Neerlandia. Jaargang 82

[p. 50]

Nederlanders tussen blauw en rood

De integratie van ‘import’ in de samenleving van Kanne

Even over de grens bij Maastricht aan de Belgische kant ligt het dorp Kanne. Een onopvallend plaatsje in de vallei van het riviertje de Jeker. Op zoek naar stof voor verhalen over het samenleven van Nederlanders en Belgen in de grensstreek kwam ik in het dorp.

Een collega, die jarenlang in Zuid-Limburg aan een provinciale krant verbonden was geweest, had mij verteld dat Kanne erg in trek is bij welgestelde Maastrichtenaren. Voldoende aanleiding om daar eens te gaan kijken.

Nu was Kanne het laatste dorp dat ik in dit kader wilde bezoeken. Eerder was ik in Kalmthout, Lommel, en Neeroeteren geweest. Overal was ik ongeveer hetzelfde beeld tegengekomen. Nederlanders die zich aan de buitenkant van het dorp in dure villa's gevestigd hadden, volkomen geïsoleerd van de bevolking van de plaatsjes. Nergens was sprake geweest van een integratie van Nederlanders in het dorpsleven. Telkens ontmoette ik problemen tussen de Nederlanders en de autochtone bevolking. Ook al waren die problemen vaak niet duidelijk. Ik verwachtte dan ook niet dat Kanne een ander beeld zou geven. Toch bleek ik mij te vergissen.

Mijn eerste kennismaking in Kanne is met de waard van een restaurant. Ik kom rond het middaguur aan in het dorp, en besluit eerst de inwendige mens te versterken alvorens op pad te gaan in het dorp. Bovendien zijn café- en restauranthouders vaak uitstekende informanten die je een eind op weg kunnen helpen.

De waard is een wat gezette man die zich uitput in vriendelijkheden. Aangezien het buiten het toeristenseizoen is, heeft hij het niet druk en komt tussen allerlei bedrijvigheden van huishoudelijke aard door regelmatig met mij praten.

De man is zichtbaar trots op zijn dorp want hij raakt niet uitgepraat over de ‘schoonheid van de vallei’ en over hoe gezellig het toch is in Kanne.

‘Ik zou hier voor geen goud weg te krijgen zijn, meneer’, verzekert hij mij. Op mijn verzoek weet hij sme ook nog te vertellen dat ongeveer een vierde deel van de bevolking uit Nederlanders bestaat.

- ‘Moeilijkheden? In het geheel niet, hoezo?’

De man zegt het zo vanzelfsprekend dat ik hem bijna geloof. ‘Van die Nederlanders merk je hier helemaal niets. Er zijn er een paar die buiten het dorp wonen en waar je geen kontakt mee hebt, maar het merendeel is hier gewoon opgenomen in het dorp. Dat zijn echte Kannenaren geworden’.

Ik vertel de man wat mijn ervaringen in andere grensplaatsen zijn. Hoe de Nederlanders zich daar isoleren in afzonderlijke wijken zonder dat er een echt kontakt met de autochtone bevolking ontstaat. De waard kan zich dat allemaal goed voorstellen. Hij heeft een zuster in een andere grensplaats die dezelfde verhalen vertelt, maar in Kanne is dat zeker niet zo. Echt niet. ‘Er zijn hier vaak moeilijkheden, vertelt hij lachend, maar nooit met de Nederlanders’.

Een van de moeilijkheden waar hij kennelijk op doelt heeft zich inmiddels aan de bar van het café in gang gezet.

Rooien

Aan de bar heeft zich een groep jonge mensen verzameld die in een heftige diskussie gewikkeld zijn. Het gesprek is zo heftig, dat het er op lijkt dat er ruzie ontstaat. Om het niet op een handgemeen te laten komen spoedt de waard zich in de richting van de toog, onderwijl sussende woorden roepend als: ‘Laat ze toch lullen Sjeng’. (Een echte Limburgse naam zo merkte ik, want in de loop van mijn bezoek aan Kanne ontmoet ik een hele horde mannen die zich van die naam bedienen).

