Neerlandia. Jaargang 83

[p. 108]

75 jaar Nederlands Instituut in Rome

In het afgelopen voorjaar werd in Rome het 75-jarig bestaan gevierd van het Nederlands Instituut in de Italiaanse hoofdstad. Staatssecretaris G.C. Wallis de Vries van CRM hield de feestrede. Hij opende tevens de tentoonstellinng ‘De Romeinen in Nederland’. Het instituut werd driekwart eeuw geleden gesticht op initiatief van prof. dr. P.J. Blok, Nederlands geschiedschrijver (1855-1929). Hij was hoogleraar aan de rijksuniversiteit van Groningen. Met steun van de regering ondernam hij tal van reizen naar het buitenland op zoek naar archieven. De verdienste daarvan was, dat hij de historiebeschrijving van de Nederlanden verruimde, die voor de eeuwwisseling hoofdzakelijk berustte op Nederlandse bronnen in eigen land. Hij zag

Prof. dr. H. Schulte-Nordholt, directeur van het Nederlands Instituut in Rome (tot 1 september 1979); het fotomateriaal werd ons welwillend afgestaan door het departement van CRM

het nut in van een Nederlands Instituut in Rome. Op zijn aanwijzing werd zijn leerling, de priester G. Brom, toentertijd kapelaan in Groningen, de eerste directeur van het Instituut. Sedert 1 september is prof. dr. H. Schulte Nordholt directeur met pensioen. Onderdirecteur is dr. C. Stibbe.

Over de viering van de festiviteiten lezen wij in de periodiek ‘Trefpunt’ van het Nederlandse ministerie van CRM een uitvoerig en uitstekend verslag.

Bij de feestelijke herdenking van de stichting in de laatste week van maart heette de directeur van het Instituut, prof. dr. H. Schulte Nordholt, een groot aantal gasten welkom, o.a. de burgemeester van Rome, Giulio Carlo Argan, zelf kunsthistoricus. Prof. Schulte Nordholt prees de burgemeester voor zijn zorg en liefde voor ‘het geweldige culturele patrimonium’ van de stad. Rome is de enige stad ter wereld, waar zo'n gevarieerde internationale samenwerking mogelijk is, aldus de directeur. Onder de vele gasten bevonden zich staatssecretaris Wallis de Vries van CRM, de Nederlandse ambassadeurs bij Italië en de Heilige Stoel, de vertegenwoordigers van de drie departementen waarmee het Instituut sedert jaren nauw samenwerkt, de leden van de Commissie van Bijstand, te weten vijf Nederlandse hoogleraren en de directeuren van soortgelijke instituten uit andere landen, eveneens gevestigd in Rome, die samenwerken in de ‘Unione degli Instituti’. De herdenking nam twee dagen in beslag.

Op de tweede dag sprak prof. Schulte Nordholt over de wetenschappen, waarop het Instituut steunt. In het bijzonder de archeologie. Hij benadrukte de vele en goede relaties, aldus het verslag in ‘Trefpunt’, die in meer dan een halve eeuw, sedert de tijden van prof. Leopold, met de vrienden en collega's in Italië waren gegroeid. Daarbij herinnerde hij tevens aan de resultaten van de samenwerking.

‘Wat lag dus meer voor de hand dan dat wij daarvoor allereerst de nestor der Italiaanse archeologie, prof. Pallottino, zouden uitnodigen. Toen wij samen overlegden met welke manifestatie wij het best dit jubileum zouden kunnen vieren, kwam algauw de gedachte op, dat wij een gebaar van erkentelijkheid jegens onze Italiaanse archeologische collega's zouden moeten maken. Nu is het zo, dat wij in de zomer van 1976 een bescheiden opgraving bij Porto Ercole deden; merkwaardig genoeg, op initiatief van koningin Juliana, die daar een buitenhuis bezit. De publicatie van deze opgraving is zo goed als gereed en men zal zien, naar wij hopen, dat er baanbrekend werk is verricht op een nieuw terrein, dat der middeleeuwse archeologie’. Aldus prof. Schulte Nordholt.

