Neerlandia. Jaargang 81

[p. 160]

Noord-Zuid integratie: voorhoederol voor particulier initiatief

Het gesprek met Herman Meerkamp van Embden vindt plaats in zijn kantoor. Een riante kamer in het bureau van de Stichting Cultuurspreiding Zeeland aan de pittoreske Middelburgse haven.

Aan de muren van de kamer hangen schilderijen, affiches en oude prenten, die getuigen van de veeworteling van het bureau in de Zeelandse samenleving. Of kan je daar niet over praten; over een ‘Zeelandse samenleving’?

‘Juist in de schijnbare verdeeldheid van de provincie Zeeland schuilt het samenlevingsaspekt. Ik bedoel dit: Zeeland is opgedeeld in eilanden en schier-eilanden plus een stukje vasteland. Alle afzonderlijke delen zijn zowel van de rest van de provincie als van de rest van Nederland gescheiden. Toch vormen deze delen een provincie. Het isolement waarin de eilanden en andere delen van de provincie verkeren wordt steeds meer doorbroken. Snellere verbindingen en goede kommunikatiemogelijkheden hebben de provincie dichter bijeen gebracht.

Toch stamt ook vanuit de geïsoleerde positie, vanuit het op zichzelf aangewezen zijn van de verschillende delen van de provincie een stuk saamhorigheid. Het weten dat andere delen van de provincie in een zelfde positie verkeren stimuleert het gevoel, dat Zeeland een provincie is die behoort te zijn zoals hij is. Het ‘provinciaal’ gevoel van de inwoners van Zeeland leeft erg sterk. Daarom kan je wel van een Zeelandse samenleving spreken’.

Toch moet er, juist door de geïsoleerdheid van de verschillende delen van de provincie een grote verscheidenheid in streekgeaardheid bestaan, binnen het werkgebied van provinciale instellingen als de S.C.Z. Is dat met het oog op programmatje van kulturele en edukatieve evenementen geen komplicerende faktor? Heb je niet te maken met verschillende ‘provincietjes binnen een provincie’?

‘In de filosofie van de decentralisatie die in Nederland steeds meer opgang maakt, zit elke provinciale of regionale instelling in het kulturele veld met hetzelfde probleem. Het is niet meer raadzaam om provincies als homogene kultuurgebieden te beschouwen. Als je kijkt naar provincies als Brabant en Gelderland zie je dat daar ook sprake is van verschillende kultuurgebieden. In Zeeland zijn we echter al eerder moeten beginnen om dit te onderkennen om daaruit konklusies te trekken met de ontwikkeling van het provinciaal beleid. De S.C.Z. heeft te maken met het

W.H.P. Meerkamp van Embden is sedert de oprichting in 1960 als direkteur verbonden aan de Stichting Cultuurspreiding Zeeland. De S.C.Z. is een provinciale serviceinstelling die zich voornamelijk bezighoudt met het voorbereiden, koördineren, en adviseren inzake kulturele en edukatieve programma's en evenementen in de provincie Zeeland.
De Stichting verricht haar werkzaamheden voornamelijk ten behoeve van een aantal over de provincie Zeeland verspreide organisaties op het gebied van kultuur en edukatie, die tevens het draagvlak vormen waarop de S.C.Z. steunt. Een belangrijk deel van de aktiviteiten van de S.C.Z. spelen zich af in Zeeuws Vlaanderen, het direkt aan België grenzende, en van Nederland verder afgesloten deel van de provincie Zeeland.
Juist dit gebied onderscheidt zich in kultureel opzicht van de rest van de provincie (en eigenlijk bezet het ook een uitzonderingspositie in Nederland) vanwege de sterke banden die er zijn met het Belgische achterland. Het feit dat Zeeuws Vlaanderen slechts door een veerpont met ‘Nederland’ is verbonden, terwijl het gebied ingesloten ligt in het Belgische Vlaanderen, is een direkte aanleiding om juist hier te denken over grensoverschrijdende kontakten, over Noord-Zuid integratie.
Als direkteur van de S.C.Z. heeft W.H.P. (Herman) Meerkamp van Embden gedurende zijn loopbaan in het Zeeuwse kulturele veld zich telkens weer gekonfronteerd gezien met de noodzaak tot Noord-Zuid integratie, vooral in Zeeuws Vlaanderen.
Reden genoeg om eens met hem te gaan praten over de mogelijkheden en frustraties in de ontwikkeling van een beleid, gericht op een integratie van het zo nauw verwante Belgische en Nederlandse kultuurgebied.

