Neerlandia. Jaargang 83

[p. 181]

De Waalse Beweging

De heer G. Fonteyn, redacteur van ‘De Standaard’ in Brussel, gaf een uiteenzetting over de Waalse Beweging. Hij begon met enkele conclusies aan te halen uit een studie, die werd uitgegeven door de Koninklijke Academie, onder leiding van prof. Joseph Nuttin van de Katholieke Universiteit Leuven. Deze studie behelsde een onderzoekprogramma - met steun van de Unesco - dat tussen 1956 en 1971 werd uitgewerkt over de eigenschappen die 3700 universiteitsstudenten toekennen aan Vlamingen, Walen en Brusselaars. De Vlaamse studenten typeerden de Walen vooral negatief als zich meerderwaardig voelend tegenover de Vlamingen, aanstellerig pretentieus, graag bluffend en chauvinistisch, maar ook positief als welbespraakt en spontaan. De Walen daarentegen noemden van de Vlamingen als gunstig de werklust en het gehecht zijn aan eigen bodem. Als ongunstig noemden zij het minderwaardigheidsgevoel. Volgens de Walen is de Vlaming eigenzinnig en behept met kuddegeest. Maar wel moedig. De Vlamingen zeiden van zichzelf gehecht te zijn aan eigen bodem, vrijheidslievend te zijn, sociaalvoelend en rechtuit. De Vlamingen en de Walen typeren de Brusselaar als aanstellerig, pretentieus, zelfgenoegzaam.

Deze studie dateerde uit 1971. De spanningen zijn sedertdien toegenomen. Men geeft elkaar de schuld, hetgeen blijkt uit paneelgesprekken en discussies. De Vlamingen zeggen graag dat de Walen lui zijn, en alle heil van de staat verwachten. De Walen op hun beurt zeggen dat de Vlamingen Wallonië uitzuigen.

België bestaat sedert 1830 en viert in 1980 het 150-jarig bestaan. Hoe is die staat ontstaan en waarom is het unitaire België blijven bestaan, hoe heeft het land het in die tijd kunnen bolwerken? Daarop schetste de inleider in grote lijnen het historisch verloop. Het is niet overdreven vast te stellen dat het nationaliteitenprobleem aan Julius Caesar is te danken. Grote gedeelten van Europa werden toen geromaniseerd. Sedert die tijd loopt er door geheel Europa een breuklijn, die de Latijnse van de Germaanse volkeren scheidt. Deze lijn loopt dwars door België, maar niet alleen door dit land. De lijn geeft de noordgrens aan van het gebied dat door Rome werd gekoloniseerd, en waarbinnen nieuwe taalgroepen ontstonden als het Spaans, Frans, Waals, Italiaans, Romaans en zelfs Roemeens uit een vermenging van Latijn en streektalen. Die lijn begint bij Duinkerken in Frankrijk, loopt nu bij Komen België binnen, onder Brussel door en verlaat het land bij Voeren. Daarmee zijn ook de plaatsen gesitueerd die in het nieuws komen.

De taalgrens tussen Romaans en Germaans in Europa ligt niet overal bij de wet vast. Wel sedert 1963 in België: Walen en Vlamingen beschikken over een eigen grondgebied. In dat jaar werd de meest kapitale fout van 1830 hersteld. Men laboreert met Voeren bijvoorbeeld niet aan typische Belgische toestanden of wantoestanden, maar neemt deel aan een soort trek-en-duw-spel rond de taalgrens in Europa. Die fout werd ook reeds in 1815 gemaakt. Men negeerde de taalgrens. Men kan zeggen dat daar de oorzaken liggen van de huidige misère. In die tijden, 1815-1830, was de politiek een zaak van notabelen en die spraken alleen maar Frans. De Vlaamse Beweging is dus in essentie een bevrijdingsstrijd, die niet louter cultureel benaderd moet worden, maar die gelijk loopt met de ontvoogding van de lagere klassen. De Vlaamse Beweging boekte vooruitgang, al naar mate de democratie vorderde en de burgers bij de besluitvorming werden betrokken.

Waalse Beweging

Al naargelang deze Vlaamse Beweging successen boekte, ontstond als reactie hierop een Waalse Beweging. De allereerste Waalse Bond ontstond in 1884 in Antwerpen omdat de gemeenteraad besliste voortaan het Nederlands te gebruiken. Later ontstonden bonden in Gent, Brussel en nadien in Wallonië.

Men heeft dan drie componenten van het Belgisch drama bij elkaar: een Belgisch Bestel, een Vlaamse Beweging en een Waalse Beweging. Men mag niet vergeten, aldus de inleider, dat de Belgische revolutie van 1830 in de eerste plaats werd gevoerd door Walen, met steun van de bevolking van Brussel. De bijdrage van Vlaamse zijde was onbeduidend. De Waalse Beweging ontstond vanuit de macht die in handen van Franstaligen was, als Walen, Franstalige Brusselaars en verfranste Vlamingen. Zij beheersten de administratie en het politieke leven. Er was een moeizame en lange strijd van de Vlaamse Beweging voor nodig om Franstalig België weer een tweetalig karakter te verlenen. De Franstaligen werden in de oppositie gedrongen.

Anders dan aan Vlaamse zijde waar de Vlaamse Beweging lang dreef op schrijvers, onderwijzers en onderpastoors, vond de Waalse Beweging steun bij de machthebbende bovenlaag.

