Neerlandia. Jaargang 83

[p. 7]

Belangstelling voor Nederlands in Duitsland groeit

In de maand juni van 1978 werden in de op Duits gebied tegenover Enschede gelegen Westfaalse stad Gronau examens Nederlands voor beginners en gevorderden afgenomen. Voor het afleggen van het eerste examen was ook al in 1977 die mogelijkheid geopend; het examen voor gevorderden werd dit jaar voor het eerst georganiseerd. Waren er het eerste jaar een 17-tal kandidaten, voor de tweede keer hadden zich voor beide examens ongeveer 50 gegadigden aangemeld. Ze waren niet alleen uit Gronau of uit de direkte omgeving van die stad afkomstig, maar kwamen ook uit o.a. Recklinghausen. Deze verheugende ontwikkeling is een alleszins gegronde reden om in dit tijdschrift enige regels aan ontstaan, doel en inhoud van deze examens Nederlands te wijden.

De belangstelling voor het Nederlands is de laatste jaren in Duitsland steeds groter geworden, getuige het feit, dat het vak nu op de meeste universiteiten daar gedoceerd en geëxamineerd wordt. Ook kan het nu als examenvak in het voortgezet onderwijs in de deelstaten Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen door de leerlingen gekozen worden. Een zelfde groei in de belangstelling constateren we op de Duitse volksuniversiteiten, waar, in het bijzonder in de genoemde deelstaten, de cursussen Nederlands goed bezocht worden. Vakantie-houden in Nederland en België, het opbouwen van een kring van zakenrelaties in het buurland, familiebezoek - dit laatste vooral in het grensgebied - zijn belangrijke motieven die tot het volgen van de cursussen aanzetten.

Onder de leraren Nederlands aan deze instellingen leefde reeds geruime tijd de wens om de cursisten, net zoals al lang voor de andere op de Duitse volksuniversiteiten onderwezen moderne talen het geval was, een cursusafsluitend examen aan te bieden. Een van de beweegredenen voor de invoering van een kennistoets was en is nog steeds de pragmatische overweging, dat een onderwezen vak in de regel door een leerling pas als volwaardig beschouwd wordt, als het ‘examinabel’ is. Een andere reden is het feit, dat van een dergelijk examen een uniformerende uitwerking zowel op de leerstof als op de didaktische aanpak van het vak kan uitgaan. In dit verband zij gewezen op een in december in Bad Honnef gehouden congres, waar deze aspecten onderwerp van uitvoerige discussies vormden. Een ander - misschien wel het belangrijkste - argument, dat voor het organiseren van een examen pleitte was wel het feit, dat op deze wijze aan de wens van veel leerlingen tegemoet gekomen werd, die hun kennis via een officieel getuigschrift wilden laten bevestigen.

Deze behoefte aan toetsing van kennis op het niveau van het aan de Duitse volksuniversiteiten gegeven onderwijs leefde sterk in het gebied van de z.g. Euregio. Onder deze naam gaat een samenwerkingsvorm van Nederlandse en Duitse gemeenten schuil. Deze omvat aan deze zijde van de grens gemeenten in Twente, de Achterhoek en de Graafschap en op Duits gebied gemeenten in Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen. Het doel van dit samengaan, dat onlangs door de instelling van de Euregio-raad, het eerste ‘Regionalparlement in der EG’ op bestuurlijk ge-vorm gekregen heeft, is het aanknopen en het onderhouden van nauwe, grensoverschrijdende contacten met de betrokken gemeenten, en wel op economisch, maatschappelijk en cultureel gebied.

Omdat de kennis van elkanders taal de basis vormt voor onderlinge communicatie werd de Mozer-commissie - genoemd naar Alfred Mozer, een der eerste voorvechters van een verenigd Europa - in het leven geroepen om met name de studie van het Nederlands in het betrokken Duitse gebied te stimuleren. Voor het Duits was dit naar het oordeel van de commissie niet zo urgent, daar onderwijs in deze taal in Nederland al op elk niveau in ruim voldoende mate aanwezig was.

