Neerlandia. Jaargang 84

[p. 130]

De talentelling in België

De talentelling en volkstelling verwekten twintig jaar geleden, in 1959, eens te meer deining naar aanleiding van de voor december 1960 door Gaston Eyskens aangekondigde volkstelling. Het verzet van Vlaamse zijde, de anti-talentellingsactie werd bepaald door: - zekere fouten inherent aan de talentelling zelf en - door belangrijke verschuivingen in het taalregime van verschillende gemeenten die het rechtstreeks gevolg waren van de sterk betwiste uitslagen der laatste talentellinqen en waarbij talrijke gemeenten voor Vlaanderen verloren gingen.

Wetenschappelijk?

Sedert het ontstaan van België in 1830 werden 10 algemene volkstellingen gehouden, de eerste in 1846, de laatste in 1947 en 9 hiervan gingen ook gepaard met een talentelling. Met uitzondering van de eerste talentelling in 1846, waarvan op enkele vergissingen na, men over 't algemeen aanvaardt dat ze degelijk wetenschappelijk materiaal opleverde, waren de methode en de uitslagen van alle andere talentellingen het voorwerp van een ernstige kritiek. Reeds de formulering van de vragen, in sommige gevallen de onbevoegdheid en precies op de betwiste punten, de onbetrouwbaarheid van zekere agenten met de tellingswerkzaamheden belast, moeten a priori tot onnauwkeurige uitslagen aanleiding geven.

Bij de vier talentellingen die op deze van 1846 volgden nl,. in 1866-1880-1890 en 1900 werd niet meer gevraagd naar de ‘gewone omgangstaal’, maar naar de ‘kennis’ der verschillende landstalen! Daar voor het bepalen van deze ‘kennis’ geen objectieve maatstaven vastgesteld werden, waren de uitslagen van deze tellingen met betrekking tot de twee- of meertaligheid haast zonder waarde.

Daarenboven werd reeds vanaf de tweede talentelling (1886) een objectief onderzoek naar het werkelijk taalgebruik bemoeilijkt door polemieken. Bij elke volgende talentelling bleek steeds meer dat men aan de uitslagen ervan een taal-politische-betekenis ging hechten en geleidelijk kregen de talentellingen het karakter van een referendum. Naarmate men het jaar 1947 nadert - jaartal waarin de laatste talentelling plaatshad - verliezen de officiële Belgische taalstatistieken hoe!anger hoe meer hun wetenschappelijke waarde.

In 1910 en bij de drie volgende talentellingen (1920-1930-1947) werd benevens de gebruikelijke vraag naar de talenkennis een bijkomende vraag opgenomen om de meertaligen te kunnen onderscheiden volgens ‘de meest gebruikte taal’. Zodoende zou men vanaf 1910 de inwoners van België terug op een meer objectieve grondslag kunnen indelen naar de gesproken talen en zou aan de laatste vier talentellingen van wetenschappelijk standpunt een grotere waarde kunnen toegekend worden indien deze niet tot politieke machtsdemonstraties uitgegroeid waren. Dat was vooral het geval in 1930 en 1947.

De talentelling van 1930

Deze ging gepaard met uiterst hevige polemieken in en om Brussel en langs de taalgrens, waarbij zelfs doodsbedreigingen te pas kwamen. De onbetrouwbaarheid der uitslagen werd nu ook van officiële zijde erkend en op bevel van de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Prosper Poullet, werden in 1933 ‘Taalcontroleurs’ aangesteld om in enkele taalgrensgebieden de uitslagen van de laatste talentelling te onderzoeken. De controle kon in 23 taalgrensgemeenten uitgevoerd worden en in 22 hiervan werden onjuiste uitslagen ten nadele van het Nederlands vastgesteld. Een nazicht over heel de lijn werd verder onmogelijk gemaakt o.m. tengevolge van ernstige bedreigingen en agitatie.

Inmiddels werd door de taalwet van 1932 bepaald dat in het taalgrensgebied een gemeente als tweetalig diende beschouwd te worden, wanneer de anderstalige minderheid ten minste 30% van het bevolkingscijfer bedroeg.

De talentelling van 1947

Samen met andere factoren, zou deze bepaling de volgende talentelling, in 1947, tot een waar taalreferendum misvormen, wat ingevolge het sociaal-economische overwicht van de franstaligen praktisch uitsluitend in hun voordeel uitviel. Evenals in 1930 werden daarbij oneerlijke middelen gebruikt die de reeds om andere motieven onbetrouwbare uitslagen der telling voor sommige streken totaal onaanvaardbaar maakten.

Werden bij de talentelling van 1930 bij de Procureur des Konings te Ieper klachten neergelegd wegens doodsbedreigingen tegen taalcontroleurs (zonder rechterlijk gevolg!), zo stalen in 1947 voorstanders van de verfransing van Ronse eenvoudig de Vlaamse tellingsformulieren (eveneens zonder rechterlijk gevolg),

[p. 131]

zodat in deze belangrijke Vlaamse taalgrensstad door uitschakeling van een zeker aantal Vlaamse formulieren, precies 30,6% franstaligen konden opgetekend worden, wat net genoeg was om de stad officieel tweetalig te maken.