De door de waard aangesproken Sjeng nu, deelt de mening van de kroegbaas niet. In ieder geval schijnt hij niet erg bereid te zijn om ‘ze te laten lullen’. Met stemverheffing belooft Sjeng: ‘Die vervloekte rooien, ik ga er nog eens de ruiten ingooien als dat zo doorgaat’. Sjengs ongeschoren gelaat is inmiddels zo rood als een tomaat. Ik konkludeer dat Sjeng geen socialistische sympathieën koestert.

Een van Sjengs aanvallers verzekert in antwoord op Sjengs bedreiging: ‘Als je dat waagt maken we je met de verkiezingen af’.

De woordwisseling wordt al feller en feller en aangezien ik niet gekomen ben om mij met de perikelen van de plaatselijke socialistische groepering te bemoeien, besluit ik het strijdperk te verlaten. Ik vraag de waard waar ik de burgemeester van het dorp kan vinden en vertrek.

[p. 51]

Harmonie

Frans Hardy is burgemeester van Kanne. Burgemeester Hardy blijkt in zijn dagelijks onderhoud te voorzien door de uitoefening van het boerenbedrijf. Aangeklopt bij de boerderij van de familie Hardy wordt mij door de zoon des huizes verzocht wat geduld te hebben want hij moet ‘ons vader nog even van de trekker plukken’. Ik installeer mij in de ‘goede kamer’ van de familie en het duurt niet lang of de burgemeester verschijnt.

Frans Hardy blijkt een aardige, wat zwijgzame man, die voor de rooien tot Burgemeester van Kanne is gekozen. (Zoals de lezer wellicht weet, worden in België de burgemeesters gekozen). Achter een pilsje uit de plaatselijke brouwerij gezeten, vraag ik de burgemeester hoe dat nu is, om socialistisch burgemeester te zijn in een overwegend katholiek gebied. De burgemeester kijkt mij onbegrijpend aan. ‘U bent toch een rooie burgemeester?’ vraag ik. De burgemeester blijft mij onbegrijpend aankijken.

Verwonderd zegt hij: ‘Ik ben helemaal geen socialist. Hoe komt u daar nu bij?’ Nu is het mijn beurt om verwonderd te kijken. Gelukkig begrijpt de burgemeester hoe ik tot mijn veronderstelling ben gekomen. Voordat de spraakverwarring tot een hoogtepunt komt vangt hij aan mij uit te leggen hoe een en ander in Kanne aan de steel steekt.

‘Hier in het dorp zijn twee plaatselijke politieke partijen. De rooien en de blauwen. Die twee partijen zijn eigenlijk afdelingen van de rooie en de blauwe harmonie van het dorp. Op de lijst staan slechts mensen die lid zijn van de harmonie. Ik ben lid van de rooie harmonie. Vandaar dat ik op de rooie lijst voor de gemeente sta. En zodoende ben ik een rooie burgemeester’. Burgemeester Hardy vertelt het allemaal heel kalm, terwijl voor mij de zaak steeds merkwaardiger wordt.

Ik vraag hem of dat ‘rood’ dan ook helemaal niets met socialistische politiek te maken heeft, of tenminste met progressieve politiek. De vraag was verkeerd gesteld, zeker waar het ‘progressieve’ betreft. ‘Natuurlijk is het zo dat wij progressief zijn. Wij voeren een progressieve politiek. Daarin onderscheiden wij ons van de blauwen, maar die kleuren, dat slaat alleen op de kleuren van het vaandel van de harmonie’.

Wat is dan het verschil tussen die twee harmonieën?, vraag ik burgemeester Hardy.

‘Wij spelen betere muziek’, antwoordt de politicus ijskoud. Dat bedoel ik niet. Wat zijn de politieke verschillen?