praktische kulturele werk. Het organiseren en programmeren, het administreren ten behoeve van plaatselijke en regionale verbanden. Wij zijn altijd gekonfronteerd geweest met de noodzaak tot gedecentraliseerd denken. We moeten wel.

Onze overlegpartners, als het gaat om programmatie, zijn plaatselijke of regionale instellingen en verenigingen. Wij hebben nooit een plan kunnen maken dat wij aan iedereen in de provincie aan konden bieden. Op Walcheren wonen andere mensen dan in Zeeuws Vlaanderen. Dat is nu eenmaal zo. Dat gegeven kun je het best onderkennen als je praktisch in het veld werkzaam bent’.

Wil dat zeggen dat de Zeelandse situatie noopt tot decentralisatie?

[p. 161]

‘Dat ook, maar het is tevens een principieel uitgangspunt. Het plaatselijk of regionaal initiatief staat het dichtst bij de eigenheid van een streek. Daar moet je dan ook je eigen ideeën op een bescheiden wijze inbrengen. Dat is een principieel gegeven. Als S.C.Z. ligt het ons wat gemakkelijker omdat wij een duidelijk service-karakter hebben. De samenstelling van de provincie, een verzameling eilanden en verspreide gebiedsdelen, nodigt tot een dergelijke aanpak uit’.

Noord-Zuid

De bedoeling van het gesprek is dat we praten over de Noord-Zuid (Nederland-België) verhouding op kultureel gebied. Zeeuws Vlaanderen is bij uitstek een gebied dat zich leent voor beschouwingen over dit onderwerp. Het stukje Nederland onderaan in de provincie Zeeland wordt enerzijds begrensd door de Schelde en de Noordzee, anderzijds door België. Een staatkundig eiland in het koninkrijk. Het zou voor de hand liggen dat juist in Zeeuws Vlaanderen een druk grensoverschrijdend verkeer zou plaatsvinden. Hoe zit dat op kultureel terrein?

‘In de tijd dat ik in Zeeland op kultureel gebied werkzaam ben, heeft de verhouding Nederland-België als een rode lijn door mijn aktiviteiten gelopen. Telkens weer word je gekonfronteerd met de noodzaak tot integratie. De reden voor deze noodzaak is een hele simpele. Kultuurgebieden laten zich niet door landsgrenzen, die om hele andere redenen zo getrokken zijn, scheiden. Als je de landkaart bekijkt zonder dat daarop de landsgrenzen staan aangegeven zou je Zeeuws Vlaanderen zo indelen bij België. Dat die grens daar ligt heeft dan ook heel andere oorzaken dan kulturele, daar zijn ekonomische belangen mee gemoeid - De Schelde -. Je merkt ook in het kontakt met de mensen uit Zeeuws Vlaanderen dat de verbondenheid met de Belgische Vlaanderens zeer groot is. Daarover zal niemand zich verwonderen’.

Is die verbondenheid ook merkbaar in het kulturele leven van Zeeuws Vlaanderen?

‘Dat is nu juist zo verwonderlijk. Je merkt de verbondenheid van de bewoners van Zeeuws Vlaanderen met België in het dagelijkse en informele kontakt. De kulturele integratie in de zin van aktiviteiten en programma's komt echter maar nauwelijks op gang. Er zijn sporadisch grensoverschrijdende aktiviteiten tussen Nederland en België. Er zit geen beleid achter’.

Beleid

Maar je zou toch veronderstellen dat mensen die zich bezighouden met het uitstippelen van kultuurbeleid in een provincie als Zeeland, maar ook in andere grensprovincies met België, oog hebben voor dit gegeven en de kulturele integratie met het aan de andere zijde van de staatkundige grens gelegen kultuurgebied, in hun beleidsplannen verwerken.

