Neerlandia. Jaargang 83

[p. 43]

Een Nederlands perspectief voor de Vlaamse Beweging

In het Vlaamse staatsdenken van vandaag verliest men het Nederlandse perspectief nogal eens uit het oog. Is het ene een gevolg van het andere? We stellen de vraag, maar poneren niet dadelijk het antwoord.

Sinds mei 1977 zit de Vlaamse Beweging in een stroomversnelling. Ook hier kan men bezinning en dialoog niet langer uit de weg gaan. In het tijdschrift Alternatief is daarover een bijdrage verschenen die we onze lezers niet kunnen onthouden.

Degenen die in de naoorlogse jaren veertig gehoopt hadden dat het tot stand komen van een economische unie tussen Nederland, België en het Groothertogdom Luxemburg, - een unie die door een aantal mensen reeds voor de oorlog werd gepropageerd en waarvan de blauwdruk door de regeringen in Londen werd voorbereid - een uitkomst zou bieden voor hun groot- of heelnederlandse aspiraties, moeten zich nu wel erg bedrogen voelen.

De Benelux is er op papier gekomen. Sedert meer dan een kwarteeuw bestaat er een secretariaat van de Unie, er bestaat zelfs een parlementaire Beneluxraad en onze ministers komen regelmatig op regeringsniveau bijeen. Er werden ook, jaren geleden lijvige en wetenschappelijke tractaten geschreven over de enorme perspectieven van de Benelux. Maar als je de zaak op de keper beschouwt moet je constateren dat men op het gebied van de éénwording van de Nederlanden niet veel verder raakt dan de eenwording in E.G.-verband.

Wat men pleegt te noemen het vrij verkeer van personen en goederen is wellicht vergemakkelijkt en versoepeld, maar dat is ook het geval tussen België en de andere E.G.-Landen. Voor de rest leven wij in België en Nederland zeer ver van elkaar, de enen naar Den Haag en de anderen naar Brussel georiënteerd.

Wij hebben eigen media en voorlichtingsorganen en al kijken wij wel eens naar de Nederlandse televisie, toch weten wij van elkaar zeer weinig af. In mijn grensdorp Kemzeke zijn wij ten enenmale onwetend van wat er op cultureel en administratief gebied in Hulst, vier km hier vandaan, tot stand wordt gebracht. Wij trekken alleen de grens over als geïnteresseerde toeristen, maar wij ervaren geen eenheid in de Nederlanden.

De doorsnee-Vlaming voelt helemaal niet, dat Nederland deel uitmaakt van zijn groter cultureel erfgebied en dat datgene wat de Nederlanders van boven de rijksgrens anders maakt dan hij zelf is geworden, voor een niet gering deel het werk is van zijn eigen Vlaamse en Brabantse landgenoten, die in de 16e en 17e eeuw ‘vanwege het geloof’ naar het Noorden zijn uitgeweken.

En naargelang van hun aard en aanleg hebben de doorsnee-Hollanders die België bereizen, voor ónze landslieden alleen een tikje medelijdende sympathie over, ofwel een tikje minachting wegens ons onmogelijk taaltje, onze spreekwoordelijke slordigheid en ons gebrek aan omgangsvormen. Zelden brengen zij enige interesse op voor de Vlaamse strijd voor culturele integriteit, of waardering voor de culturele ontwikkeling die de Vlamingen in de loop van de laatste decennia tot stand hebben gebracht in vaak zeer moeilijke omstandigheden. Ook zij beseffen niet dat er ooit een eenheid is geweest tussen de lage landen en evenmin dat het Noorden zijn onafhankelijkheid ten dele te danken heeft aan de calvinistische Vlaamse en Brabantse (en ook Waalse) activisten, die samen met de vendels van Prins Willem en Maurits en Frederik Hendrik van Oranje de Spaanse tercio's van Farnese hebben bevochten. Zij weten niet dat zij hun gouden eeuw in niet geringe mate te danken hebben aan de emigranten uit het Zuiden en... dat de Vlaamse en Brabantse dialecten de basisbestanddelen waren van de Nederlandse taal zoals die in de Statenbijbel haar definitieve neerslag heeft gekregen. En inmiddels doen de Hollander- en Belgenmoppen het nog steeds.

Het is een onloochenbaar feit, met hoeveel tegenzin wij dat ook aanvaarden, dat de rijksgrenzen een zeer belangrijke medebepalende factor zijn bij de wording van naties. Dat hebben wij de laatste eeuw kunnen ervaren in Afrika, waar de koloniserende Europese mogendheden grenzen hebben getrokken, zonder ook maar in het minst rekening te houden met de etnische groepen die het bevolkten, en vaak die etnische groepen over twee en drie staten hebben verdeeld. En deze grenzen bestaan nog steeds, ook na het proces van de dekolonisering, en zij worden zelfs door de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid voor sacrosanct verklaard, wanneer bepaalde volkeren ernaar streven om over deze grenzen heen hun eenheid te herstellen en secessiebewegingen in het leven roepen.