‘Nou, ik zei het al, wij zijn vooruitstrevender. Wij werken harder. Het politieke verschil, tja, dat is moeilijk’. De burgemeester denkt diep na over die vraag. ‘Wij zijn meer voor de echte bevolking van Kanne, wij zijn “volkser”’, antwoordt hij tenslotte.

Nederlanders

Ik ben ondertussen helemaal vergeten waar ik eigenlijk voor gekomen ben. De plaatselijke politiek heeft mij geheel in beslag genomen. Door te vragen hoe de Nederlanders in die merkwaardige struktuur passen, trek ik de gemaakte fout weer recht.

‘De “Ollanders”, daar hebben wij geen problemen mee. Wij zijn een beetje vernederlandst en zij zijn een beetje “verbelgd” en zo komen wij samen goed uit. D'r zijn er natuurlijk een paar die je nooit ziet, maar de rest is helemaal opgenomen. Ze spelen zelfs in de harmonie. Bij die blauwen spelen er ook een paar mee geloof ik’.

Als ik het woord ‘belastingvluchtelingen’ laat vallen, kijkt de burgemeester verstoord op. ‘Dat is voor hen ook een reden, misschien, om hier te komen wonen, maar in het algemeen geloof ik dat niet. Zij komen hier omdat zij het leuk vinden om hier te wonen, omdat het een mooie en rustige streek is, en omdat Kanne

Kanne: dorpsgezicht.

[p. 52]

een gezellige plaats is om te wonen. Het belastingvoordeel voor die Nederlanders is dan leuk meegenomen’. En hij voegt er geïrriteerd aan toe: ‘Als je zo over Kanne wilt gaan schrijven, kun je net zo goed meteen ophouden’.

Een opmerkelijke uiting van solidariteit met de Nederlanders, zeg ik, en ik haast mij er aan toe te voegen dat hij niet bang hoeft te zijn dat ik persé negatief zal gaan schrijven over de Nederlanders in Kanne. De eerste burger is er nog niet helemaal gerust op. ‘Iedereen die hier komt wonen moet zich aanpassen aan het dorp, dat is overal zo, maar ik zal je wel vertellen dat de Nederlanders die hier nieuw komen gemakkelijker opgaan in het dorpsleven dan menige Belg die van buitenaf in Kanne komt’. Ik vertel de burgemeester dat ik dat nu juist zo opmerkelijk vind. In andere plaatsen waar ik kwam was het tegenovergestelde het geval. Hoe komt het dat het in Kanne niet zo is?

‘Misschien omdat wij gastvrijer zijn, of omdat de Nederlanders die hier komen wonen Limburgers zijn, net als wij. Ik weet het niet. Wat er in andere plaatsen gebeurt gaat mij niet aan. In Kanne zijn wij blij met die Nederlanders, zoals we blij zijn met elke vreemdeling die zich gemakkelijk aanpast en die gemoedelijk meedoet in het dorpsleven’.

Een heldere en vooral nuchtere kijk op de zaken, verzeker ik de burgemeester. Ik vertel hem dat ik van plan ben ook met de Nederlanders in het dorp te gaan praten.

Kan de burgemeester mij misschien op weg helpen met adressen en namen? Maar daar trapt de rooie burgervader van Kanne niet in. ‘Als jij vervelende dingen over die Nederlanders gaat schrijven krijg ik het straks op mijn brood dat ik je naar hen toegestuurd heb. Achter die adressen moet je zelf maar komen. Ik heb nog werk te doen’. En daarmee eindigt mijn onderhoud met Frans Hardy.

Ik besluit bij de waard van het restaurant waar ik eerder gegeten heb te informeren naar Nederlanders. De waard helpt mij verder.

De waard van het restaurant heeft mij de adressen gegeven van een aantal Nederlanders die al geruime tijd in Kanne wonen.

