Neerlandia. Jaargang 82

[p. 107]

Vlaanderen fraai gelaat

Onbekend is onbemind.

Vastgeroeste, vaak verkeerde opvattingen beheersen nogal dikwijls onze gedachtengang wanneer wij het over vreemdelingen hebben, meestal omdat wij niet voldoende over hen zijn ingelicht.

Hetzelfde geldt voor de buitenlanders die maar al te weinig weten over wat bij ons destijds gebeurde en wat er nu hier aan 't geschieden is.

Getuige de vele flauwe hollandermoppen die wij te horen krijgen en de even talrijke - vaak dezelfde - moppen die door onze noorderburen over ons getapt worden.

Onwetendheid, wanbegrip, vooringenomenheid zijn er de oorzaak van; daar kan enkel aan verholpen worden door degelijke voorlichting.

Met haar ‘Fair Face of Flanders’ heeft Patricia Carson het engelslezend publiek een overzicht over Vlaanderen en 't Vlaamse volk geschonken.

Onze vrienden uit het Noorden kunnen dank zij de nu voorgestelde Nederlandse versie VLAANDEREN FRAAI GELAAT een beter inzicht krijgen in de geschiedenis, alsook in de problemen van ons land en volk.

't Is wel noodzakelijk! Laat me toe, om dit te illustreren, U te vertellen wat mij, te Amsterdam, een zeer vroege junimorgen, zowat 20 jaar geleden overkwam. Logerend vlak bij het Vondelpark, dichtbij het Rijksmuseum, het Concertgebouw en de Stadsschouwburg, wandelde ik doorheen dit park naar 't Overtoom om na te gaan of daar soms niets te zien was in de aard van het Gents Rabot.

Niet ver van Vondels beeld zat een man van middelbare leeftijd zich in de prille zon te koesteren.

Op mijn vraag naar de weg stond hij recht, wees me de goede richting, uitte het vermoeden dat ik Vlaming was en wilde wel eens weten hoe het met Vlaanderen ging.

Zou het waar zijn dat 't Vlaamse volk nog steeds zo achterlijk is, met zijn heiligenverering en alles wat daarbij komt?...

Bijzonder kittelorig ben ik niet. Maar de nogal hautaine toon, de bijna schampere manier waarop dat gezegd werd en de neerbuigende houding van de spreker - hij mat minstens 1.85 m. - zette mij de borstels recht.

Ik zei dat ik als agnostieker geen partij was in 't debat. Daarna - misschien gesterkt door Atons vriendelijkhelpende zonnestralen, de Zomerzonnewende van St.-Jan of de geest van Anna Bijns - ging ik over tot een apologie van de ‘Roomse Bijenkorf’, van zijn vele brave heiligen die ons sedert zoveel eeuwen geregeld verlofdagen bezorgen, met kermissen en jaarmarkten, processies en bedevaarten; evenzoveel gelegenheden tot folkloristisch feesten, tot vreugdevol breugeliaans, ja rabelaisiaans vertier.

Wordt trouwens St.-Niklaas, patroon van kinderen en handelaars in het Noorden niet gevierd?

Zou 't leven van het ‘achterlijk’ volk uit Kassel, Dranouter, Wakken en Wechelderzande, spijt de neiging tot ‘afgodenverering’ en ‘superstitie’, niet heel wat gezelliger en aangenamer zijn dan dat van de ‘verlichte’ sukkels uit Staphorst?

Toegegeven! Het cultuurpeil bij ons lag wat lager dan in 't Noorden! Maar kende Meneer de oorzaak van 't niveauverschil?

Wist hij wel waardoor hij was wat hij geworden was? De Watergeuzen die op 1 april 1572 Alvas ‘Bri(e)l’ afnamen, die - in naam van Oranje - de poort van Vlissingen en Vere deden openen waren toch ook voor een groot deel mensen van bij ons!

De broeders Boisot (Boyschot) uit Brussel, Jacob Symonsz, de Rijk en de Hembyses uit Gent waren wel voor hem geen onbekenden?

Had hij de 's zondags gezongen psalmen niet aan Datheen uit Kassel te danken?

Wordt het statige, diepontroerende ‘Wilhelmus’ niet aan Marnix van St.-Aldegonde uit Brussel toegeschreven?

