Neerlandia. Jaargang 81

[p. 171]

Een cultureel verdrag tussen Vlaanderen en Wallonië?

Op zondag 20 november 1977 congresseerde BAND, de sociaal-culturele vereniging van Vlamingen in Wallonië, te Wépion. Bij die gelegenheid hield de heer Maurits Coppieters, Voorzitter van de Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap, een opgemerkte toespraak over de mogelijkheden van een cultureel verdrag tussen Vlaanderen en Wallonië. Voor de lezers van ‘Neerlandia’ brengen wij een samenvatting van deze belangrijke rede.

_**_*

De Voorzitter van de Cultuurraad begon zijn toespraak met een warme hulde aan BAND. Door haar optreden heeft deze sociaal-culturele vereniging contacten tussen bestaande groeperingen in Wallonië tot stand gebracht en belangstelling gewekt voor de Nederlandse cultuur. Op jaarlijkse congressen ging de aandacht naar de specifieke problemen van de Vlamingen in Wallonië: in de unitaire staat waren zij emigranten in eigen land, volgens Coppieters de meest verwaarloosde emigranten van West-Europa!

In het eerste gedeelte van zijn rede herinnerde Coppieters aan het vele dat Wallonië van Vlaanderen heeft gekregen. Talloze Vlaamse emigranten, boeren, mijnwerkers, staalarbeiders, hebben zich noodgedwongen in Wallonië gevestigd. Het ontbreken van werkgelegenheid in Vlaanderen dwong bovendien duizenden Vlaamse arbeiders naar Wallonië te pendelen, terwijl in Vlaanderen geen voldoende arbeidsplaatsen gecreëerd werden.

Coppieters herinnerde ook aan het ‘dossier Vlaanderen’, de steeds opnieuw gehoorde klacht dat overdreven veel overheidsgelden naar Wallonië afvloeien ten nadele van investeringen in Vlaanderen. Verder had hij het over de gebiedsafstand ten nadele van Vlaanderen bij de wijziging van de taalgrens: Komen, Moeskroen, Edingen en Vloesberg.

Een passage in die historische evocatie lokte wat heibel en zelfs een interpellatie in de Kamer van Volksvertegenwoordigers uit. De heer Coppieters herinnerde namelijk ook aan de IJzertragedie 1914-1918, waar Vlaams bloed vloeide voor het ‘franskiljonse België’. Spreker herinnerde eraan hoe de Vlaamse soldaten indertijd met de herinnering aan de Guldensporenslag werden opgeroepen om het vaderland te verdedigen. Nadien bleek dit vaderland niet geneigd aan de toenmalige Vlaamse eisen tegemoet te komen. Wallonië heeft geen weet gehad van deze tragedie! De Voorzitter van de Cultuurraad wees erop hoe dit verleden de Vlamingen doet aarzelen als er sprake is van een akkoord tussen Vlaanderen en Wallonië. Bovendien zijn er de toestanden te Brussel en in de omgeving van de hoofdstad. Zolang de Franstalige gemeenschap niet de ambitie opgeeft om nog meer Vlaams grondgebied in te lijven is elke hoop op een verzoening van gemeenschap tot gemeenschap ondenkbaar.

De grondwettelijke situatie nu

Vervolgens ging de heer Coppieters in op de vraag of thans een cultureel akkoord tussen Vlaanderen en Wallonië mogelijk is.

Hierbij onderzocht hij de huidige constitutionele toestand. Het Belgisch openbaar leven stoelt op de grondwet van 1970, met een paritaire uitvoerende macht, een nationaal parlement bevoegd voor 98 procent van de staatszaken en cultuurraden bevoegd voor niet eens 2 procent van de staatszaken.

Theoretisch zijn de cultuurraden bevoegd voor:

-	10 culturele aangelegenheden: taal; wetenschappelijk onderzoek; kunsten; cultureel patrimonium; bibliotheken; radio en televisie; jeugdbeleid; permanente opvoeding; lichamelijke opvoeding; vrijetijdsbesteding en toerisme.
-	onderwijs. Hier is de bevoegdheid zeer beperkt.
-	de internationale culturele samenwerking: nog altijd is de wet niet aangenomen die dit regelt.
-	de samenwerking tussen de cultuurgemeenschappen. Die bevoegdheid is nooit waargemaakt, o.m. ten gevolge van de interpretatie die de Franstaligen eraan gaven: zij zochten inmenging in typisch Vlaamse aangelegenheden (septemberdecreet). Ook te Brussel zijn de Verenigde Commissies voor Cultuur nooit van de grond gekomen, ten gevolge van Franstalige onwil.

