Neerlandia. Jaargang 84

[p. 102]

Straks een Taalunieverdrag

De regeringen in Den Haag en Brussel hebben besloten zo spoedig mogelijk regelingen te treffen voor het sluiten van het Taalunieverdrag! Wat houdt het verdrag in, wat is de bedoeling en wat is het nut?

De Vlamingen ondervinden dat taal ook een sociale kant heeft en tot heftige emoties en konflikten kan leiden. Voor Nederlanders is dat alles ver van hun bed. Zij beschouwen taal en kultuur niet als de hoogste waarden, de goeden niet te na gesproken, hoewel er de laatste tijd een kentering ten goede valt te bespeuren. Waar twintig miljoen mensen dezelfde taal spreken en op een klein stukje klei, zand en leem in het deltagebied van Rijn, Maas en Schelde zijn samengedrongen, mag men veronderstellen dat men samenwerkt waar de gemeenschappelijke problemen in het gedrang zijn. Welnu, dat zijn er heel wat meer dan we denken. Alleen reeds de nodige inspanning tot samengaan in Europees verband moet de Nederlanders en Vlamingen de hand doen reiken. Ondanks de grens bij Roosendaal. En dan zou het al heel onverstandig zijn het gebruik van die ene taal voor Noord en Zuid te laten afhangen van eenzijdige beslissingen, hetzij in Den Haag of in Brussel. Wanneer de Nederlandse kultuur van belang is voor de Europese integratie dan is het zeker van nut de eenheid van de taal te waarborgen en op verwante gebieden van de taal en de letteren de handen ineen te slaan. Het is de grondslag waarop de Taalunievoorstellen steunen en men vindt er ook de doelstelling in terug.

Van Maerlant tot Marchant

De knapste koppen onder onze voorouders hielden zich reeds lang geleden met de taaleenheid bezig. Zij zochten ook naar een algemene benaming. Maerlant gebruikte de naam ‘Vlaams’, later kwamen ‘Brabants’ en ‘Hollands’ in zwang. Tot in de zestiende en zeventiende eeuw ging het in diskussies over benamingen als ‘Diets’, ‘Duits’, ‘Nederlands’ en ‘Nederduits’. Uit die tijd zijn er teksten bekend als ‘Onse ghemeene nederlantsche tale’ (1518), ‘Onse nederlantsche sprake’ (1534), ‘Gemeyn Nederlantsch duytsch’ uit 1558. Vaste regels voor de spelling bestonden niet in de Middeleeuwen. Onder invloed van de Renaissance in de zestiende eeuw ging men zich over een eenheid van schrijfwijze beraden. Maar het bleef een werk van eenlingen.

Joos Lambrechts ging uit van, wat hij noemde, zijn Gentse moedertaal in 1550. Cornelis Kiliaan schreef in 1574 een boek, uitgegeven bij Plantijn in Antwerpen, onder de titel ‘Etymologicum’, waarin hij een overzicht gaf van en een toelichting op de toenmaals gangbare Nederlandse woorden. Tien jaar later kwam in Noord-Nederland ‘Twespraack van de Nederduytsche letterkonst’ van de hand van Hendrik Laurenszoon Spieghel van de pers. De Amsterdamse Rederijkerskamer ‘De Egelantier’, bekend vanwege de zinspreuk ‘In Liefde Bloeiende’, gaf hem daarvoor de opdracht. Spieghel ijverde voor het gebruik van een zuivere Nederlandse taal en stijl. Coornhert en Roemer Visscher vielen hem daarin bij. Vondel, Hooft en anderen voerden in de zeventiende eeuw voortdurend overleg over taal- en spellingsproblemen. Cats, Huygens en Bredero in Noord-Nederland waren minder enthousiast.

Het verschijnen van de Statenbijbel in 1635, die in alle gewesten werd gelezen, was van grote invloed op de bevordering van de taaleenheid. Die zorg bestond ook in de achttiende eeuw. Lambert ten Kate, één van de grondleggers der vergelijkende taalkunde, speelde een belangrijke rol. Maar van een staatszorg voor de taal had nog niemand gehoord.

Pas onder de Bataafse Republiek gaf minister J.H. van der Palm een opdracht aan de Leidse hoogleraar Siegenbeeck in 1804 een regeling voor de spelling te ontwerpen. Siegenbeeck haalde zich daarmee het ongenoegen van Bilderdijk op het lijf. Het zou tot 1883 duren eer Noord en Zuid zich gezamenlijk schaarden achter de spelling van De Vries en Te Winkel, mede onder de invloed van de Nederlandse Kongressen. Bijzonder ingenomen was men er in sommige kringen niet mee. In 1891 tekende Kallewijn verzet aan met een artikel ‘Onze lastige spelling’. Het gevolg was de oprichting van de ‘Vereeniging tot vereenvoudiging van onze schrijftaal’ in Noord-Nederland.

De kentering kwam kort na de eeuwwisseling. De periodieken ‘Taal en Letteren’ en ‘De nieuwe Taalgids’ voerden onophoudelijk strijd voor een vereenvoudiging van de spelling. In de jaren 1916-1918 kreeg een Staatskommissie opdracht orde te scheppen. Het zou tot 1933 duren toen de Noordnederlandse minister mr. H.P. Marchant de knoop doorhakte met de spelling-Marchant. Weliswaar een vereenvoudiging, maar geen eenheid aangaande de schrijfwijze. Want er was een spelling voor de ambtelijke administratie en een spelling voor de school.