De voornaamste medewerkers aan de vertaling van de Statenbijbel waren toch wel Vlamingen:

Willem Baudart(ius) van Deinze, de Bruggelingen Herman Fauckel(ius) en Frans Gomaer(us), Jacob Roland(us) (Roelandt), Antoon Thys(ius) uit Antwerpen en de Gentenaar Antoon Walaeus (v.d. Walle); terwijl nog Sebastiaen Damman en Johannes Polyander (v.d. Kerchove) beiden van Gent, alsook de Komenaar Joost van Laren erbij betrokken waren.

Had Simon Stevin niet voor vestingbouw gezorgd, en voor bevoorrading der troepen van Prins Maurits om de vrijgevochten steden verder te beveiligen?

Had die Bruggeling bovendien met zijn ‘Havenvinding’ de scheepvaart niet vergemakkelijkt, zoals die ook zou bevorderd worden door de cartografen Pieter Plancius (Plaetevoet) uit Dranouter, Jodocus Hondius (de Hondt) uit Wakken, en Pieter Kaerius (v.d. Keere) uit Gent?

Op de grachten staan o.a. het ‘Huis met de Hoofden’ van Louis de Geer en het ‘Trippenhuis’ van zijn beide neven Louis en Hendrik Trip (alle drie voorvaders van belangrijke koopmansgeslachten) gebouwd door een lid van de familie Vingboons uit Mechelen, die de meeste - en tevens mooiste - patriciërswoningen heeft opgericht welke aan de Amsterdamse grachten hun typisch uitzicht geven.

En was het Paleis op de Dam niet gebouwd door de Brabander Daniël Stalpaert, stadsarchitect van Amsterdam, naar de door hem lichtgewijzigde plannen van Jacob van Campen; waarbij het beeldhouwwerk

[p. 108]

werd uitgevoerd door de Antwerpenaar Artus Quellien bijgestaan door Rombout Verhulst uit Mechelen en vele andere (vooral Brabantse) medewerkers?

Rond dit park vindt men trouwens twee straten die aan het zuiden doen denken.

De ene herinnert aan Caspar van Baerle, geboren Antwerpenaar, professor in de logica aan het Amsterdamse ‘Athenaeum Illustre’, latere gemeente-universiteit.

De andere herdenkt Constantijn Huygens, heer van Zuylichem, staatsman, dichter (zoon van de Brabantse Christiaen en de Vlaamse Suzanna Hoefnagel) gehuwd met Suzanna van Baerle, vader van de wis-, natuur- en sterrekundige Christiaen Huygens, en samen met deze laatste lid van de Royal Society te Londen.

Hun vriend P.C. Hooft, dichter en historicus, die gehuwd was met een Antwerpse en, weduwnaar geworden, nogmaals met een vrouw uit die handelsmetropool trouwde, ontving de drie voornoemde geleerden geregeld op zijn Muiderslot.

U zit trouwens in dit park, bij het beeld van Nederlands grootste dichter en dramaturg, zo besloot ik, wiens ‘Gysbrecht van Aemstel’ telkenjare hier in de

Vlaamse bouwmeesters hebben een groot aandeel gehad in de bouw van talrijke patricierswoningen die thans aan de Amsterdamse grachten hun typisch uitzicht geven.

Stadsschouwburg wordt opgevoerd. Hij was de zoon van Joost en Sara Kranen, doopsgezinden uit Antwerpen, en was gehuwd met de eveneens uit Antwerpen stammende Maria de Wulf.

Waarbij ik moet doen opmerken dat de dichter Joost van de Vondel als rooms katholiek gestorven is.

Het is dus totaal bijzaak nu nog na te gaan of heiligenvieringen ja dan niet te laken of te loven zijn.

De man die als elektronisch ingenieur de hele nacht aan de herprogrammatie van een in die tijd nog zeer omslachtige computer had gewerkt, was heel verwonderd, ietwat geschokt over mijn heftige reactie.

Hij had daar nog nooit aan gedacht, kwam tot het besluit dat zijn opmerking onpassend was geweest en bood me zijn excuses aan.

Hij was zeker geen vakidioot; had belangstelling voor schilderkunst, muziek en letterkunde; had zelfs boeken van Vlamingen gelezen; kende ‘De Witte’ van Claes, ‘Pallieter’ van Timmermans, ‘Maria Speermalie’ van Teirlinck, ‘Houtekiet’ van Walschap, ‘Joachim van Babylon’ van Gijsen; hij sprak er met lof over zoals hij zich ook lovend uitte over de boeken van Elsschot en Johan Daisne.

We voerden een lang, gezellig praatje, waarbij we tot het bedroevend besluit kwamen dat noord en zuid veel te weinig van mekaar weten.