Trompet

Het is ondoenlijk om alle mensen te bezoeken. Ik besluit een willekeurige keuze te maken. De eerste naam die ik eruit pik is die van Raoul Vermeulen. Met zijn vrouw Lilly bewoont hij een allercharmantste verbouwde boerderij in het midden van het dorp. Op een houten plank naast de voordeur staat: Raoul Vermeulen, tuinarchitekt / Lilly Vermeulen, muziekpedagoge.

Ik word ontvangen in het kantoortje van Raoul. Mijn baardige gastheer haalt meteen thee. Er hangt een gezellig sfeertje in het kantoor. Veel hout verwerkt in de inrichting. Aan de muur kleurige ontwerpen van tuinen, afrasteringen, vijvers. Raoul's vrouw Lilly komt er ook even bij zitten. Ze zijn allebei erg ingenomen met hun woonplaats. ‘Het is alsof je in een heel andere wereld komt als je hier gaat wonen’, zegt Lilly. ‘De mensen zijn ontzettend vriendelijk, en vooral erg gemakkelijk. Er heerst hier nog helemaal het sfeertje van burenhulp, bij elkaar binnenlopen voor een kop koffie en zo. Je kent dat wel. In Maastricht, waar wij eerst woonden was dat heel anders. Daar had je veel minder kontakt’. En Raoul: ‘Ook voor mijn werk is het hier veel gemakkelijker. Het kontakt met de klanten is veel vriendschappelijker hier. In Nederland ben je een echte architekt’.

‘Je maakt je ontwerp, de klant beoordeelt, en je zorgt voor de uitvoering. Hier gaat dat veel meer gepaard met overleggen onder een pilsje. De klant helpt zelfs vaak mee bij de uitvoering. Belgen zijn een stuk kreatiever zou je kunnen zeggen’.

Ik vertel van mijn bevindingen tot nu toe. Mijn verbazing over het gemak waarmee Belgen en Nederlanders hier samenwonen. Over de rooie en de blauwe harmonie, over de ruzie in het café, over de solidariteit van de burgemeester met de Nederlanders.

Raoul heeft aandachtig toegeluisterd. ‘Toch moet je oppassen’, zegt hij ernstig. ‘Zo gemakkelijk ligt het nu ook weer niet, ook al wil ik meteen aannemen dat het op andere plaatsen veel erger is. Het heeft best lang geduurd voordat wij hier echt opgenomen werden. Toen wij hier pas kwamen wonen kregen we geen poot aan de grond bij de bevolking hier. Ik had er een zwaar hoofd in. Mijn werk wilde ook niet vlotten. De klanten kwamen niet, wat ik ook probeerde. Pas de laatste twee jaar gaat dat beter. Ik heb nu helemaal niet te klagen, integendeel, de moeilijkheden zijn nu wel opgeklaard. Ook wat Lilly zei over dat kontakt met de buren. Dat heeft ook lang geduurd voordat het zover was. Eigenlijk is er pas verbetering in gekomen toen ik trompet ben gaan spelen’.

Ik kan een lach niet onderdrukken als hij dat zo zegt.

[p. 53]

Raoul heeft zelf niet in de gaten dat het tenminste merkwaardig is als je dat zo zegt. Lilly begrijpt mijn verwarring. ‘Raoul heeft zich op een bepaald moment aangemeld voor de harmonie. Hij heeft vroeger wel eens trompet gespeeld, vandaar, dat hij hier gemakkelijk in de rooie harmonie kon worden ingepast. Sinds hij bij de harmonie is worden wij beter geaksepteerd’.

Maar ben je trompet gaan spelen omdat je het leuk vindt, of omdat je opgenomen wilde worden in de gemeenschap?, vraag ik Raoul. ‘In eerste instantie niet omdat ik trompet spelen nu zo leuk vind’, verzucht Raoul.

‘Het was pure noodzaak. Ik heb het achteraf zo gerekonstrueerd. Als je in Kanne opgenomen wilt worden moet je bij de harmonie gaan, of bij een van de verenigingen die bij een bepaalde harmonie behoren.

