Neerlandia. Jaargang 83

[p. 112]

Een onderhuidse beweging

Om toch vooral niet de schijn op zich te laden dat men zich zou bemoeien met de binnenlandse aangelegenheden in het zuidelijke buurland, heeft men het in Nederland steeds over ‘Belgen’ als de inwoners van dit land worden bedoeld. Echter deze vaststelling is allerminst in overeenstemming met de werkelijkheid. De inwoners van België mogen weliswaar in hun paspoort als nationaliteitsaanduiding het woord ‘Belg’ hebben staan, het is in tegenspraak met de werkelijke nationaliteit. Er loopt sinds mensenheugenis een grens dwars door dit gebied, die scherper dan welke staatsgrens ook, twee volkeren van elkaar scheidt: Vlamingen en Walen.

Omdat de inwoners van Rijks-Nederland tot dezelfde stam behoren als het eerste volk is over hun strijd bij ons wel het één en ander bekend. Heel anders is dit met betrekking tot de bewoners van het Walenland. Nieuws uit dit landsdeel moet al bijzonder geruchtmakend zijn, wil het de Vlaamse pers halen; van de Nederlandse zwijg ik dan maar helemaal.

Tegen de achtergrond van de kennelijk erg brede informatiekloof is het dan ook niet verwonderlijk dat men boven de taalgrens vrijwel geheel onkundig is van wat er vandaag de dag in het Walenland speelt aan bewustwording. En dan rep ik maar helemaal niet van enige kennis van de geschiedenis van dit deel van de Belgische Staat.

Voor Guido Fonteyn, parlementair journalist bij het Vlaamse dagblad DE STANDAARD, is dit tekort aan kennis over de ontwikkelingen in Wallonië (wat én in Vlaanderen én in Nederland vaak aanleiding heeft gegeven tot het ontstaan van allerlei soorten misverstanden) aanleiding geweest om een poging te ondernemen die zou kunnen bijdragen tot meer begrip. Het resultaat van deze poging is het boek geworden dat nu ter bespreking op mijn schrijftafel ligt.

De Walen voor België

De stof voor het eerste deel van dit boek, dat als vlag het hierbovenstaande opschrift te dragen kreeg, heeft de schrijver over een vijftal hoofdstukken verdeeld.

Ze kunnen beschouwd worden als evenzovele halteplaatsen langs de eeuwenlange weg die het Waalse volk door de geschiedenis heeft afgelegd.

Dat deze geschiedenis inderdaad een aanzienlijk aantal eeuwen omspant, daarvan getuigen de in de grotten van Spy gevonden skeletten die erop zouden duiden dat dit gebied al in een erg grijs verleden menselijke bewoning gekend moet hebben. Al hebben deze overblijfsels niets uitstaande met de Waalse Beweging van nu, ze tonen wel aan dat de wortels, waarmee het Waalse volk zich heeft vastgezet in deze bodem, van gerespecteerde ouderdom zijn. Anders gezegd: de Waalse Beweging van nu heeft zich hiermee een verankering gegeven in het verleden. En dat is voor de geloofwaardigheid ervan van niet te onderschatten betekenis.

Maar het is niet de enige ankerplaats. Immers, daar is de Romaanse achtergrond die zo bepalend is geworden voor de Waalse eigenheid. Om zich ook in dit opzicht tegenover de buitenwereld te kunnen verantwoorden (een verantwoording die trouwens sterk het karakter draagt van een rechtvaardiging) heeft men het anker laten vallen in de eeuwen van de Romeinse heerschappij. Al hebben de Walen dan hun naam te danken aan de Germanen, hun taal en de daarmee verbonden cultuur is het resultaat van een sterke Romeinse beïnvloeding.

En dan zijn er nog de gevoelens van eigenwaarde. Al slaat misschien niet ieder toeschouwer die even hoog aan, als het gaat om de plaats van de in het geding zijnde beweging te karakteriseren, spelen ze in niet onbelangrijke mate mee.