Eerste leerboekje

Als resultaat van de nu ontplooide activiteiten ontstond het werkje ‘Kann nit verstan’, een leerboekje, bedoeld voor zowel schriftelijk als mondeling onderwijs, alsmede voor zelfstudie. Deze cursus werd o.a. op verscheidene Duitse volksuniversiteiten ingevoerd. Toen bleek, dat de behoefte aan een examen, ook als bewijs van verwerking van het in het werkje aangeboden materiaal, steeds sterker gevoeld werd, ontstond een kleine werkgroep, die op instigatie en onder verantwoordelijkheid van de bedoelde commissie eisen zou formuleren, die als grondslag voor een in te stellen examen konden dienen. Uitgangspunt was de gedachte, dat dit diende te passen in het geheel van certifikaten, die door de Deutscher Volkshoch-schul-Verband werden gepropageerd en uitgereikt. Van meet af aan werd gesteld, dat het om een experiment ging, dat een overbruggingsfunctie had te vervullen en zou worden opgegeven op het moment,

[p. 8]

waarop van officiële Nederlandse of Duitse zijde - of van gecombineerde zijde - een pakket van eisen voor het afleggen van een examen aan een Duitse volksuniversiteit zou worden gepubliceerd.

Al gauw bleek dat er - het was 1974 - voor het Nederlands als vreemde taal praktisch geen literatuur beschikbaar was, waarop men kon terugvallen. In tegenstelling tot b.v. de situatie voor de talen van de ons omringende landen was er m.b.t. het Nederlands als vreemde taal nauwelijks onderzoek gedaan.

Er bestond geen taxonomische beschrijving, geen inventarisatie van de concrete kennis, die een anderstalige nodig had, wilde hij geschreven of gesproken Nederlands kunnen verstaan of zich in die taal schriftelijk of mondeling verstaanbaar maken. Ook was er geen literatuur beschikbaar, die de kennisbehoefte klassificeerde: een vakantieganger heeft nu eenmaal een andere kennis van een voor hem vreemde taal nodig dan b.v. een professor, die een lezing in die taal wil houden. Kortom, de onderwijsdoelen voor de verschillende niveaus van verbale communicatie waren nog niet geformuleerd. In deze situatie is nu, in 1978, in zoverre verandering gekomen, dat in 1976 een door een officiële Belgisch-Nederlandse commissie samengesteld overzicht is gepubliceerd met een algemene beschrijving van taalvaardigheidseisen op het niveau van de elementaire kennis, op het peil van

Eigenlijk zou niets zo voor de hand moeten liggen als een wederzijdse belangstelling voor de taal en de cultuur van mensen die eenzelfde grens gemeenschappelijk hebben. De hoorn van Roelant (Domschat te Aken) doet ons onwillekeurig mijmeren over de relatieve betekenis van een grens: de Roelant-sage doorbrak alle politieke, geografische en taalgrenzen.

basiskennis en op dat van de uitgebreide kennis. Voor het eerste niveau werden tevens de afzonderlijke lexikale en syntaktische items opgesomd, waarvan de beheersing voor het afleggen van een examen elementaire kennis Nederlands noodzakelijk is.

Aansluiting exameneisen

Gezien het feit, dat het bij de bemoeiïngen van de Mozer-commissie ging om cursisten aan Duitse volksuniversiteiten zag de werkgroep zich voor de noodzaak geplaatst een zeer nauwe aansluiting te zoeken bij de reeds bestaande en beproefde inventarisaties van basiskennis, die in de exameneisen van de door de Deutscher Volkshochschul-Verband uitgegeven certifikaten voor o.a. Frans en Engels en Deutsch für Ausländer verwerkt was. Het resultaat van de inspanningen was een door ondergetekende opgemaakte concept-woordenlijst en een voorlopige lijst met syntaktische strukturen, zo beknopt en overzichtelijk mogelijk gerangschikt. Beide werden door de Bond van Nederlandse Volksuniversiteiten in 's Gravenhage vermenigvuldigd en in de zomer van 1975 op kleine schaal verspreid. Op aandrang van enige leraren Nederlands op volksuniversiteiten in het Duitse grensgebied werd op een in december 1976 in Bocholt onder auspiciën van de Mozer-commissie gehouden tweedaagse conferentie besloten het organiseren van een ‘Pilotprüfung’ in overweging te nemen en de betrokken leerlingen in de gelegenheid te stellen een examen Nederlands basiskennis af te leggen. Op een in maart 1977 in Marl gehouden vergadering van leraren Nederlands werd een ‘Arbeitskreis von Niederländischdozenten an den deutschen Volkshochschu-len in der Euregio’ gevormd, die het inhoudelijke aspect van dit examen voor zijn rekening zou moeten nemen.