Ik ried hem aan het boekje van Mr. J.L.M. Eggen te lezen over ‘De invloed door Zuid-Nederland op Noord-Nederland uitgeoefend op het einde van de XVIe en het begin der XVIIe eeuw’, studie die doodgezwegen werd of waarvan men de gegevens systematisch minimaliseerde.

Men was immers hier niet bijzonder fier op Alvas Inquisitie en op de ‘brain drain’ die deze tot gevolg had.

Boven de Moerdijk gaf men liever niet toe dat onze mensen 't land tot de bloei van de Gouden Eeuw deden groeien.

De laatste jaren is daar gelukkig verandering in gekomen.

Met zijn ‘Denkend aan de Nederlanden’ heeft Karel Jonckheere het thema gepopulariseerd.

Rob. van Roosbroeck schreef zijn ‘Emigranten’.

Maar vooral J.G.C.A. BRIELS, wiens naam doet denken aan het Brielle door Alva op 1 april verloren, heeft door zijn stelselmatig onderzoek en zijn vele publikaties, heel wat klaarte geschapen. Bovendien bewijzend dat wat Eggen schreef ver beneden de werkelijkheid is geweest.

Het gesprek had zeer lang geduurd. 't Was na negen uur toen we afscheid namen, veel te laat voor het morgeneitje.

Soms vraag ik mij af of mijn elektronieker ooit de studie van Eggen heeft gelezen.

[p. 109]

Wat mij betreft, ik ben nadien nog vaak in Amsterdam geweest; maar 'k weet nog altijd niet hoe 't Overtoom er uit ziet.

Was mijn gesprekspartner een Duitser geweest dan had ik kunnen wijzen op de velen die destijds naar Oostland reden, naar de Flemming o.a.; op Gerard Mercator en zijn zonen, cartografen; op de Nieuwkerkenaar Johan Molanus (v.d. Meulen) rector der Latijnse school te Bremen, gehuwd met een van Mercators dochters; op de bouwmeesters van Steenwinckel (Antwerpen) en van Opbergen (Mechelen) die niet alleen in Duitsland maar ook in Denemarken bedrijvig waren; op de vele Vlamingen (zowat 5000 in totaal) die zich te Frankenthal vestigden; op de drukker-humanist Christiaen Wechel die van uit Wechelderzande naar Parijs trok (waar hij o.a. werk van Petrus Ramus publiceerde) en nadien naar Duitsland uitweek waar hij - als evenknie van Plantin - met zijn vele uitgaven de nieuwe humanistische wetenschap in het Oosten heeft verspreid. En op de Mechelse familie uit wiens geslacht de wereldberoemde musicus Ludwig van Beethoven is gesproten.

Was hij een Fransman geweest dan had ik een en ander kunnen zeggen over Jaak de Wiscrere die het Hospice de Beaune bouwde, de architecten Lode van Boghem en Jan van Roomen die de kerk van Brou verwezenlijkten, Paul Mosselmans die het hotel van Jacques Coeur verbouwde, en over de velen die meewerkten zowel aan de bouw als aan de versiering van het paleis te Versailles.

Ook had ik het kunnen hebben over de Brabander Desjardins (Maarten van den Bogaert), Jean Clouet (Cloet), Philippe de Champaigne (de Kempeneire), Watteau (Watteeuw), Henri Matisse (Mathys) en Maurice Vlaminck; over Plattemontagne (van Plattenberg) en Carle van Loo; over de Oudenaardse en Brusselse tapijtwevers van der Plancken en Coomans, die de manufactuur der Gobelins oprichtten.

En over Charles de Gaulle wiens Frans-Vlaamse voorouders van de Walle heetten.

Aan de Brit kan ook iets verteld worden over Vlaamse invloeden bij hem thuis. Patricia Carson heeft het in een lezing, over die ‘British Connection’ gehad. Aan de Britten hebben we zeker, wel wat te danken.

Marlborough versloeg, samen met Cadogan en Eugeen van Savoye, op 11 juli 1708, de Fransen bij Oudenaarde. Wellington, met de hulp van Blücher, heeft ze op 18 juni 1815 te Waterloo verslagen.

De Engelsen, samen met de Fransen ditmaal, versloegen de Duitsers in de laatste twee wereldoorlogen. In vier West-Europese oorlogen (waarin wij een geringe rol speelden, want wij zijn een pacifistisch land enkel als slagveld voor het uitvechten der conflicten dienend) heeft Engeland onze eigenheid verzekerd en er voor gezorgd dat we noch door ‘la Grande France’ noch door het ‘Grossdeutsche Reich’ zouden opgeslokt worden.