Het blijkt dan dat figuren als Clovis en Karel de Grote in dit proces een uiterst belangrijke rol te spelen hebben gekregen. Zij zijn het met name geweest die het Walenland in het verleden een voor ieder herkenbaar gezicht gegeven hebben, waardoor dit gebied van zich heeft kunnen doen spreken. Deze sprake is zelfs zo groot geweest, dat gesteld kan worden dat er nooit een Frankrijk gekomen zou zijn als er geen Wallonië geweest was, m.a.w. Frankrijk heeft zijn ontstaan aan het Walenland te danken.

Het is echter niet de enige bron waaruit deze gevoelens gelaafd worden. De sterke onafhankelijkheidszin is een zeer belangrijke tweede. En als er één plaats in Wallonië is, die het recht heeft de eer voor zich te mogen opeisen de bezitter van die bron te zijn, dan is dat Luik: deze stad is als het ware de belichaming van de onafhankelijke opstelling van het Waalse volk.

Gebeurtenissen die zeer tot de verbeelding spreken, leveren doorgaans een erg belangrijke bijdrage tot de versterking van de gevoelens van eigenwaarde van een volk. Voor de Walen zijn dat de gebeurtenissen

[p. 113]

rond het jaar 1830 geweest. Maar die zouden nooit die betekenis gekregen hebben als er niet iets aan was voorafgegaan. In de loop der eeuwen waren de verantwoordelijken in Wallonië erin geslaagd hun mensen door de poort van de Franse taal binnen te leiden in de Franse culturele internationale. Dat maakte het hun in 1830 mogelijk een op Franse leest geschoeide staat België te stichten.

Het groeiende onbehagen

In het tweede deel beschrijft Fonteyn de neergaande lijn van de Waalse macht, een lijn die omgekeerd evenredig is aan die van het groeiende onbehagen dat er het gevolg van geweest is. In toenemende mate krijgen de Franstaligen te maken met een weliswaar langzame, maar daarom niet minder zekere afbrokkeling van hun machtspositie binnen het door hen in het leven geroepen Belgische staatsverband. Deze werkelijkheid staat helemaal haaks op de droom van 1830: de bevestiging van een Franstalig België. Dat deze droom verstoord is, is te wijten geweest aan diegenen aan wie noodgedwongen inwoning moest worden toegestaan: de Vlamingen. Zij zijn het geweest, die niet gehandeld hebben naar de uitgestippelde verwachtingslijn; zij hebben zich niet bij de toestand van 1830 neergelegd als een voldongen feit, wat resulteert in het ontstaan van die ondefinieerbare grootheid die Vlaamse beweging gaat heten.

Op zijn beurt had dit tot gevolg dat men in Waalse kring er zich steeds sterker van bewust werd dat men gedwongen werd rekening te moeten gaan houden met bepaalde wensen en verlangens van de inwonende huisgenoten. Er werden congressen belegd, waar dit Waalse onbehagen een zekere kanalisatie ging krijgen. Tegelijkertijd werd dan de vraag gesteld wie men als Waal nu eigenlijk was; was men Belg of was men staatsburger van het geprezen rijk der Fransen?

Vooral in het begin van deze eeuw heeft men veel tijd besteed aan de beantwoording van deze vraag. De merkwaardige tegenstrijdigheid heeft zich daarbij voorgedaan, dat terwijl openlijk werd getuigd van de voorkeur voor Frankrijk, men toch elke keer opnieuw bij België uitkwam.

Maar dat is dan wel een België geworden waarbinnen de Waalse hegemonie sterk werd aangevreten door het steeds bewuster wordende Vlaanderen. Het is deze werkelijkheid geweest, die de Waalse socialistische voorman Jules Destrée in 1912 de gevleugelde woorden: ‘Majesteit, er zijn geen Belgen’ uit de pen heeft doen vloeien als hij in een open brief meent de koning over de toestand te moeten inlichten. Naar deze brief heeft men in Waalse kring menig keer teruggegrepen als het ging om de verdediging van datgene wat voor hun belangen moest doorgaan.