In die situatie is een cultureel akkoord in de juridische, staatsrechtelijke betekenis van het woord niet mogelijk.

De cultuurgemeenschappen hebben immers geen eigen uitvoerende macht die met de andere gemeenschap dit akkoord kan sluiten, een gemengde commissie benoemen en elk een eigen bedrag daarvoor ter beschikking stellen.

Het zou de nationale regering zijn die in eigen schoot een akkoord sluit.

Bij niet-naleving van dit akkoord zouden ministers niet door de ene of de andere cultuurraad ter verantwoording kunnen worden geroepen, want de ministers zijn alleen verantwoordelijk voor de wetgevende kamers.

[p. 172]

De cultuurgemeenschappen beschikken ook niet over een eigen inkomen: de dotaties worden door het nationale parlement ter beschikking gesteld. Dit is weer een unitaire beslissing. In feite kan de ene cultuurgemeenschap niet bepalen hoeveel geld zij wil uitgeven om een akkoord met de andere gemeenschap uit te voeren. Als de Franstalige helft in de paritaire regering het niet wil kan Vlaanderen niet eens het initiatief nemen tot onderhandelingen over een cultureel verdrag met Wallonië.

Die toestand heeft eigenaardige en in sommige opzichten dramatische gevolgen. Sedert de culturele autonomie is er een minister voor het Nederlandstalig onderwijs en een minister voor het Franstalig onderwijs: zij zijn bevoegd voor het onderwijs in hun eigen taalgebied.

Dat betekent dat op dit ogenblik alleen een Waal bevoegd is voor het onderwijs van het Nederlands in Wallonië. Geen enkele beleidsman maakt zich zorgen om de kwaliteit van dat onderwijs. In het unitaire België was er dan toch af en toe een Vlaams minister die er iets wilde aan doen (Huysmans).

Enkele tijd geleden hebben particuliere organisaties daarom een noodactie moeten ondernemen voor dit onderwijs (Algemeen Nederlands Verbond, Vereniging voor Vlaamse Leerkrachten).

De situatie na het gemeenschapspakt

Wij hebben vastgesteld dat de culturele autonomie sinds 1970 in de constitutionele teksten was ingeschreven

Het ‘Maison de la Culture’ te Namen: biedt de cultuurautonomie ruimte voor nieuwe akkoorden?

maar dat de centrale staat met de ene hand terug nam wat hij met de andere gaf.

Het Egmontpakt wijzigt die toestand grondig. Het Gemeenschapspakt schept immers meer autonomie voor de gemeenschappen. Het aantal materies waarvoor de gemeenschappen bevoegd zijn wordt uitgebreid met:

-	gezondheidszorg;
-	materiële, sociale, psychologische, morele en educatieve bijstand aan personen, gezinnen en diensten;
-	jeugdbescherming;
-	parascolaire aangelegenheden, bijscholing en beroepsopleiding.

De gemeenschappen krijgen een verantwoordelijke eigen uitvoerende macht en een eigen administratie. Volgens het Pakt behoort het onderwijs voorlopig nog niet tot de bevoegdheid van de Gemeenschappen. Het is denkbaar dat die voorlopigheid bij het tot stand komen van een nieuwe grondwet reeds voorbijgestreefd is.

Die gemeenschapsraden worden ook uitdrukkelijk bevoegd voor de ‘internationale culturele betrekkingen’. Dit betekent dat Vlaanderen en Wallonië akkoorden kunnen afsluiten met elkaar en met vreemde staten. Ongetwijfeld zal voor een eigen executieve, d.w.z. een Vlaamse en een Waalse regering, een gesprek en eventueel een akkoord tussen onze gemeenschappen gemakkelijker zijn dan voor de in feite alleen op papier bestaande commissies voor samenwerking van de cultuurraden.

Dit akkoord zou o.a. afspraken kunnen bevatten in verband met:

-	het onderwijs van het Nederlands in Wallonië;
-	subsidiëring van Vlaamse organisaties in Wallonië;
-	de zorg voor de Vlaamse emigranten en de Vlamingen van Komen-Moeskroen, enz ...
-	de zorg voor Vlaamse miliciens in Wallonië (o.a. opgevat als jeugdbescherming);
-	in feite alle materies waarvoor de gemeenschapsraden bevoegd zullen zijn.

