even kordaat, met een wederkerig integraal ‘non possumus’ en met een gelijkaardige totale ontoegeeflijkheid elke verfransingspoging in de kiem te smoren? Wanneer zullen wij onze les leren? Wanneer zullen wij het voorbeeld van de Franstaligen volgen, niet in de agressie maar in de verdediging? Als kleine volksgemeenschap, die sedert eeuwen aan de op-

[p. 35]

dringerigheid van een nooit aflatend Frans taalimperialisme is blootgesteld, hebben wij het voorbeeld geleverd van een zegevierende strijd tot bewaring van onze eigenheid door het behoud van onze taal.

Op het ogenblik dat wij van culturele autonomie naar territoriaal-politieke zelfstandigheid overgaan moeten wij leren onze grens, die ook een taalgrens is, integraal te verdedigen. Wij moeten de verdediging van onze territoriale integriteit aan de grens inrichten, en geen 5 kilometer daarachter. Ik verwerp op voorhand elk verwijt van onredelijk of opruiend radicalisme. Ik vraag alleen aan de Vlamingen te handelen ter verdediging van hun taalgebied zoals de Franstaligen dat steeds voor het hunne gedaan hebben, noch min noch meer.

Aan een ander aspect van het Brusselse vraagstuk zou ik meer tijd willen besteden dan mij hier doenbaar schijnt, maar ik wil er bondig de nadruk op leggen dat de taalwetgeving te Brussel volledig van kracht moet blijven, zodat de Vlaming steeds in zijn eigen taal te woord kan worden gestaan. Er is een geniepig ondergravingswerk aan de gang waardoor meer en meer Nederlandsonkundige ambtenaren, ook rijkswachters te Brussel met het publiek in aanraking komen. Hiertegen moet door de Vlamingen krachtiger geprotesteerd worden dan tot nog toe het geval is geweest. Hier rust ook, stelselmatiger dan ooit, op de Vlamingen de plicht te Brussel steeds hun taal te gebruiken.

Particularisme

Een groeiende zelfstandigheid kan voor Vlaanderen een gevoel van zelfvoldaanheid tot gevolg hebben. Ik kan niet genoeg waarschuwen tegen een mogelijke particularistische en eigengereide opstelling van Vlaanderen tegenover Nederland, van de Vlamingen tegenover de Noord-Nederlanders. Niets zou voor ons noodlottiger kunnen zijn. Toen bij de laatste herziening, in de zomer van dit jaar, de tekst van artikel 3 ter van de Grondwet, waarin sprake was van een Nederlandse, een Franse en een Duitse cultuurgemeenschap gewijzigd werd in een onooglijk scheef drieluik dat nu spreekt over de Franse gemeenschap, de Vlaamse gemeenschap en de Duitstalige gemeenschap, heb ik tegen de vervanging van Nederlands door Vlaams krachtig geprotesteerd, daarin gesteund door de hele Vlaamse intelligentia. Waarom die bewustzijnsvernauwing waardoor wij ons niet meer als Nederlandse gemeenschap bekenden, terwijl de Walen zich wel voor de Franse gemeenschap betuigden en wij ons daarenboven medeplichtig maakten aan de vervanging van Duits door Duitstalig? Men had gerust Nederlands in artikel 3 ter kunnen behouden en dan in artikel 59bis verklaren: de instellingen van de Nederlandse gemeenschap in België zijn: de Vlaamse Raad, de Vlaamse executieven enz. De zomer was amper voorbij toen, gelukkig, de ondertekening van het taalunieverdrag op 9 september 1980 de plechtige bevestiging bracht dat wij - de 6 miljoen Vlamingen met de 14 miljoen Nederlanders - samen de eenheid van taal en letteren voor 20 miljoen Nederlandstaligen in Europa als grondslag voor het gezamenlijk beleid van Vlaanderen en Noord-Nederland aanvaardden.

Algemeen-Nederlands

Bij al de particularistische wanklanken werd de aankondiging van de voorbereiding van het 38ste Algemeen-Nederlands Congres in ruime kring met geestdrift onthaald, De openingsvergadering werd op 8 november met veel succes gehouden en het hoofd van de Vlaamse deelregering, minister Geens, kwam zijn steun toezeggen. Met het komende Algemeen Nederlands Congres beogen wij meer dan de beleving van de taaleenheid met Nederland. Wij wensen in al de uitingen van het maatschappelijk leven de Vlamingen en de Noord-Nederlanders tot het bewustzijn te brengen dat zij tot één heel-Nederlandse cultuurgemeenschap behoren, De twintig

Het Algemeen-Nederlands Congres legt de klemtoon op de terreinen die met door de Taalunie als zodanig worden bestreken.

[p. 36]

miljoen Nederlandssprekende vormen in West-Europa, na de Duitsers, de grootste Germaanse taalgroep. Hij is groter dan de Scandinavische: Denemarken, IJsland, Noorwegen en Zweden tesamen halen amper 18 miljoen. In de Europese gemeenschappen is het Nederlands een officiële werktaal, maar af en toe wordt de vraag gesteld of dat wel zo kan blijven. Het hóórt zo te blijven, gezien het culturele en economische belang van onze taalgroep, maar ook omdat het Nederlands die status nu al bijna 30 jaar geniet.