Het werd met het verstrijken van de jaren duidelijker dat de ontwikkelingen binnen het Belgische staatsverband steeds minder evenwijdig begonnen te lopen met de Waalse verlangens: stukje bij beetje moest aan de Vlaamse eisen worden toegegeven. In een poging zich hiertegen af te zetten ontstond de Waalse Beweging.

Vanaf het begin is de rol van deze beweging veel minder in het oog lopend geweest dan die van de Vlaamse tegenhanger. Maar al is het optreden dan niet altijd even duidelijk waarneembaar geweest, ze was er niet minder een werkelijkheid om. Treffend heeft de schrijver dit verwoord in de ondertitel die hij dit boek heeft meegegeven en die ik op mijn beurt heb overgenomen als opschrift boven deze bijdrage; inderdaad de Waalse Beweging kenmerkt zich door het onderhuidse karakter.

Het vergeten aspect

De schrijver zal zich zeker niet gevleid hebben met de hoop dat dit boek geen tegenspraak zou oproepen. Zo zal lang niet iedereen het eens kunnen zijn met de wijze waarop hij zowel de Waalse als de Vlaamse standpunten heeft weergegeven. Toch is dit voor hem geen reden geweest de tekst van dit populaire geschrift in de pen te houden.

Het is inderdaad een populair geschrift geworden; dat wil niet zeggen dat het op een volkse wijze geschreven is, wel dat het beantwoordt aan de opzet, n.l. te schrijven voor een zo groot mogelijk publiek.

Dit boek moet gezien worden als een poging over de muur van wanbegrip, die Walen en Vlamingen van elkaar gescheiden houdt, heen te kijken. De lezers worden gedwongen zich rekenschap te geven van de problematiek die dat wanbegrip in het verleden tot gevolg gehad heeft en tot op de dag van vandaag nog heeft. Hij zet de lezer als het ware op een spoor en nadat hij de door hem aangeduide weg met hem is afgelopen, geeft hij hem in overweging nu op eigen gelegenheid op verkenning uit te gaan; het daarvoor benodigde adressenmateriaal heeft hij niet nagelaten

[p. 114]

te vermelden. Fonteyn heeft in het bestek dat hem voor ogen stond niet diepgaand op alles kunnen ingaan. Welbewust heeft hij bepaalde aspecten geheel onbesproken gelaten. Eén daarvan is dat van de culturele herwaardering van het Waals. In bepaalde kringen in het Walenland is men zich er (vooral de laatste jaren) steeds sterker van bewust geworden dat het Waals in feite veel oudere rechten heeft dan het Frans en dat deze laatste taal dan ook helemaal niet de cultuurtaal van de Walen is.

Zoals men zich in de voorbije 150 jaar in Vlaanderen geweerd heeft tegen de sterke Franstalige invloed, zo doet men dat vandaag de dag in steeds bredere kring in het Walenland. Men weigert langer aan te leunen tegen het Frans, dat de eigen taal bij wijze van spreken heeft opgegeten. Hiervoor moet strijd gevoerd worden op twee fronten: allereerst in de richting van de Franstalige elite, die de macht in handen heeft weten te krijgen; in de tweede plaats in de richting van de eigen mensen die opnieuw bewust gemaakt moeten worden van hun culturele rijkdom. In deze strijd verwacht men hulp en steun uit het noorden, uit het Vlaamse land. Als deze gedachte in het Walenland gemeengoed gaat worden, kan dat tot gevolg hebben dat de verhoudingen binnen het Belgische staatsverband zich in positieve zin zullen gaan wijzigen.

MARTEN HEIDA

N.a.v. Guido Fonteyn, De Walen; een onderhuidse beweging

166 blz., f 13,90, Bfrs 200

Lannoo, Tielt - Amsterdam

De Maas te Luik: het Waalse onbehagen maakt ook van het water een politiek argument