‘Als je aan beleidsmakers in Zeeland of in elke andere provincie vraagt of zij het belangrijk achten dat die integratie tot stand komt, zullen zij dit allemaal beamen. In de praktijk komt er echter bitter weinig van terecht. Dat is niet op de eerste plaats de schuld van die plannenmakers. Er is nauwelijks sprake van een schuldvraag. De praktische situatie maakt het erg moeilijk om inderdaad iets tot stand te brengen in deze richting. De Belgische en Nederlandse bestuurssituatie verschilt enorm. Waar je hier een kulturele raad hebt, moet je aan de overzijde van de grens zoeken naar een soortgelijk orgaan met dezelfde mogelijkheden. Welnu, dat vind je niet. Als de S.C.Z. iets wil organiseren dat ook op langere termijn geldt - beleidsontwikkelingen dus - is er geen organisatie in België te vinden die als gesprekspartner kan dienen.

In de praktijk komt het er op neer dat je slechts incidentele dingen kunt doen. Beleidsontwikkeling ge-

Veere: trefpunt tussen Noord en Zuid.

[p. 162]

richt op kulturele integratie van Belgen en Nederlanders verlangt een nauwe samenwerking tussen de kulturele instellingen in de twee landen. Die instellingen vormen echter voor elkaar geen gesprekspartner. Daar zit je dan met je mooie plannen. Niemand om ze effektief mee te bespreken’.

Maar je zou toch ook in de verschillende landen een beleid kunnen ontwikkelen gericht op een natuurlijke ontwikkeling van die kulturele integratie. Ieder afzonderlijk de kwaliteit en de kwantiteit van de zogenaamde incidentele grensoverschrijdende kontakten bevorderen.

‘In de praktijk gebeurt dit al wel, ofschoon ik daar aan toe moet voegen dat er geen sprake is van een echt beleid. Zeker niet aan de kant van de overheid of van de instellingen. Wel aan de kant van de organisaties in de grensstreek en dan nog is het afhankelijk van een paar goedwillende mensen. De grote frustratie van het echt tot ontwikkeling komen van een intensief grens-overschrijdend kultureel verkeer is het geld. Kulturele evenementen, in welke zin dan ook, kosten geld. Het probleem is nu dat je nauwelijks geld kunt krijgen voor grensoverschrijdende kontakten. Die moeten uit het Nederlands-Belgisch kultureel akkoord komen. En die pot is snel leeg. Dat geld wordt voor andere doeleinden gebruikt’.

Stadhuis te Middelburg: het kon ook Gent zijn. Dit laatgotisch bouwwerk is overigens het werk van de Mechelaar Kelchtermans.

Provincie

In de kulturele begroting van de grensprovincies zou toch een aparte post voor grensoverschrijdende aktiviteiten kunnen worden opgenomen.

‘Ja natuurlijk, maar daar is politieke wil voor nodig. En daar ontbreekt het nogal eens aan. Bovendien zouden de provincies dan op de praktische mogelijkheden gewezen moeten worden. Er zouden subsidievoorwaarden geformuleerd moeten worden. Tot op heden doet dat niemand’.

Zijn die praktische mogelijkheden voor kulturele België-Nederland aktiviteiten wel behoorlijk onderzocht?

‘Ach, dat moet niet zo moeilijk zijn, maar er zijn gewoon te weinig mensen die oog voor de zaak hebben. Dat geldt zowel voor de mensen die in de gelegenheid zijn om overheden te informeren over het belang van kulturele integratie als voor de mensen in de grensstreek, als in de kulturele organisaties’.

Goodwill

Die noodzaak tot kulturele integratie is dus toch niet zo groot. In de belanghebbende organisaties wordt er zelfs nauwelijks aandacht aan geschonken. Moet ik daaruit konkluderen dat kulturele Noord-Zuid integratie een hobby is van een aantal kultuur-hobbyisten?