[p. 109]

In het verdere verloop van zijn inleiding herinnerde de hoogleraar aan de toestemming opgravingen te doen op de akropolis van Satricum. Dit betekende voor het Nederlandse Instituut een geheel nieuw perspectief, als ‘het betreden van een land vol beloften’. Prof. Schulte Nordholt prees het werk van zijn medewerker, dr. Stibbe, die gesteund door zijn collega's uit Nederland, kans zag de tempel met de fundamenten opnieuw te voorschijn te brengen. ‘Maar het allerbelangrijkste, wat wij allen weten, is dat hij zo gelukkig is geweest de oudste samenhangende inscriptie op steen in het Latijn terug te vinden, waardoor dan ook binnenkort een door Italianen en Nederlanders gezamenlijk ondernomen publicatie zal verschijnen, als een zeer goede voortzetting van deze belangrijke opgraving’. Het was voor prof. Schulte Nordholt tevens de gelegenheid dank te zeggen aan de Nederlandse autoriteiten en de wetenschappelijke regionen in Nederland.

Vervolgens leidde prof. Schulte Nordholt mevrouw prof. dr. Groenman-Van Wateringe in. Hij herinnerde aan haar arbeid met prof. Glasbergen aan de publicatie van de opgravingen der romeinse ‘castella’ in Valkenburg en de opgravingen van de boerderij uit de eerste eeuw na Christus in Krommenie. Prof. dr. Groenman-Van Wateringe sprak over het thema ‘Mercure a Ultima Thule’. De bijeenkomst werd besloten met een inleiding van prof. M. Pallottino, hoogleraar in de Etruscologie over de huidige stand van het archeologisch onderzoek in Italië.

Feestrede staatssecretaris Wallis de Vries

De staatssecretaris van CRM, de heer G.C. Wallis de Vries, sprak bij de herdenkingsplechtigheid de feestrede uit, waarin hij enkele belangrijke momenten uit de geschiedenis van het Instituut belichtte. Het Nederlands Instituut kwam op 20 mei 1904 tot stand, toen onder de benaming Rijksinstituut voor Kunsthistorisch en Oudheidkundig Onderzoek te Rome. Op de rijksbegroting werd een matig krediet geplaatst: een bedrag van f. 7.000,-, hetgeen een sympathiserend tijdgenoot deed opmerken: ‘Wat betekent dit bedrag voor een Historisch Instituut in een dure stad als Rome?’

Het eerste doel van het Instituut was het systematisch onderzoek in de Vaticaanse en Romeinse archieven en bibliotheken naar zaken van belang voor de geschiedenis van Nederland. De staatssecretaris wilde zijn gehoor niet vermoeien met een uitgebreid relaas van de lotgevallen van het Instituut. Daaraan werd onlangs, bij de viering van het 70-jarig bestaan de aandacht geschonken. De herdenkingsritmiek is overigens merkwaardig voor het Instituut, aldus de staatssecretaris.

‘Zou de stijlvolle uitbundigheid waarmee de tien maal zeven jaren worden herdacht, soms iets te maken hebben met een gevoel voor de getallensymboliek, dat zelfs de gewone Hollander nog kent van de ‘zevensprong’, maar de ‘Romeinse’ Hollander hier in de Stad der zeven heuvelen natuurlijk veel meer eigen is. Zou dus nog iets naklinken van de eerste bescheiden f. 7.000,-? ‘Ik wil u in dit verband wel attenderen op het zevenenzeventig-jarig bestaan van het Instituut over twee jaar.’

CRM en het cultureel accent

Kort nadat het Instituut was gekomen onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, is zijn doelstelling meer in overeenstemming gebracht met het beleidsterrein van dit ministerie; wat inhield dat, naast het wetenschappelijk aspect, het culturele meer accent ging krijgen. Dit hield evenwel niet in dat de banden met de wetenschapsbeoefening en het onderwijs werden doorgesneden. Integendeel.