Minderheden

Hier waarschuwt Coppieters echter voor illusies en begoochelingen: een cultureel akkoord kan, in bepaalde omstandigheden, ook voorzien in maatregelen, niet alleen ten gunste van emigranten, maar ook van taalminderheden.

[p. 173]

In landen waar de cultuurgemeenschappen elkaars eigenheid eerbiedigen is dat geen probleem. In Sleeswijk-Holstein genieten de Deenstalige burgers een bijzonder statuut, in het Deense Jutland geldt hetzelfde voor Duitstaligen.

Voor de Vlamingen is dit geen probleem. Zij hebben zich neergelegd bij de eentaligheid van Wallonië.

Als men bij ons echter, zoals dat op het FDF-congres gebeurde, denkt aan akkoorden over het statuut van franstaligen in Vlaanderen, zegt Coppieters: DAT GAAT NIET. Een cultureel verdrag tussen Vlaanderen en Wallonië is een akkoord tussen staten waarvan de grenzen definitief vastliggen en waar aan de taalen onderwijswetgeving niet kan worden geraakt.

In de unitaire staat hadden Vlaamse emigranten in Wallonië geen enkel recht als Vlaming. De Franstalige gemeenschap heeft ze, met steun van alle unitaire machten, gedwongen zich aan te passen.

In de federale staat kan men naar menselijke oplossingen zoeken voor de reële problemen van immigranten. Maar men moet de rechten van de mens niet gebruiken als voorwendsel voor misplaatste arrogantie.

Wat nu?

Na de uitvoering van het Egmontpakt wordt het inderdaad mogelijk een cultureel akkoord te sluiten tussen Vlaanderen en Wallonië. Daartoe moet na de eerstkomende verkiezingen de grondwet worden herzien.

De stelling van Voorzitter Coppieters is dat wij nu reeds naar die situatie toe moeten leven en dat zowel de Nederlandse cultuurgemeenschap als de Franstaligen zich op die toestand moeten voorbereiden. Het beleid van onze ministers van nationale opvoeding en cultuur moet op die toekomst afgestemd zijn.

Hij stelt voor dat er nu reeds, na goedkeuring door de cultuurraden, tussen onze cultuurgemeenschappen contracten worden afgesloten:

-	een contract tussen de BRT en de RTB inzake de informatie over onze gemeenschappen;
-	een contract tussen de ministers van nationale opvoeding over het taalonderwijs;
-	een contract tussen de ministers van cultuur over culturele uitwisseling.

De uitvoering van die contracten kan worden toevertrouwd aan gemengde commissies, benoemd door de cultuurraden.

Met de ervaringen bij de uitvoering van die contracten zal men straks, bij het tot stand komen van een cultureel verdrag, niet voor een onbeschreven blad staan.

De zin van een cultureel verdrag

De bedoeling van een cultureel verdrag is met de verdragspartner tot een ontmoeting te komen op al de terreinen, waar men een eigen inbreng meent aan te treffen in het beschavingsproces.

Volgens Coppieters gaat het om veel meer dan om cultuur in de eng-traditionele zin. Het gaat om de vormgeving van de menselijkheid. Daarin heeft elke cultuur een eigen en onvervangbaar aandeel.

De Vlaamse kijk op de Franstalige cultuurgemeenschap is waarschijnlijk al te zeer beperkt door het image dat de Brusselse media ervan scheppen.

Anderzijds is het zeer de vraag of de meerderheid van de Franstalige Belgen wel enig zicht hebben op de Nederlandse cultuur in België.

In het België der gemeenschappen dat uit het revolutionaire Egmontakkoord kan groeien zou een cultureel verdrag tussen Vlaanderen en Wallonië bakens verzetten, muren van onbegrip slopen en de weg openen naar een betere samenleving.

Zo bereiden wij ook ons optreden in Europa voor waar wij voor dezelfde problemen zullen staan.

JORIS DE DEURWAERDER

Wallonië is een toeristische trekpleister. Maar is onze kijk op de Franstalige cultuurgemeenschap niet al te zeer beperkt door het beeld dat de Brusselse media ervan scheppen?