De Waalse Beweging kon dus vanuit de macht vertrekken en blijft dat vaak doen. Dat maakt ze minder duidelijk aanwijsbaar dan de Vlaamse Beweging. Die moest eigen structuren opbouwen, alvorens de macht politiek te vertalen. Wallonië maakte België en maakt gebruik van het Belgische bestel. Zodra dit bestel overwegend in handen van de Vlamingen geraakt, zal

[p. 182]

Wallonië dit bestel afwijzen. Met dit proces is men thans volop bezig.

De Waalse Beweging heeft steeds kunnen bogen op vele congressen. Er zijn congressen geweest in de negentiger jaren van de vorige eeuw, er zijn er geweest in de jaren vóór de Eerste Wereldoorlog. Mochten de Walen opnieuw een Staten-Generaal bijeen willen roepen dan nemen zij een oude gewoonte weer op.

Vervolgens vestigde de inleider de aandacht op de verhouding van Wallonië tot Frankrijk. Telkens wanneer de macht van de Vlaamse Beweging werd aangevoeld speelden de Walen met de geruststellende gedachte van de aansluiting bij Frankrijk. Het zijn gevoelens en reacties, die men moeilijk kan meten. De heer Fonteyn meende echter in die richting te kunnen gissen, wanneer blijkt dat openlijk de voorkeur wordt gegeven aan het afwijzen van de Vlaamse Noordzeehavens en het zich uitspreken voor Duinkerken.

Een ander kenmerk van de Waalse Beweging is de houding tegenover de francofonen in Vlaanderen en Brussel. Hiervoor hebben de Walen nimmer een oplossing gevonden. De neiging om in steden als Gent en Antwerpen de macht te behouden is altijd groot geweiest. Toch is vaak gebleken op de Waalse Congressen dat de francofonen er vaak in slaagden de aandacht van de Waalse Beweging af te leiden van de expansie van Wallonië naar de toestand van de Franstaligen in Vlaanderen.

Wat Brussel betreft ligt de relatie nog moeilijker. Ook voor de Walen staat Brussel symbool als hoofdstad van het Belgische bestel, dat zij evenwel afwijzen. Wallonië en Brussel wijzen overigens nu nog een gemeenschappelijke regering af voor gewest en gemeenschap. Men mag veronderstellen dat de veelbesproken as Bruxelles-Wallonie eerder tot het programma behoort van het FDF dan van de Waalse Beweging.

Om in de actualiteit te belanden, wees de heer Fonteyn op een basisgegeven. Er zijn binnen het Belgische bestel meer Vlamingen dan Walen. Het betekent dat de Vlamingen de macht in het Belgische bestel zullen overnemen. Die ontwikkeling is gaande. De eerste-ministers na 1945 zijn bijna allemaal Vlamingen. Daarom wijzen steeds meer Walen het bestel af. Het kan tot hevige reacties van Waalse kant leiden, want zij zijn machtsuitoefening gewend geweest.

Er is zich, aldus de heer Fonteyn, een moeizame herschikking in het Belgische bestel aan het voltrekken: moeizaam, want alle Belgische regeringen sedert de zestiger jaren, vallen over een communautair probleem. De jongste jaren kan van een stroomversnelling worden gewaagd; iemand zoals oud-eerste minister Tindemans stelt nu al openlijk de vraag of Vlamingen en Walen ook niet fiscaal, financieel, economisch onafhankelijk van elkaar moeten gaan staan. Ware het niet dat niemand weet wat er met Brussel moet gebeuren, was België misschien al gesplitst.

Een langzaam proces

De inleider hield zijn gehoor de stelling voor, dat deze splitsing van het land geen hypothese meer is, maar een langzaam proces dat zich onverbiddelijk verder voltrekt. Vlamingen en Walen drijven steeds verder uit elkaar. Waar naartoe is niet geheel en al zeker, maar normaal gesproken drijft Wallonië naar het Zuiden en Vlaanderen naar het Noorden. De heer Fonteyn zei nadrukkelijk dat zijn stelling geen pleidooi inhield voor aanhechting van Wallonië bij Frankrijk en Vlaanderen bij Nederland. Immers wie zich voor zulk een aanhechting uitspreekt moet weten dat hij vast en zeker gevangen is binnen een voorbijgestreefde terminologie of anders gezegd, ‘een voorbij-gestreefd, nationalistisch begrip’.

Men kan echter wel de vraag opwerpen of het gewaagd is te veronderstellen dat er over afzienbare tijd - tien, twintig jaar - een Europese macht van politieke structuur zal bestaan en dat binnen deze constellatie een Noordelijk en een Zuidelijk blok waarneembaar zullen zijn, al was het maar op grond van het taalgebruik. In deze zin heeft Nederland zonder meer de plicht de belangstelling op te brengen voor wat er in België gebeurt.

Zaak is dat we in Noord en Zuid, te weten in Nederland en Vlaanderen, elkander langzamerhand beter leren kennen. Want we zullen elkaar in het Europa van morgen nodig hebben. Laat ons dan ook die goedkope België-Holland mentaliteit afzweren en alleen de goede Belgenmoppen - het mogen ook ‘Hollandse’ moppen zijn - verder vertellen. Samen lachen. Dat is pas integratie.

G. FONTEYN

GUIDO FONTEYN werd in 1943 geboren, studeerde Pers- en Communicatiewetenschappen aan de K.U. Leuven, en is momenteel journalist voor ‘De Standaard’. Hij publiceerde een boek getiteld ‘De Walen’ en enkele brochures over het nationaliteitenprobleem in België.