Dank zij onze Engelse ‘beschermers’ bleven wij ‘onverduitst en onverfranst’. De vriendschap werd trouwens door de eeuwen heen ook dynastisch bezegeld. Mathilde van Vlaanderen huwt Willem de Veroveraar; Adeliza van Leuven (Alice the Fair) trouwt met Hendrik I Beauclerc; Edward III vindt in Philippa een door de Engelsen zeer geliefde echtgenote die hem vele kinderen zal schenken waaronder twee die hier geboren zijn.

De strijd tegen Alva sloeg in het Zuiden diepe wonden, en behoedde het Noorden voor erger.

[p. 110]

Karel de Stoute koos zich Margareta van York tot gemalin. Na zijn dood zou zij ervoor zorgen dat de Nederlanden behouden bleven; haar lange verblijf te Mechelen is voor ons land een echte zegen gebleken. Vlaanderen is aan Engeland veel verschuldigd. Maar ook Engeland heeft aan ons wel iets gehad.

Van in de vroegste tijden waren er contacten. De namen Fleming(s), Flander, Brabayn, Brigges, Gaunt, Loveyn, Mechlin (plus alle variaties van dien) die men in Yorkshire of de Cotswolds reeds tussen 1150 en 1450 ontmoet - en de lange lijsten DE-, VAN- en VER-namen - zijn daar een duidelijk gevolg van.

Denk daarbij slechts aan de vele wevers, volders, ververs, die in de XIVe eeuw naar Engeland trokken, er lonend werk, vaak grote rijkdom vonden; ook aan de 30.000 vluchtelingen ‘om den gelove’ die door ‘Good Queen Bess’ gastvrij werden ontvangen en door hun beroepsbekwaamheid tot de economische opgang van het land meehielpen; aan de schilders Bening, de Critz, Geeraerts, Horenbout, Van Dijck, Lely, Vanderbanck, Van de Velde, de beeldhouwers Scheemaeckers, Rysbrack, Nollekens en aan de medailleur Jan Roettiers die de ‘Brittannia’ schiep, naar het beeld van Frances Stewart, een der vele vriendinnen van Charles II, de ‘Merry Monarch’.

Voor alle takken van kunst- en kunstnijverheid vindt men Vlamingen te Londen, ziet men nu nog het resultaat van hun bedrijvigheid.

Soms werden hun namen ‘aangepast’; van sommige gekende Engelsen bestaat er weliswaar geen zeker-

Met zijn ‘Denkend aan de Nederlanden’ populariseerde Karel Jonckheere de Vlaamse inbreng in Hollands Gouden Eeuw.

heid, maar wel een sterk vermoeden dat ze met een verre Vlaamse voorvader zijn ‘behept’.

Enkele namen?

Hier volgen er een zevental: Ed. Alleyn, G. Boole, D. Defoe, R. Hackluyt, S. Pepys, J. Tradescant en R. Whittington.

Daarmee kunnen, voorlopig, de boeken afgesloten worden.

Men weet niet in het buitenland - of wil het niet weten - wat Vlaanderen voor de rest van Europa betekend heeft, hoeveel mensen van bij ons tot de economische groei en de culturele opgang van het hele continent en van vele landen buiten Europa hebben bijgedragen.

De encyclopedieën, de biografische verzamelingen van Duitsland, Engeland, Frankrijk, Nederland en noem maar op, vergeten doorgaans te vermelden dat de besproken persoonlijkheden afstammen van mensen uit de Zuidelijke Nederlanden. Maar ook in de uitgaven van eigen land zoekt men meestal vergeefs naar die gegevens, mist men bovendien de meeste namen van talentvolle medemensen die elders een niet onbelangrijke rol hebben gespeeld.

Voor jonge geschiedkundigen is hier heel wat te doen, ligt nog een uitgebreid werkterrein braak en voor exploratie beschikbaar.

Misschien zou ons Ministerie van Cultuur enkele werkloze historici, in het raam van het B.T.K., met zo'n opdracht kunnen belasten voor onderzoek in eigen archieven; of enkele reisbeurzen kunnen verlenen voor opzoekingen in de ons omringende landen.

Een suggestie die m.i. het overwegen waard kan zijn.

Zou ik in dit verband nog een andere wens mogen uiten?

Door de fusies van gemeenten zijn er op vele plaatsen kerk- en kapel-, dorp-, veld-, stations- of molenstraten te herdopen.

