Neerlandia. Jaargang 81

[p. 78]

Kunstmarkt en Benelux

Dat het Europa der Grenzen nog niet tot de folklore behoort, hebben de Belgische kunstvrienden onlangs aan den lijve ondervonden. Op 1 april werd in België de B.T.W. op de verkoop van kunstvoorwerpen verhoogd, van 6 naar 18%. Omdat in Nederland de fiscale voorwaarden veel gunstiger zijn, besloot het Antwerpse venduhuis Campo een mooie verzameling (drie miljoen gulden) moderne schilderijen in Breda te gaan veilen. De Belgische kopers volgden, wel wetend dat ze, om aan de B.T.W.-heffing van 18% te ontsnappen, de verworven werken de grens over zouden moeten smokkelen. Maar de douane waakte. Belgische ambtenaren noteerden de autonummers van de voor het Turfschip (Tatort!) geparkeerde wagens. Lange files Belgische auto's werden aan de grens met veel misbaar onderzocht. Op de trein tussen Roosendaal en Essen lag de vraag of het Kunst was op de lippen van de voor de gelegenheid herrezen douaniers bestorven. Eigenaars van de voor het Turfschip geparkeerde wagens kregen ambtenaren over de vloer, werken werden in beslag genomen. Ook dat, vrienden, is Benelux.

De bewuste B.T.W.-verhoging was een onderdeel van een pakket fiscale maatregelen om het tekort op de begroting aan te zuiveren. Dat z.g. Egmont-plan was

Niets haalt zo'n echt aktuele prijzen als echte antiek.

voor het toenmalig christelijk-liberaal kabinet-Tindemans een heet politiek hangijzer, dat overigens niet vreemd is aan de jongste verkiezingsnederlaag van de Vlaamse liberalen. De regering begreep de Belgische veiling in Nederland dan ook als een regelrechte uitdaging, het omzeilen van een onpopulaire wet, een aanzetten tot smokkelen. Het optreden van de douane, als reactie van de overheid, was dus begrijpelijk.

Maar ook het uitwijken van het venduhuis had zijn reden. Vergelijkt u even de B.T.W.-percentages op de toeslagprijs in:

Italië	2,80 à 4,20%
West-Duitsland	3,30 à 5,50%
Frankrijk	4,50 à 5%
Nederland	0,80%
Groot-Brittannië	0,80%
België	18%

Allemaal lidstaten van een EEG waarin de G voor Gemeenschap staat. Bovendien moeten de kopers in België een volgrecht betalen op moderne werken (levende kunstenaars en tot 60 jaar na het overlijden).

Door dat volgrecht kunnen de kunstenaars en hun nabestaanden van de waardevermeerdering van hun werk genieten - wat maar rechtvaardig is. Het volgrecht is niet waterdicht, het kàn een verre neef onbehoorlijk rijk maken, maar dat zijn uitzonderingen. Het wordt op Belgische veilingen als volgt berekend:

Toeslagprijs van 1.000 tot 10.000 BF	2%
Toeslagprijs van 10.001 tot 20.000 BF	3%
Toeslagprijs van 20.001 tot 50.000 BF	4%
Toeslagprijs hoger dan 50.000 BF	6%

In Nederland hoeft men geen volgrecht te betalen. Wél onderschreef Nederland, met 38 andere landen, een internationaal akkoord dat het volgrecht instelt, maar slechts twee ervan passen het toe: Frankrijk en België...

Zo ontmaskerde de Belgische kunsthandel het land van Joop den Uyl als een fiscaal paradijs.

De veiling van Campo werd een succes, hoewel de Nederlandse kopers voor de moderne Vlaamse schilderijen weinig belangstelling hadden (wel boden ze flink mee op etsen en litho's). Zo bleek nogmaals het sterk nationale karakter van een kunstmarkt. Nederlandse verzamelaars waardeerden de werken van bekende Vlaamse kunstenaars vaak drie of vier keer lager dan de prijs die ze van de Belgische kopers kregen. Hetzelfde lot wacht artiesten uit het Noorden in

[p. 79]

het Zuiden; onlangs nog kreeg een krachtig geschilderde Staphorster Boerin van Jan Sluijters op een Antwerpse veiling met moeite 5.000 gulden. (Eerst vanaf een zeker ‘niveau’ - b.v. Koekkoek en Verboeckhoven, Van Dongen en Ensor, Appel en Magritte - vermindert de invloed van de grens op de prijsvorming.).