Recentelijk stellen wij eenzelfde verschijnsel vast na de scheiding van de beide Duitslanden en de beide Korea's, waar het geweld der wapenen eff der strategie, evenals in de Nederlanden van de XVIe eeuw, staten in het leven heeft geroepen, die meer en meer van elkaar vervreemden en waarvan de eenmaking met de dag moeilijker en problematischer zal worden.

Grenzen, van welke aard ook, hebben steeds divergerend gewerkt. Zelfs de dialecten en de talen en hun

[p. 44]

gebied zijn door de grenzen bepaald: de dorpsgren-zen, de middeleeuwse vorstendommen, de rivieren.

Ontegensprekelijk hebben de grenzen die in het Oosten van de Republiek der VII Provinciën werden vastgelegd in de Unie van Utrecht, tot gevolg gehad dat het Nederlands en niet het Duits de taal is geworden van Gelderland, Drente en Groningen en later ook van Limburg, die gebieden waar de Frankische en Saksische dialecten naar het Oosten toe in elkaar overgaan.

Voor ons heeft de divergerende factor van de rijksgrenzen tot gevolg gehad dat sedert de scheiding van 1585 in Nederland een algemeen beschaafde taal is gegroeid, waarvan het gebruik in de z.g. betere kringen de ‘bon ton’ is geworden, terwijl het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden, waar het Frans, vanaf de Middeleeuwen en zeker vanaf de Boergondische periode, de taal was van de adel en later ook van de hogere bourgeoisie, nooit het stadium van de dialecten is ontgroeid. Cultuur en derhalve ook de ‘cultuurtaal’ zijn nu eenmaal een produkt dat alleen gedijt in de welstand en in de milieus waar welstand heerst. De geleidelijke verfransing van de bovenste lagen van de bevolking in het Nederlandstalig gedeelte van België, evenals het toenemend gebruik van de Nederlandse cultuurtaal in het Noorden, is alleen het gevolg van het verschijnsel van de opwaartse naaperij van de mens op het sociale laddertje. Voor de ontwikkeling en voor de eenheid van het Nederlandse taalgebied in Noord en Zuid is het van enorm belang geweest dat de Nederlanden nog eens voor een korte periode staatkundig één zijn geweest tussen 1815 en 1830, dank zij het verlangen naar de hereniging der Nederlandse gewesten, dat bij de Oranjes was blijven voortleven. Dank zij het bewustzijn van die Nederlandse taaleenheid, dat door Koning Willem l en zijn Minister van Maanen werd aangemoedigd en bevorderd, hebben enkele verlichte geesten - ik denk aan J.F. Willems, Serrure, Snellaert, P. van Duyse en de andere Vlaamse Orangisten - aan de Vlaamse Beweging na 1830 vorm en gestalte gegeven.

De rijksgrens tussen België en Nederland is er echter de oorzaak van, dat na de ontvoogding van de Nederlandstalige gemeenschap in België, deze er nooit toe is gekomen haar taalgebruik in overeenstemming te brengen met het Nederlandse taalgebruik, zoals zich dat in het Noorden heeft ontwikkeld. Er is ongetwijfeld een niet te onderschatten vooruitgang. Maar nog steeds is het gevaar niet denkbeeldig dat het Nederlands in België - door het ontbreken van een voortdurende uitwisseling en van een intens persoonlijk en familiaal verkeer tengevolge van de grens en door de anders gerichte oriëntering, door het andere onderwijs en de andere media - met andere woorden en met andere tonaliteiten zal worden gesproken en een andere ‘koinè’ zal worden. Dat gevaar is in Oostenrijk en Zwitserland, wat het Duits betreft, zeker bezworen.

Indien wij ons Nederlandstalig cultuurgebied in het wordende Europa van morgen, niet alleen als een eenheid willen handhaven, maar het Nederlands als voertaal te midden van de grote cultuurtalen tot zijn recht willen laten komen, dan is het absoluut nodig dat wij die eenheid in het spraakgebruik met alle te onzer beschikking staande middelen bevorderen. En daarom moeten wij de remmingen, die de rijksgrenzen ontegensprekelijk in het persoonlijk verkeer van Nederlanders en Vlamingen veroorzaken, zoveel mogelijk wegwerken.