De heer Dufrasne, directeur-generaal van het Nationaal Instituut voor de Statistiek, sprekend over de talentelling van 1947 in sommige gebieden waar twee of meer talen gesproken worden, bekende dat de taalstatistieken hun wetenschappelijk karakter verloren hadden.

Uit de volgende cijfers blijkt dat in sommige taalgrensgebieden, de uitslagen der talentellingen 1947 niet juist kunnen zijn omdat de aangegeven verschuiving der taalverhoudingen tussen 1930 en 1947, zonder noemenswaardige in- of uitwijking of zonder andere aanwijzingen in de samenstelling van de bevolking, eenvoudig materieel onmogelijk is.

Zo zou volgens de officiële talentelling in het arrondissement Aarlen, op 17 jaar tijd het aantal duitssprekenden verminderd zijn:

-	in Attert van 82% in 1930 tot 28% in 1947.
-	in Niederelter (= Autelbas) van 83% in 1930 tot 10% in 1947.
-	in Elcherot (= Nobressart) van 92% in 1930 tot 4% in 1947.

In het land van Overmaas stijgt het aantal officieel franssprakenden tussen 1930 en 1947:

-	te Moelingen van 27% tot 69%.
-	te Remersdaal van 21% tot 65%.

Bestuurlijk beleid volgde deze vervalste talentellingen

Deze en andere gelijkaardige cijfers bewijzen de onbetrouwbaarheid van de telling. Hier is geen sprake geweest van een normale evolutie, maar van een ‘taalrevolutie’! De toenmalige homogene regering Van Houtte voelde wel aan dat hiertegen iets moest gedaan worden maar verwaarloosde toch de enige redelijke maatregel te nemen die zich opdrong: een objectieve controle op de betwiste uitslagen laten uitvoeren. Inmiddels wilde men deze ongerijmde cijfers niet bekend maken en slechts op 10 juni 1954 - zeven jaar na de telling - werden de uitslagen, onder Waalse druk, gepubliceerd. De regering - Van Acker (IV) erkende impliciet de onbetrouwbaarheid van de telling door de speciale wet van 2 juli 1954 uit te vaardigen waarbij voor zekere taalgrensgemeenten een ‘correctief’ op de al te drastische gevolgen van de telling aangebracht werd.

(In aansluiting hierbij dient aangestipt te worden dat, alhoewel het probleem der taalverhoudingen in België regelmatig aanleiding geeft tot polemieken, betwistingen en moeilijkheden, er nog nooit een officieel volledig en objectief taalgrensonderzoek te plaatse werd ingesteld. Hiervoor schijnt wel een zekere vrees te bestaan! Zo werd een voorstel tot wetenschappelijk onderzoek naar het beloop der taalgrens, dat reeds in 1951 door een Vlaams deskundige in het Officiële Centrum Harmei voorgesteld werd, bestreden en afgewezen!)

Niettegenstaande de zeer betwistbare waarde van deze talentelling vooral te Brussel en langs de taalgrens, werden er op grondslag van deze tienjaarlijke tellingen toch wijzigingen in het taalregime van talrijke gemeenten doorgevoerd. Het gevolg hiervan was dat de oorspronkelijke volkstaal geleidelijk verdrongen werd en dat het gebruik der Franse taal in bestuur en onderwijs steeds verder uitbreiding nam, wat te Brussel en langs de taalgrens de geleidelijke, maar soms ook tamelijk snelle romanisatie ten gevolge had van vele oorspronkelijk nederlands- of duitstaliga gemeenten.

Enkele voorbeelden verduidelijken deze gebiedsroof

In 1830 telde geen enkele gemeente van de huidige Brusselse agglomeratie meer dan 50% franstaligen en slechts in 3 gemeenten van de 19 waren er meer dan 30% franssprekenden. Volgens de officiële talentelling van 1947 was er echter een franssprekende meerderheid in alle gemeenten van de hoofdstedelijke agglomeratie met meer dan 70% franssprekenden in 10 gemeenten. In het hele gebied van de huidige Brusselse agglomeratie daalde volgens deze ‘officiële tellingen’, het procent nederlandstaligen van 66% in 1846 tot 24% in 1947.

Langs de taalgrens:

-	In de streek Moeskroen - Komen - Waasten kreeg de Vlaamse minderheid een verdere afbouw.
-	De Vlaamse taalgrensstad Ronse werd tweetalig.
-	Edingen werd tussen 1930 en 1947 officieel ééntalig Frans; de nederlandstaligen (71% in 1846), verloren er de strijd.