Dat betekent namelijk dat je een keuze doet in de permanente vete die hier in Kanne heerst tussen de twee harmonieën. Het dorp is helemaal opgesplitst in twee kampen. Dat gaat niet alleen over de daadwerkelijke muzikanten in de rooie en de blauwe harmonie, maar het geldt ook voor de voetbalclub van de rooien en de voetbalclub van de blauwen. Er is een oefenzaal van de rooien en een oefenzaal van de blauwen. Het is praktisch ondenkbaar dat twee mensen uit hetzelfde gezin lid zijn van verschillende harmonieën. Daar komen vete-achtige ruzies van. De politiek is verdeeld in een rood en een blauw kamp zoals je al weet. Rond de verkiezingen levert dat de wildste taferelen op. Dan blijft het vaak niet bij heftige diskussies. Woorden zijn dan niet alleen meer argument.

En ga zo maar door. Het is zelfs te merken op de scholen waar een deel van de ouders tot de rooien behoort en het andere deel tot de blauwen. In de cafés zul je geen rooien en blauwen op dezelfde tijd tegenkomen. Als dat per ongeluk toch wel gebeurt, komt er geheit mot van. De kroegen in het dorp zijn dan ook verdeeld in rooie en blauwe kroegen’.

Raoul ziet zelf ook het relatieve van de zaak wel in, maar toch, als ik hem vraag wat het verschil tussen de rooien en de blauwen is zegt hij overtuigd: ‘Wij spelen beter dan de blauwen, en dat kunnen ze niet zetten’.

Als Raoul dit zegt springt Lilly meteen midden in het gesprek: ‘Stel je niet aan. Jij wordt ook al een beetje leip, met je rood en blauw’. Raoul voegt er dan wat schuchter achteraan: ‘Het was maar een grapje’.

Wat betekent het nu voor de Nederlanders die hier komen? Ik vraag Raoul wat hij bedoelde met zijn opmerking dat ‘het lid worden van de rooie harmonie pure noodzaak was’?

‘Zoals ik al zei, betekent lid worden van een harmonie dat je een keuze doet. Zolang je neutraal blijft verdenkt elke partij je ervan te behoren tot de tegenstander. Dan kun je nog zo goed je best doen om tegen iedereen vriendelijk te blijven, ze laten je toch links liggen. De mensen negeren je dan gewoon. Je bent een gevaarlijke buitenstaander. Als je lid wordt van de harmonie bepaal je je plaats in het dorp. Dat betekent dat je de helft van het dorp uitschakelt als mogelijke vrienden, maar de andere helft heb je gewonnen. En dat is altijd méér dan wanneer je geen keuze doet. Dan heb je namelijk niemand’.

Raoul moet weer aan het werk en ik besluit mijn laatste gesprek in het dorp te gaan houden. Of Raoul nog een tip voor me heeft?

‘Nou, je moet eens gaan praten met Jopie Nelissen. Die heeft een heel goede kijk op de toestand hier’. Aldus besluit ik.

Overleving

Centrum van Kanne. Hij is Nederlander en woont al een jaar of acht in Kanne. Het drijven van een café is een van zijn bezigheden. Daarnaast is hij persfotograaf, publiceert hij boeken, en schrijft hij voor toeristische weekbladen.

In het café hangt een gezellige sfeer. In het midden staat een biljart met een verschoten laken waaraan een jonge man verwoede pogingen in het werk stelt om de keu niet in het laken te laten verdwijnen. Jopie staat achter de bar. Hij is al op de hoogte van mijn komst. Kennelijk heeft Raoul hem telefonisch gewaarschuwd. Een guile ontvangst is het in ieder geval wel. Jopie tapt een glas bier, dat de afmetingen heeft van een melkemmer. Ik kan het gebruiken. Het is erg warm.