Vaak heb ik mij de vraag gesteld, wat er nu voor de Vlaamse gemeenschap het belangrijkste was: haar integriteit op de bedreigde punten langs de taalgrens en in en rondom Brussel te verzekeren ofwel haar eenheid met Nederland op een of andere manier te bevestigen. Maar hoe? Noch voor het éne noch voor het andere zijn er pasklare oplossingen en op het ogenblik waarop ik deze regels schrijf, weet niemand, zo wil het mij voorkomen, hoe de staat België er over een paar jaar zal uitzien. En het tot stand komen van een Benelux-statenbond lijkt mij vooralsnog achterhaald door de plannen voor een groter Europa.

De Vlamingen moeten er zich van bewust zijn dat zij het Brabantse Brussel, zij het dan ook een tweetalig Brussel, als hoofdstad niet kunnnen missen om niet gedegradeerd te worden tot een provincialistisch geval en de Brusselaars zullen moeten beseffen dat Brussel zonder Vlaanderen niet de hoofdstad van dit land kan zijn, met al de gevolgen vandien.

Het herstel van de Nederlandse eenheid, als noodzakelijk substraat voor onze culturele ontwikkeling, lijkt mij te moeten worden gezocht in een mogelijk Europa van de gewesten of de regio's waarin de rijksgrenzen zeer veel van hun betekenis zullen verliezen. In een dergelijk Europa kan ook de regionale samenwerking tussen de aan elkaar grenzende Nederlandse en Vlaamse provincies en gemeenten, die nog steeds een Vlaams en Brabants en Limburgs karakter hebben behouden, zoals die in een recent verleden op gang werd gebracht, met verdubbelde ijver worden voortgezet. Indien men op een efficiënte wijze de eenheid wil bevorderen, dan moet men de laspunten leggen op de breuklijn, en zeker daar waar die breuklijn dwars

[p. 45]

door gewesten loopt die door de aard en het karakter van hun bevolking en door hun historische achtergronden bij elkaar horen.

Het is niet te loochenen dat het falen van de Benelux voor een niet gering gedeelte te wijten is aan de onwil van onze Waalse landgenoten, die in hun gefrustreerd gevoel van verongelijkte minderheid nooit hebben ingezien welke economische mogelijkheden er met enige inspanning voor hen in een eengemaakte Benelux voor het grijpen lagen.

Maar ook de Vlaamse beweging en de Vlaamse politiek (voor zover die aanwezig is!) gaan allerminst in deze vrijuit. Op dit ogenblik, nu men sedert jaar en dag vruchteloos zit te palaveren over de hervorming van de Belgische staat, heb ik nog nergens gehoord of gelezen, dat onze politici zich ook maar een ogenblik hebben bekommerd om de positie van de Nederlandse eenheid in het groeiende Europa.

Iedereen lijkt mij bereid om op het stramien van het jacobijnse België een zeer kunstmatig conglomeraat te bouwen. Vlaanderen-Brussel-Wallonië, dat even jacobijns zal zijn en waar zelfs geen plaats zal zijn in het gefedereerde Vlaanderen, voor zijn natuurlijke gewesten en zijn historische verscheidenheid. Zonder enige visie wil men per se voortbouwen op het patroon van de Franse Revolutie.

Zeer terecht stelt Lode Claes (De Standaard 2-3 februari 1979) de vraag of het ogenblik niet gekomen is om over het federalisme kortweg grondig na te denken. En vooral over de inhoud van het federalisme dat naar mijn mening vooral de eerbied voor de verscheidenheid veronderstelt en het principe van de soevereiniteit in eigen kring.

Wij mogen bij de hervorming van de Belgische staat niet uit het oog verliezen dat Groot-Vlaanderen en Groot-Brabant en Groot-Limburg, als afzonderlijke entiteiten in het Benelux-middengebied een belangrijke rol te spelen hebben in Europees verband, maar als zodanig ook de hoeksteen zijn van de Nederlandse eenheid. En wij moeten er wel op bedacht zijn wat wij van Brabant en van het hertogelijke Brussel zullen maken, die ééns het hart van de Nederlanden zijn geweest.

Indien wij er dan in slagen binnen afzienbare tijd het ‘Nederlandse Taalunie’-verdrag tot werkelijkheid te maken, kan de basis worden gevonden voor een steeds verder groeiend eenheidsbesef, en zullen de remmingen gaandeweg worden weggewerkt die door het bestaan van de rijksgrenzen in het persoonlijke en culturele verkeer tussen Noord en Zuid worden veroorzaakt.

Op voorwaarde dat wij ons door onze Franstalige landgenoten niet van de wijs laten brengen, dat wij onze democratische meerderheid niet verkwanselen voor een bord linzensoep en vooral dat wij bedenken dat staatkunde nog iets anders is dan taalkunde.

WILLEM MELIS