[p. 132]

-	In de 15 Vlaamse gemeenten die ten zuiden van Brussel een Nederlandstalige ‘Corridor’ vormen tussen de verfranste hoofdstad en Wallonië, verhoogde het percentage franstaligen van 2% in 1946 tot 15% in 1947.
-	van de 16 Nederlands- of Duitstalige gemeenten in Overmaas (prov. Luik) werden er volgens de talentelling van 1947, 12 volledig verfranst, werden er 3 andere tweetalig met franstalige meerderheid en bleef er slechts één enkele tweetalig met nederlandstalige meerderheid. Gans de zuiver Nederlandse Voerstreek dreigde hiermee voor het Nederlands verloren te gaan op Sint-Martens-Voeren na.
-	De Stad Aarlen, in 1846, haast volledig duitstalig (16% franstaligen, veelal nieuwe ingeweken ambtenaren) geeft in 1947 95% franstaligen en 5% duitstaligen. In 1846 was het Arrondissement Aarlen, op 2 ‘randgemeenten’ na, geheel duitstalig; in 1930 was er in 16 gemeenten op de 23 nog een duitstalige meerderheid van méér dan 80% die - zonder uitwijking - in 1947 spoorloos verdwenen was en op één gemeente na, was heel het arrondissement franstalig geworden.
-	In de Provincie Brabant, die steeds een nederlandstalige meerderheid gekend had, geeft de talentelling van 1947 een franstalige meerderheid aan.

Alhoewel de talentellingen als dusdanig niet als de oorzaak van de verfransing in sommige taalgrensgebieden en te Brussel kunnen beschouwd worden, toch werd er de romanisatie bevorderd door zekere gevolgen die wettelijk of onwettelijk aan de uitslagen van betwiste tellingen gegeven werden. De bestaande taalwetten zijn in deze aangelegenheid ondoelmatig gebleken en waren en zijn niet bij machte de taal der sociaal-economisch zwakkeren voor terreinverlies te behoeden.

De anti-talentellingsactie

Toen de regering-G. Eyskens (II) einde 1958 begon te spreken over een nieuwe talentelling in 1960, oordeelden sommige Vlaamse kringen dat er wellicht vlugger en gemakkelijker resultaten zouden bereikt worden door te trachten een nieuwe talentelling te verhinderen, dan door te streven naar een verbetering van bestaande taalwetten. Enkele Vlaamse verenigingen namen openlijk stelling tegen de voorgenomen talentelling, waarvan men vreesde dat ze weer kon uitgroeien tot een taalreferendum en gezien het nog steeds bestaande sociaal-economisch overwicht der franstaligen, een nieuwe uitbreiding van de verfransing officieel zou mogelijk maken.

Andere verenigingen sloten zich bij dit standpunt aan, er groeide stilaan in Vlaanderen een antitalentellingsmentaliteit en er werd met boycot gedreigd.

Teneinde een doeltreffender en gecoordineerde actie tegen de voorgenomen talentelling mogelijk te maken, werd te Brussel op 14 maart 1959 het ‘Vlaamse Aktie-komitee Brussel en Taalgrens’ opgericht. Het was een overkoepelend organisme, waarbij einde 1959 meer dan twintig Vlaamse cultuur- en strijdverenigingen, van verschillende politieke strekking, aangesloten waren en dat, geruggesteund door de talrijke leden der aangesloten verenigingen, een scherpe strijd aanbond tegen de talentelling. De actie bereikte vlug een tamelijk brede verspreiding in ruime bevolkingslagen en slaagde er ook in de steun te krijgen van een deel der plaatselijke openbare besturen in Vlaanderen. Zo hadden op 28 augustus 1959 reeds 69 gemeentebesturen een motie tegen de talentelling gestemd. In november werd een zogenaamde ‘Geen - Talentellingdag’ ingericht en op 28 en 29 november werden 71 plaatselijke manifestaties geteld, waarbij de pluralistische samenwerking opvallend was. Een laatste vergadering die te Brussel plaats had op 6 december 1959 werd besloten met een slotresolutie waarin het actiecomité de grondbeginselen van zijn werking aldus formuleert:

1.	afschaffing van elke talentelling;
2.	geen verlies van Vlaamse grond of mensen;
3.	institutionele waarborg van de homogeniteit en de integriteit van Vlaanderen;
4.	definitieve afbakening van de taalgrens en begrenzing van de Brusselse agglomeratie, met afschaffing van alle ‘faciliteiten’ in de Vlaamse gemeenten;
5.	strikte en volledige tweetaligheid te Brussel.

Twintig jaar na deze vergadering, mag men zich wel eens afvragen hoe het mogelijk is dat deze taalgrensstrijd zo onvoldragen resulteerde in de Hertoginnedalwetten van 1962-1963 en dat de Vlaamse meerderheid - als rechtstreeks gevolg van de vastlegging der taalgrens - zich grondwettelijk in 1971 liet minoriseren.

W. KUIJPERS

volksvertegenwoordiger