Veel studenten op allerlei terreinen hebben gebruik gemaakt van de mogelijkheden, die het Instituut hun bood om hun doctoraatsscriptie en proefschrift te kunnen schrijven, waarvan er verschillende zijn opgenomen in de reeks van publicaties van het Instituut. Die goede studiemogelijkheden worden o.a. gescha-

De studiezaal in het Instituut, waar in de afgelopen 75 jaren vele honderden studenten hun scripties of proefschrift voorbereidden.

[p. 110]

pen door de voortreffelijke begeleiding van de directeur van het Instituut en zijn staf, die de stipendiaten niet alleen hulp bieden bij de studie, maar hun ook de weg wijzen om andere bronnen voor hun studie aan te boren. Verder mag ik, aldus de staatssecretaris, in dit verband niet vergeten de voortreffelijke bibliotheek te noemen waarover het Instituut beschikt.

‘Ik weet zeker dat een groot aantal Nederlandse wetenschappers hun verblijf in Rome als een belangrijke fase in hun wetenschappelijke loopbaan beschouwen, daar zij in Rome de eerste aanzet daartoe hebben kunnen geven. Daarnaast moet ik de postacademicale cursussen voor middelbare docenten vermelden, die onder leiding van het Instituut hun kennis komen verdiepen; een activiteit, die meer en meer waardering ondervindt’.

Naast deze bemiddelende diensten, welke aan studen

Staatssecretaris G.C. Wallis de Vries van CRM, die bij de viering van de 75ste verjaardag van het Nederlandse Instituut de feestrede hield.

ten en het onderwijs worden geboden, zo vervolgde de staatssecretaris, kent het instituut het eigen wetenschappelijk onderzoek, waarvan de resultaten voor de thuisblijver even belangrijk zijn. Om te beginnen met de oudste afdeling van het Instituut, de afdeling geschiedenis, waarvan thans dr. Kessel het hoofd is. Deze afdeling kreeg als officiële opdracht mee het toegankelijk maken en het bewerken van de Romeinse archieven, voorzover van belang voor de geschiedenis van Nederland en de Nederlanders, met name kunstenaars en geleerden, in Italië.

‘Voor wat de kunsthistorische afdeling betreft, die aan de zorgen van de directeur, prof. Schulte Nordholt, is toevertrouwd, herinner ik voor het moment alleen aan het hernieuwde onderzoek naar de Nederlandse kunstenaars, die zich van 1600 tot 1725 in Rome bevonden.

De archeologische afdeling, die later aan het Instituut verbonden werd, om exact te zijn nu 16 jaar geleden, en waar dr. Stibbe de scepter zwaait, is in de laatste jaren tot grote ontplooiing gekomen.

In 1977 was het Instituut zo gelukkig een voorlopige toezegging te krijgen om te graven op een der belanqrijkste punten van Latium op de plaats waar de stad Satricum lag. Hoe succesvol dit project, waaraan ook tal van studenten met een CRM-beurs hebben deelgenomen, tot op heden verliep weet een ieder. Ik hoef u maar de spectaculaire vondst in herinnering te brengen van de inscriptie in archaisch Latijn op een blok stufsteen, dat indertijd bij de heropbouw van de opgegraven tempel is gebruikt.’

Beeld van Nederland

Het Instituut vervult bij de uitvoering van de taken, die door het Cultureel Verdrag tussen Nederland en Italië worden gesteld, een belangrijke rol in het bijzonder dankzij mevr. Schulte Nordholt, die zich nu al jaren belast met het organiseren van concerten door geheel Italië. Aldus de staatssecretaris. Door middel van het vertonen van documentaire films en filmjournaal wordt een beeld van Nederland gegeven, waarbij niet onze molens, tulpen en klompen, waar wij overigens ook trots op zijn, al te zeer op de voorgrond treden, maar andere aspecten van de Nederlandse samenleving aan de orde komen. ‘Ik ben overtuigd dat het Instituut in de toekomst zich op cultureel terrein een nog belangrijker plaats zal weten te verwerven.’