In elk geval ligt de enige kans om de status van onze taal in de Europese gemeenschap te vrijwaren in het eensgezind optreden van Vlaanderen en Nederland en in het besef - bij ons en daarbuiten - dat wij een eenheid zijn en als zodanig in Europa optreden. Niet alleen de omvang van onze taalgroep àls taalgroep geeft hier de doorslag maar ook onze economische betekenis en onze verkeerstechnische ligging, die trouwens elkander versterken en uitleggen. Op de driesprong tussen Duitsland, Engeland en Frankrijk gelegen, in het hart van de grote Europese gemeenschap, is het Nederlandse taalgebied het toneel van het drukste handelsverkeer ter wereld met een hoge bevolkingsdichtheid en een intense economische bedrijvigheid. Komende uit Frankrijk en Duitsland, stromen Schelde, Maas en Rijn elkander tegemoet en monden samen uit in de zee waarvan Engeland de andere oever vormt.

Niet alleen in Europa, maar overal ter wereld waar Nederlanders en Vlamingen zich bevinden, moeten zij samen getuigenis leren afleggen van hun gemeenschappelijke oorsprong. Door het bewust beleven van ons samengaan met Nederland willen wij een hernieuwde kijk op ons verleden, ons heden en onze toekomst verscherpen. In het verleden hebben de twee delen van ons taalgebied niet tegelijk maar achtereenvolgens hun gouden tijdperk gekend. Vlaanderen kwam het eerst aan de beurt en putte uit zijn voorspoed de nodige krachten om bij Kortrijk en herhaalde malen nadien weerstand te bieden aan het toentertijd machtigste land van Europa. Later verkwijnde het Zuiden, terwijl het Noorden, na zijn overwinning in de vrijheidsstrijd tegen Spanje, naar een toppunt van aanzien in de wereld opklom. Tot tweemaal toe brachten welvaart en macht de luister en de roem van weelde en kunst met zich. Vlaanderen en Holland hebben toen elk voor zichzelf rijke bladzijden bijgedragen tot de wordingsgeschiedenis van de Europese cultuur. Laat het nu in Europa en in de hele wereld duidelijk worden dat wij gezamenlijk de erfgenamen zijn van deze twee loten van onze gemeenschappelijke Nederlandse stam. Welke taal en cultuurgroep kan bogen op kunstenaars als Van Eyck en Memling, Bruegel en Jeroen Bosch, Vermeer en Ten Borgh, Frans Hals en Van Dijck, Rubens en Rembrandt en op figuren als J. van Ruusbroec, Th. a Kempis, Vesalius en Mercator, Erasmus, Spinoza en Hugo de Groot? Het is de gewoonte nu te smalen op het geschiedenisonderricht. Ik hoop dat er genoeg zin overblijft voor de betekenis van het verleden, opdat de huidige en komende generaties, ten minste zouden vernemen wat hen met fierheid kan vervullen, tot daden kan aansporen en bezielen ten einde het heden schoner en gelukkiger te maken en aan een hoopvollere toekomst te bouwen. Deze taak van heel-Nederlandse bewustwording is van lange adem. Wij moeten in het Zuiden elk particularisme bestrijden en in het Noorden zelfvoldaanheid en onverschilligheid overwinnen. Daarom wil het 38ste Algemeen Nederlands Congres niet alleen een traditie hervatten en het opzet uitbreiden tot het hele maatschappelijke leven, maar moet van nu af aan de wil gericht zijn op een voortdurende actie. Het 38ste Congres geeft daarvan reeds een voorsmaak door zijn diepgaande voorbereiding die op een slotvergadering in oktober van volgend jaar aanstuurt.

Maar van nu af aan denken wij ook reeds aan de voorbereidende vergadering van het 39^ste Algemeen Nederlands Congres in 1984 - 410 jaar na het ontzet van Leiden, en aan de slotzitting in 1985 - 400 jaar na de val van Antwerpen. Vier eeuwen scheiding worden niet in een jaar ongedaan gemaakt. Maar sedert 1830 heeft de Vlaamse Beweging veel gered dat onherroepelijk verloren had kunnen gaan. Allerlei algemeen Nederlandse vergaderingen hebben al aanzienlijke bouwstenen voor onze herboren eenheid aangebracht.

Tachtig jaar geleden reeds schreef August Vermeylen, in zijn opstel ‘Vlaams en Europese Beweging’: ‘Vlaanderen - neen! Groot-Nederland; zien ze dan niet hoe schoon het daar ligt in Europa, tussen de grootste naties in, aan de samenloop der Duitse, Franse en Engelse geestesstromingen!’ De bekroning van de Vlaamse Beweging zal zijn dat zij de grootste stuwkracht wordt voor de heel-Nederlandse wedergeboorte.

PROF. DR. EM. HENDRIK FAYAT
n.a.v. het Congres van de Vlaamse
Volksbeweging.