Nederlandse en Belgische bewindslieden gingen na de tweede wereldoorlog om de tafel zitten. De Belgische minister Hoste had daarbij overwicht. In de jaren 1946 en 1947 kwamen beide landen overeen de regelingen van de spelling-Marchant als officieel in te voeren. In 1953 verscheen een officiële woordenlijst als vervolg op het werk van de Nederlands-Belgische Spellingskommissie van 1945.

[p. 103]

Noodzaak van een wettelijk kader

Het heeft in de tijd na 1945 niet aan de wil ontbroken tot verbetering van het taalgebruik en het bevestigen van de taaleenheid, noch aan de wens een kulturele integratie van Noord en Zuid te verwezenlijken.

Maar het mangelde wèl aan een wettelijk kader, aan staatsrechterlijke strukturen. Velen waren zich daarvan bewust. Ook wijlen Julien Kuypers en mr. Reinink die in 1962 alarm sloegen met hun rapport ‘De Belgisch - Nederlandse kulturele samenwerking in de naaste toekomst’. Zij pleitten voor een institutionalizering van de betrekkingen en de instelling van een Hoge Raad van de kultuur. De kritiek van velen gold vooral het Belgisch-Nederlands Kultureel Akkoord van 1946, waarin het aan sancties en binding van besluiten en uitvoering ontbrak. Dit verdrag liet de mogelijkheid open voor beide landen eenzijdige beslissingen te nemen, waarover in het begin van deze bijdrage werd geschreven. Een situatie die, ondanks alle goede wil, toch onbevredigend was.

Al deze opvattingen, zienswijzen en inzichten, samen met de mogelijkheden door de Belgische grondwetsherziening gegeven - de kulturele autonomie voor de taalgemeenschappen - boden de kansen het nodige wettelijk kader te scheppen. De Taalunie zal daarin voorzien.

Het Belgisch - Nederlands Kultureel Verdrag week in weinig af van de inhoud van de vele andere kulturele akkoorden, die Nederland en België nadien zouden afsluiten met nog tal van landen. Overigens was er in het verdrag niets over de taal en de letteren vermeld. Voor de uitvoering richtten de regeringen een Gemengde Technische Kommissie op, bestaande uit een Nederlandse en een Belgische delegatie. Deze kommissie heeft in de loop der jaren niet meer kunnen doen dan advizeren en suggesties opperen, zoals op het terrein van de subsidieverleningen. Dat deed de kommissie ook op het terrein van de taal. In 1967 ontstonden weer spanningen over de spelling. De verantwoordelijke ministers dachten aan de oprichting van een Akademie voor de Nederlandse taal. De genoemde kommissie moest daarover advies uitbrengen. Evenals het voorstel voor de stichting van een Hoge Raad voor de Kultuur, ook afkomstig van de Gemengde Kommissie, toen Kuypers en Reinink de voorzitters waren, verdween ook het plan van de Akademie in de la. Enkele jaren later kwam de Gemengde Kommissie met een nieuw voorstel, De ministers gingen daarop in. In 1975 ontstond de werkgroep ad hoc met de opdracht advies uit te brengen over een gemeenschappelijk orgaan van samenwerking.

Niemand wist bij de installatie van de werkgroep ad hoc, dat de opdracht zou uitmonden in een voorstel tot het sluiten van een internationaal verdrag, waaraan beide landen gebonden zouden zijn. Dat denkbeeld kwam pas later tijdens de besprekingen, hoewel in de Gemengde Kommissie wel eens over een verdrag was gesproken. Het bleek een voortreffelijke gedachte.

Doelstellingen en inhoud

Het Taalunieverdrag bestrijkt Nederland en Vlaanderen. De rechten van het Friese taalgebied worden geëerbiedigd. Ook aan de verscheidenheid van de dialekten wordt geen afbreuk gedaan. Immers zij verrijken de algemene kultuurtaal.

Vervolgens heeft het Taalunieverdrag de verwerkelijking van de integratie van Nederland en Vlaanderen in de meest ruime zin op het terrein van de taal en letteren tot doel. Die opdracht vraagt gemeenschappelijke instellingen, het regelen van de spelling en de spraakkunst, gelijkheid bevorderen in terminologie van overheidsstukken, beleid voor het samenstellen van woordenboeken en woordenlijsten e.d. Tevens zal de Taalunie de vereisten bepalen voor het behalen van een getuigschrift omtrent de kennis van het Nederlands als vreemde taal. Van groot belang is het beleid voor de Nederlandse taal en letteren in internationaal verband en binnen de Europese Gemeenschap. Voor partikuliere instituten en verenigingen zal de Taalunie stimulerend werken, zonder die taken over te nemen. Het geheel strekt zich uit van de zorg voor het Nederlandstalige boek tot de media, van het onderwijs tot het ambtelijk verkeer.

Organen van de Taalunie

Voor de uitvoering kent de Taalunie een Komitee van Ministers, een Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren, een Interparlementaire Kommissie en een Algemeen Sekretariaat. Het ministerkomitee is gehouden het advies in te winnen van de Raad, die uit 45 Nederlandse en 45 Belgische deskundigen bestaat. De Interparlementaire Kommissie heeft een toeziende funktie. Het Algemeen Sekretariaat is met de voorbereiding en de uitvoering van het beleid belast.

Het nut van de Taalunie is dat dit instituut, stoelende op een basis van een internationaal verdrag, werkelijk borg kan staan voor een gemeenschappelijk beleid van Nederland en de Nederlandse kultuurgemeenschap in België.

Hotze VAN OUDLAND