‘Nee, zeker niet. Die noodzaak is er wel degelijk. Ik heb alleen gezegd dat de mensen er te weinig oog voor hebben. Het valt buiten hun gezichtsveld. Als er echter eens iets te doen is, als er kultureel kontakt is met België, hapt men gretig toe. Dan blijkt men het belang wél onder ogen te zien. De direkt betrokken mensen en organisaties in de grensstreek hebben het alleen reeds te moeilijk met het organiseren en financieren van hun eigen aktiviteiten. Daarom alleen al schakelt men de mogelijkheid tot grensoverschrijdende evenementen en programma's uit’.

Gebrek aan bewustzijn van de noodzaak tot integratie aan de basis?

‘Zo zou je het kunnen noemen, al is dat bewustzijn wel aanwezig’. ‘Het wordt alleen onderdrukt door de praktische obstakels’.

Wat zou er nu moeten gebeuren om in deze, op een impasse lijkende situatie verandering te brengen?

[p. 163]

Kasteelconcerten

‘In eerste instantie lijkt mij de stimulering van incidentele projekten de geijkte weg. Enige jaren terug hebben wij vanuit Zeeland en vanuit het Belgische Vlaanderen een aantal kasteelconcerten georganiseerd. Het was een geweldig succes. De reakties toen, en de vraag om herhaling nu, hebben ons doen besluiten weer een serie te organiseren. Dit overigens ondanks de moeilijkheden om een en ander gesubsidieerd te krijgen.

Uit dit soort aktiviteiten merk je dat het integratieidee leeft. Door het organiseren van een evenement niet op zichzelf te laten staan. Door te zorgen voor een follow-up hou je dat idee levendig en bevorder je de ontwikkeling van de kulturele integratie. Dat zijn natuurlijk zaken op kleine schaal, maar als meerdere organisaties aan deze en gene zijde van de grens soortgelijke dingen gaan doen, komt er toch beweging in de zaak. Dan ontstaat er ook een betere basis om aan een meer brede aanpak van de zaken te gaan beginnen’.

Is dat voldoende om de Noord-Zuid integratie ook in het beleid van overheden en kulturele instellingen een plaats te garanderen?

‘Ik denk van niet. Het is meer een basis om de weg in die richting in te kunnen slaan. Op die manier voer je bewijsmateriaal aan voor de noodzaak om de Noord-Zuid integratie te bevorderen. Voor een wezenlijke aanpak van de integratie is echter meer verlangd. Dan kom ik even terug op wat ik eerder heb gezegd. Er moeten gesprekspartners gevonden worden aan de Belgische en Nederlandse zijde die de integratie aan kunnen pakken. Samenwerking tussen België en Nederland, en dan denk ik zowel aan kulturele instellingen als aan overheden, is een belangrijke voorwaarde voor kulturele integratie’.

De eerste en belangrijkste faktor in de totstandkoming van een daadwerkelijke toenadering tussen Nederland en België of zo je wilt Zeeland en Vlaanderen, is echter de mentaliteits-verandering die moet plaatsvinden bij de verantwoordelijke beleidsmakers. Dat moet verder gaan dan een bereidwillig ‘Ja, dat is ook belangrijk’. Zolang zij ervan overtuigd zijn dat een kulturele eenheid zich laat beperken door staatkundige en om niet kulturele redenen getrokken grenzen, kom je niet veel verder. Dan komt de verantwoording voor het samen brengen van Nederland en België helemaal te liggen bij het partikulier initiatief in de grensstreken, met alle moeilijkheden van financiële en organisatorische aard vandien.

De verantwoordelijkheid zou dus op de eerste plaats moeten liggen bij de beleidsmakers?

‘Eigenlijk wel. Zij zijn immers de mensen die de praktische middelen verstrekken om woorden in daden om te zetten’.

De kulturele integratie stuit op het gebrek aan welwillendheid bij de verstrekkers van financiële middelen?

‘En daardoor bij de beleidsmakers. Het is toch te dol dat een zo voor de hand liggende zaak als de kulturele integratie van twee bevolkingsgroepen in een en hetzelfde taal- en kultuurgebied gedwarsboomd wordt door een staatkundige lijn met de daarbij behorende staatkundige organisaties’.

Mart VAN HEIJNINGEN