Fotograaf, journalist, kroegbaas, Jopie Nelissen heeft niet veel tijd. Hij valt meteen met de deur in huis. ‘Die toestand met die harmonieën in Kanne heb ik wel eens ‘de overlevingsformule van een kleine kern’ genoemd’. Hij zwijgt veelbetekenend, als betrof het een mededeling van het grootste gewicht. Hoe bedoel je, luidt mijn vanzelfsprekende vraag?

[p. 54]

‘Jij vraagt je natuurlijk af waarom je in andere dorpen in de grensstreek Nederland-België zo'n rotverhouding tussen Nederlanders en Belgen bent tegengekomen, terwijl het hier veel beter gaat? De oplossing ligt in de strijd tussen de harmonieën. In andere plaatsen is het probleem dat twee bevolkingsgroepen van verschillende kulturele achtergronden niet met elkaar overweg kunnen. Het probleem daar is dat er sprake is van een gebrek aan inpassing.

Nu verlangt inpassing altijd dat iedereen een beetje inschikt, zodat er ruimte vrij komt voor de nieuwkomers. In Kanne gaat dat anders. Daar schikt niemand in. Niemand gaat ook maar één duimbreed aan de kant als er een nieuweling komt. Niemand past zich aan de nieuwkomer aan. Het wordt simpelweg aan de nieuweling overgelaten of hij zich wil aanpassen aan het dorp. Wil hij dat dan is het goed, wil hij dat niet, dan kan hij net zo goed vertrekken. Er wordt geen probleem van gemaakt. De nieuwkomer die zich niet wil aanpassen kan ook maar beter gaan. Hij krijgt geen poot aan de grond. Hij blijft iemand die er eigenlijk niet behoort te zijn. In de regel blijven mensen die zich niet aan willen of kunnen passen ook niet lang. Je ziet ze na verloop van tijd weer verdwijnen.

Op deze manier blijft de eigenheid van zo'n dorp bewaard. Het is hier echt prettig wonen. Je hebt meteen vrienden omdat je gedwongen bent lid te worden van een vereniging waar je mensen ontmoet. Maar, je moet wel meespelen in de hele kultuur van Kanne. Doe je dat niet, dan lig je buiten’.

Jopie Nelissen neemt een indrukwekkende slok van zijn pils. Ik denk bij mijzelf dat hij wel eens verdomd veel gelijk zou kunnen hebben. Toch vraag ik mij af hoe lang zo'n dorp dit vol kan houden. Jopie Nelissen: ‘Zolang de machtsverhoudingen in het dorp blijven kan het nog wel een tijdje doorgaan. Het wordt een andere zaak als er industrie in Kanne komt. Tot nu toe bestaat de bevolking uit boeren, middenstanders, en mensen die hun brood verdienen aan het toerisme.

Dat is al sinds jaar en dag zo. Die samenstelling van de bevolking garandeert ook dat de sociale verhoudingen in het dorp gelijk blijven. Sociale verhoudingen zijn immers de grondslag voor de kulturele aard van de bevolking. Als hier industrie komt of een groot ziekenhuis, of iets anders, waardoor er ineens een grote groep andere mensen komt, bestaat de mogelijkheid dat die groep een eigen kern binnen het dorp gaat vormen. Dan is het begin van het einde aangekondigd. Zolang dit nog niet het geval is, kan Kanne het nog wel een tijdje volhouden’.

Jopie Nelissen moet weg. Voor mij zit Kanne er weer op. Ik verlaat het dorp met het gevoel iets nieuws ontdekt te hebben, maar dat is natuurlijk helemaal niet waar. Het is slechts het gevoel dat het hier zo verrassend duidelijk is hoe de kulturele vork aan de sociale steel steekt. Ik vraag mij af of hier geen les voor sociaal-kultureel werkers te vinden is. Laten ze maar niet gaan kijken in Kanne. Het zou het begin van het einde voor dit sociaal kulturele unicum kunnen betekenen.

Mart van HEIJNINGEN