Zou het niet wenselijk zijn dat ze de naam kregen van iemand uit de gemeente of de omgeving, die in het buitenland zoniet beroemd dan toch bekend geworden is, of destijds van een betrekkelijk aanzien genoot?

Zou dit - vooral in de steden, en zeker daar waar veel vreemden komen - niet in hoge mate kunnen bijdragen tot versteviging van ons prestige bij buitenlanders?

Het weze me toegelaten beleefd bij alle dragers van gezag en waardigheid, en ook bij de pers, aan te dringen opdat deze gedachte zou gepropageerd worden.

[p. 111]

Dit alles om te onderstrepen hoezeer een werk als ‘Fair Face of Flanders’ aan een behoefte heeft voldaan en nog steeds voldoet; hoezeer de Heren Rik Fayat die zowat tien jaar geleden de Engelse uitgave introduceerde, en Marnix Gijsen die het boek toen zeer lovend besprak, volkomen gelijk hadden toen zij aandrongen op vertaling.

Dit in vlotte stijl, met wetenschappelijke accuratesse, maar in levendig-populaire, gemakkelijke taal geschreven ‘Verhaal over Vlaanderen’ is een ideale introductie voor diegenen die we wat meer over ons land en volk willen mededelen.

Rijk geïllustreerd met de tekeningen van Herman Verbaere, vormen de reeds verschenen Engelse, Franse en Nederlandse uitgaven - bekroond met de Eugène Baie prijs door de Provincie Antwerpen - (en de Duitse versie die wordt voorbereid) een waardevol geschenk.

Marnix Gijsen, in zijn woord vooraf tot de thans aangeboden Nederlandse versie, schrijft:

‘Dat Patricia Carson aan de Vlaamse gemeenschap een grote dienst bewezen heeft, door haar boek, staat buiten twijfel. Ik meen dat ik ongeveer alles gelezen heb wat in Amerika en Engeland over ons land geschreven werd. Veel daarvan is verouderd en vele boeken werden geschreven door lui die geen stom woord Nederlands kenden. Haar boek is objectief, intelligent en goed gedocumenteerd. Zij bekijkt ons zonder vooroordelen en ze begrijpt ons. Het is zelfs duidelijk dat ze van ons houdt’.

Men kan zich afvragen waarom Patricia dit werk geschreven heeft.

Misschien wel omdat zij (als historica, zeer beslagen in de geschiedenis van Brittannië en van de Nederlanden) gehuwd is met een internationaal bekend historicus die hier bekroond werd met de Francquiprijs.

In de loop der tijden hebben wel enkele boeken door Engelsen over ons land het licht gezien, sommige zelfs met sympathie geschreven, zoals ‘Flemish Cities’ van William Gaunt (what's in a name!) dat in 1969 werd uitgegeven, op het ogenblik dat ook ‘FAIR FACE’ verscheen.

Maar geen enkel werk vertoont zoveel enthousiasme, ja zoveel liefde als dat van Patricia Carson!

Waarom zou dit wel zijn?

Denkt ze misschien aan die oproep van Edward III die destijds aan onze lakenwevers ‘Good ale, good meat, warm beds’ beloofde en zodoende veel van onze werkers naar zijn eiland wist te lokken?

Mogelijk kwam ze tot de conclusie dat onze patersbieren, ons banketgebak (elke zondagmorgen, in een doosje met de strik aan de pink bengelend, zoals zij in haar boek vermeldt), de Gentse waterzooi of andere lokale specialiteiten haar best bevielen en voor de Engelse lekkernijen niet mogen onderdoen... Of kwam de liefde voor het land via 't warme ledikant?

Ik ken Patricia's kwartierstaat niet.

Maar misschien kruipt hier ook het bloed waar het niet lopen kan.

Zou zij soms niet langs vrouwelijke lijn vermaagschapt zijn met een der vele hoogstaande Vlaamse vrouwen die in de 16de eeuw ‘om den gelove’ naar Engeland uitweken, er gastvrij werden onthaald en door de banden van het huwelijk tot Britse werd gepromoveerd?

Wie weet? Aan de toon van haar werk te oordelen, kon dat wel mogelijk zijn.

Wat er van zij, dank voor haar geschenk. Moge de Nederlandse versie evenveel succes hebben als de Engelse en Franse.

EDM. B. VAN DE PUTTE

Toespraak gehouden op de voorstelling der Nederlandse versie van ‘Fair Face of Flanders’ door Patricia Carson, op 7 juni 1978 in het I.P.C. Brussel.