De staatssecretaris noemde het tekenend en verheugend dat ook door andere ministeries als Buitenlandse Zaken en Onderwijs en Wetenschappen, in toenemende mate belangstelling wordt getoond voor de werkzaamheden van het Instituut.

[p. 111]

‘Deze ontwikkeling zal zich in de komende jaren zeker voortzetten, waardoor het Instituut een levend geheel zal blijven en een blijvende schakel kan vormen tussen de Italiaanse en Nederlandse wetenschap en cultuur. Vervolgens bracht de heer Wallis de Vries dank aan de directeur en zijn medewerkers, die garant staan voor de bloei van het Instituut. Daarbij betrok hij tevens de Commissie van Bijstand, waarvan de leden, aldus de staatssecretaris ‘een hechte en noodzakelijke schakel vormen met de universitaire wereld in Nederland.’ Hij besloot met het uitspreken van de wens dat het Instituut nog vele jaren een bloeiende en hoog gewaardeerde voorpost van Nederlandse wetenschap en cultuur in Italië zal mogen blijven.

‘De Romeinen in Holland’

Het was opnieuw staatssecretaris Wallis de Vries die, in het geheel van het Programma van de viering, de expositie ‘I Romani in Olanda’ opende. De tentoonstelling die is aangeboden, merkte de staatssecretaris op, moet gezien worden als een klein bewijs van onze dankbaarheid, dat deze Nederlandse instelling nu al 75 jaren in uw midden heeft kunnen bestaan en steeds uw vriendschap heeft mogen ondervinden. ‘Wanneer ik als vertegenwoordiger van de Nederlandse regering en in het bijzonder van het departement, waaronder het Nederlands Instituut te Rome ressorteert, tot u gekomen ben van de verste grenzen van het voormalige Romeinse Rijk, dan is dat niet alleen om deze tentoonstelling in uw aandacht aan te bevelen, maar ook om u uit te leggen, waarom wij nu juist dit thema voor deze gelegenheid geschikt achtten. Wij hadden immers ook best iets uit de rijke schatkamer van onze 17e eeuwse of moderne schilderkunst voor u kunnen uitkiezen, om maar iets te noemen.’

De staatssecretaris herinnerde opnieuw aan de geste van Italiaanse zijde gedaan die betrekking heeft op de Oudheid. Daarbij doelde de heer Wallis de Vries op de Nederlandse opgravingen te Satricum.

Een eresaluut

Wanneer wij een expositie die betrekking heeft op de Romeinen in Nederland naar hier brengen dan heeft dat iets weg van ‘uilen naar Athene’ dragen. Wat kan die landstreek aan de monding van de Rijn nog voor belangwekkends te vertellen hebben aan de bewoners van de hoofdstad van het vroegere Imperium Romanurn, waar meer dan waar ook ter wereld de Romeinse geschiedenis in talloze monumenten en kunstwerken geconcentreerd ligt? Laten wij meteen toegeven: het kan niet meer zijn dan een eresaluut. We mogen evenmin vergeten, vervolgde de staatssecretaris, dat de meest imponerende resten van de Romeinse cultuur in Nederland niet konden worden overgebracht. Er is slechts een bescheiden keuze gemaakt uit wat de Nederlandse oudheidkundige musea en privéverzamelingen aan Romeinse kunstschatten en andere monumenten bevatten.

De tentoonstelling is niet alleen een incidentele manifestatie, maar zij markeert ook een belangrijk moment in de nu al 75-jarige geschiedenis van het Nederlandse Instituut in Rome, zo besloot de staatssecretaris zijn rede.

G. GROOTHOFF

Het Nederlandse Instituut is in Rome gelegen aan de prachtige Via Omero in den der mooiste wijken van Rome. Het pand heeft rondom een fraaie tuin.