Op de basis van het bovenstaande conceptmateriaal werden in overeenstemming met de exameneisen- en opgaven van de genoemde organisatie van Duitse volksuniversiteiten tests ontworpen ter toetsing van de vier communicatieve aspecten van het Nederlands als vreemde taal, te weten de twee receptieve vaardigheden als lezen en (be)luisteren, en de beide produktieve als schrijven en spreken. De woordenschat en de syntaktische strukturen, die bij al deze vier aspecten aan bod komen, werden in een aparte reeks van toetsen voorwerp van afzonderlijk onderzoek. De leesvaardigheid werd aan de hand van een actuele tekst onderzocht, die aan een modem tijdschrift ontleend was. Over de inhoud van de tekst werden

[p. 9]

vragen gesteld, die in de trant van de moderne meer-keuze-toetsen, de z.g. multiple-choice, beantwoord dienden te worden. De luistervaardigheid werd getoetst door het laten beluisteren van een door een bandrecorder eerder opgenomen en nu afgespeelde geluidsband met een korte dialoog tussen een klein aantal mensen over een alledaags thema: ook hierover moesten op dezelfde wijze vragen beantwoord worden. De schrijfvaardigheid werd onderzocht aan de hand van een brief over een populair onderwerp, waarvan een groot gedeelte al gegeven was: de kandidaten dienden de brief met behulp van nadere gegeven trefwoorden te voltooien. Het onderdeel strukturen/woordenschat bevatte enige tientallen gedeeltelijk niet ingevulde zinnen, die door de examinandi moesten worden afgemaakt; uit een aantal van vier gesuggereerde antwoordmogelijkheden moest er een als de enig juiste oplossing aangekruist worden. Er werd bij de toetsing van het multiple-choice systeem gebruik gemaakt naar aanleiding van het feit, dat ook de toetsing van de talenkennis voor de andere talen op de Duitse volksuniversiteiten op deze wijze plaats vindt. Dit op grond van de overweging, dat men de resultaten van de vele honderden cursisten - sinds 1967 meer dan 40.000 voor alle talen! - op een vrij eenvoudige, weinig bewerkelijke wijze via een computer kan laten vaststellen.

De zo gewenste objektiviteit van beoordeling ligt ook ten grondslag aan de toetsingsvorm, die bij het mondelinge examen gehanteerd werd. De kandidaat werd hier de mogelijkheid geboden om een blad met 2 maal tien vragen in te zien, die een situatie uit het dagelijks leven in een stad weergeven. De examinator liet de definitieve keus tussen één van beide groepen van vragen aan de kandidaat over, die dan gelegenheid kreeg een kort en exakt antwoord te formuleren.

De beoordeling zowel voor het mondelinge als het schriftelijke examen geschiedt zoveel mogelijk volgens een te voren aangenomen norm. Ook de waardering vindt plaats volgens een eerder vastgestelde schaal, waarin gepoogd is, zoveel mogelijk de vier eerder genoemde communikatieve aspecten van de taal, het lezen, luisteren, schrijven en spreken op een evenredige wijze tot hun recht te laten komen.

Leesvaardigheid

Tot zover de door de ‘Arbeitskreis’, onder wiens verantwoordelijkheid de examens werden afgenomen, gevolgde methode en praktijk bij het afnemen van het ‘Euregio-basis-examen Nederlands’, dat in 1978 nu voor de tweede keer werd georganiseerd. Bij het samenstellen van het eisenpakket voor het examen voor gevorderden, dat in 1978 voor het eerst plaatsvond, werd de ‘Arbeitskreis’ ook nu weer met het feit geconfronteerd, dat er zo weinig, beter gezegd bijna geen, voorbereidend werk door anderen gedaan was.