Of er in de toekomst nog Belgische veilingen in Nederland zullen plaatsvinden? Het kan. Als de gecontesteerde maatregel onveranderd blijft, zal de beroepsvereniging ‘Syndicale Kamer der Verkoopzalen van België’ waarschijnlijk een huis openen in Nederland, waarin de venduhuizen beurtelings hun veilingen van moderne schilderijen (dus geen antiek of andere kunstvoorwerpen) zullen inrichten. Dat zou een homerisch staaltje Benelux-praktijk zijn, maar zo ver is het nog niet. Vooreerst zal het optreden van de douane de Belgische kopers wel afgeschrikt hebben (geeft niet, zeggen de veilinghouders, een Belg is smokkelaar van geboorte). Bovendien wordt achter de coulissen gefluisterd dat de nieuwe regering de als ondraaglijk bestempelde fiscale druk zal verlichten. De B.T.W.-aanslag van 18% blijft ongewijzigd, maar zou dan niet langer op de toeslagprijs berekend worden, maar op het loon van de veilinghouder (20% opgeld van de koper, 10% commissie van de verkoper). Voor antiquairs en galerieën is de B.T.W.-verhoging echter onherroepelijk, en ook dat zou wel eens Noord-Zuid gevolgen kunnen hebben. Er is alvast één Belgische galerie die binnenkort een filiaal opent in Nederland.

Er heeft in België heel wàt Heilige Verontwaardiging gewoed omdat de regering - op een wenk van de vakbonden - uitgerekend de kunstvoorwerpen zwaarder wil belasten. De hamvraag is of deze al dan niet als weeldeartikelen moeten worden beschouwd. Kunst is geen luxe: een mooie slogan, een waar woord.

Maar de praktijk? In een interview met ‘Weltkunst’ zei Jacques van Rijn, de organisator van de Europese Beurs voor Oude Kunst ‘Pictura’ in Maastricht, onlangs: ‘De grote moderne verzamelaars gaat het niet om de schoonheid van een schilderij, maar om de meerwaarde die het na een paar jaar zal hebben. Hun eigen smaak heeft geen belang: ze kopen wat de deskundigen als economisch interessant aanbevelen. Vaak hebben ze het schilderij niet eens gezien. Ze hebben er geen tijd voor.’ Kunstvoorwerpen worden meer en meer in de economische sfeer getrokken. Is het dan nog nodig ze, in naam van de cultuur, met een uitzonderlijk gunstig belastingtarief te bedenken?

De Belgische maatregel is op zich zelf dus wel te verdedigen. Maar de kunstmarkt moet men door een internationale bril bekijken. Eind 1978 zouden de B.T.W.-tarieven in de landen van de EEG op dezelfde manier berekend moeten worden. In die EEG vinden we landen als Nederland - met een kunsthandel op niveau, een rijke traditie, klanten in de hele wereld - en Engeland, die hun bloeiende kunsthandel door een vrij gunstig fiscaal regime beschermen. Dat moet wel, want de concurrentie is sterk. New York, nu al het wereldcentrum voor moderne kunst, begint Londen te bedreigen als hoofdstad van de kunstmarkt (oude kunst incluis). Christie's opende er een filiaal in mei. Verzamelaars houden nu eenmaal niet van belastingen. Toen in Groot-Brittannië een weeldetaks op de verkoop van juwelen geheven werd, vluchtte het internationale publiek stante pede naar Zwitserland, naar de juwelenveilingen van Sotheby's in Zürich en Christie's in Genève. In die context was de uitstap van de Belgische kunsthandel naar Nederland te begrijpen. Het hele geval illustreert treffend dat op de weg naar een economische ‘gemeenschap’ nog wel wat lucratieve nationale ongelijkheden moeten weggewerkt. Goede wil is er genoeg, we moeten alleen nog maar de prijs betalen.

JAN VAN HOVE