In tegenstelling tot de situatie bij het basisdiploma kon hier niet eens op een vergelijkbaar examen voor kennistoetsing van andere moderne talen op de Duitse volksuniversiteiten teruggegrepen worden. Dit betekende dus, dat er geen woordenlijsten of lijsten met syntaktische strukturen beschikbaar waren, die bij het voorbereiden van de examenopgaven als vergelijkingsmateriaal konden dienst doen. Het enige houvast was een ‘taxonomie van verbale communicatie’ op het niveau van ‘uitgebreide kennis’ van het Nederlands voor anderstaligen, door de eerder genoemde Belgisch-Nederlandse commissie samengesteld en in de publicatie uit 1976 opgenomen. Aan deze globaal geformuleerde eisen t.a.v. enerzijds de lees- en luistervaardigheid, anderzijds de schrijf- en spreekvaardigheid meende de ‘Arbeitskreis’ zich in grote lijnen te kunnen conformeren. Een nadere gedetailleerde concretisering van deze eisen in de vorm van lijsten met woorden en syntaktische strukturen leek de commissie na rijp beraad op dit niveau van kennis van het Nederlands weinig zinvol. Om de te examineren leerstof toch enigszins af te bakenen en te

Van alle duitse grenssteden spreekt Keulen zeker het meest direkt tot onze verbeelding. Maar grenzen scheppen afstanden, waar eigenlijk overbrugging voor de hand zou moeten liggen. Een wederzijds belangstellingsproces zou allicht meebrengen dat wij het inderdaad in Keulen ooit nog horen donderen.

[p. 10]

beperken werd als uitgangspunt genomen, dat de kandidaat in staat diende te zijn een Nederlandse krant of een Nederlands populair tijdschrift te begrijpen en over de daargelezen onderwerpen een goed verstaanbaar gesprek te voeren; ook moest hij zich schriftelijk over een actueel thema in redelijk goed Nederlands uit kunnen drukken.

De opzet van het volgens bovenstaande principes samengestelde examen was identiek aan die van het basis-examen. Ook hier werd de leesvaardigheid van de kandidaten aan de hand van een actuele krantentekst getoetst; de daarover gestelde vragen moesten weer als meerkeuzetoets beantwoord worden. Voor het onderzoek van de luistervaardigheid werd gebruik gemaakt van een dictée, dat tevens de mogelijkheid gaf de mate van beheersing van de spelling van het Nederlands te controleren. Een serie ook in de multiple-choice methode op te lossen zinnen met weglatingen werd ter toetsing van de idiomatische kennis gegeven. Van zijn vaardigheid in schrijven en stellen kon de kandidaat d.m.v. een opstel blijk geven. Uit een aantal actuele onderwerpen kon er een als titel voor een opstel gekozen worden, voor het maken waarvan een bepaalde tijd werd beschikbaar gesteld. Bij het mondeling examen werden aan de hand van een tekst, die de kandidaat van te voren ter inzage gegeven was, vragen gesteld over de inhoud van het betrokken stuk en over de achtergronden ervan. Bij het beantwoorden werd in eerste instantie op het taalgebruik, niet op de interpretatie van de inhoudelijke aspecten gelet. Ook hier werd volgens een tevoren vastgestelde normering en waardering beoordeeld.

Het kennispeil, dat bij enige kandidaten zeer hoog was, en de inzet, waarvan alle geëxamineerden blijk gaven, versterkten de leden van de examencommissie, die uit de ‘Arbeitskreis’ gevormd was, in hun overtuiging dat ze, ook met het aanbieden van een examenmogelijkheid voor gevorderden, op een reëel aanwezige behoefte ingespeeld hadden. Op grond van hun bevindingen werd door de Mozer-commissie dan ook besloten om ook in 1979 weer de gelegenheid te openen aan deze examens deel te laten nemen.

Het belang van deze mogelijkheid om tot een beter contact tussen Duitsers en Nederlanders te komen wordt niet alleen binnen het verband van de Euregio ingezien. Dat ook de hogere overheden dit door enige leraren Nederlands geëntameerde initiatief toejuichen moge blijken uit het feit, dat het voorzitterschap van de examencommissie door een officiëlle vertegenwoordiger van de Regierungsprasident in Münster bekleed wordt. Van belangstelling van Nederlandse zijde getuigt het feit, dat Harer Majesteits Ambassadeur in Bonn de uitgereikte diploma's mede signeert.

Last but not least moet hier nog de leiding van de Euregio Volkshochschule Gronau genoemd worden, zonder wiens medewerking de technische uitvoering en organisatie van de examens niet mogelijk geweest was.

Dr. H.J. LELOUX