Neerlandia. Jaargang 81

[p. 74]

Engels op de Nederlandse basisschool?

Het zal de meesten van u niet onbekend zijn dat de minister van Onderwijs met het van kracht worden van een nieuwe wet op het basisonderwijs ook overweegt het geheel van leerstofonderdelen uit te breiden en wel door de invoering van het ‘vak’ Engels (Art. 10; 1d). Opmerkelijk is in dit verband dat in de memorie van toelichting met geen woord wordt gerept over dit voornemen; wat daarvan de reden is, onttrekt zich aan mijn waarneming, maar ik stel wel vast dat het niet getuigt van de zo geroemde openheid.

Of dit nieuwe leerstofonderdeel in het belang is van de leerlingen van de basisschool, waag ik te betwijfelen. Op deze school moet allereerst de grondslag gelegd worden van een goed gebruik van het Algemeen Beschaafd Nederlands; en daarvoor zal men naar mijn mening alle wettelijk toegekende tijd meer dan nodig hebben. Immers als gevolg van de indringende invloed van het massamedium televisie krijgen we vooral binnen de basisschool in steeds sterkere mate te maken met de gevolgen van het verschijnsel dat ik voor mezelf maar ‘taalslijtage’ heb genoemd.

In onze huidige samenleving zijn er bepaalde groepen die zich vrijwel uitsluitend ‘voeden’ met het taalgebruik dat via de beeldbuis tot hen komt. En dat deze passieve vorm van taalgebruik niet uitmunt door verzorgdheid en onberispelijkheid kan zonder al te grote inspanning vastgesteld worden. Het zal dan ook in toenemende mate een taak van de basisschool zijn aan deze taalbedervende invloeden het zo noodzakelijke tegenwicht te bieden.

Twee gevaren

Als wordt overwogen het onderwijs in de Engelse taal op de Nederlandse basisschool in te voeren, zal men bedacht dienen te zijn op minstens twee gevaren. Het eerste is dat de aan deze taal toegekende betekenis nog meer overtrokken gaat worden als nu al het geval is. Dit gevaar is zeker niet denkbeeldig; het heeft vooral betrekking op de veelheid van ‘manieren’ waarop de kinderen in de hoogste klassen van de basisschool de eerste beginselen van deze taal worden bijgebracht. Het gevolg zal zijn (geleerd door de ervaring met het onderwijs in de Franse taal op de lagere school) dat het vervolgonderwijs weinig gelukkig met en nog veel minder gebaat bij deze ontwikkeling zal zijn. Ik voorzie van deze kant opnieuw een stroom van klachten als gevolg van gebrek aan uniformiteit.

Speelt dit laatste soms al ten opzichte van het onderwijs in de Nederlandse taal, in nog veel sterkere mate zal dit het geval zijn met betrekking tot het Engels. In de praktijk zal dit tot gevolg hebben dat men zich in de brugklassen van de vervolgscholen veel moeite moet geven het foutief aangeleerde (ik denk hier vooral aan de uitspraak) af te leren. In de praktijk zal dit betekenen dat met het onderwijs in deze taal van de grond af begonnen moet worden. Is het niet deze noodzaak die daartoe dwingt dan wel die van de leemtes in de basiskennis van deze taal die bij de nieuwe leerlingen zonder veel moeite kunnen worden vastgesteld; immers in het merendeel van de gevallen zullen deze leerlingen afkomstig zijn van een groot aantal basisscholen wat tot bijkomend nadelig gevolg heeft dat deze leemtes ook nog per school van herkomst verschillend zullen zijn.

Een tweede gevaar is dat de invoering van het Engels gaat dienst doen als maatstaf van het peil van de school of tot verhoging van de status. Op zijn minst zal men de lessen moeten trekken uit de scheefgroei zoals die op het punt van het aanleren van een tweede taal in het verleden maar al te vaak is vastgesteld toen op menige school een cursus Frans gevolgd kon worden.

Een kijkje over de grenzen

Bij het beoordelen van de toestand in het eigen land kan het nuttig zijn eens over de grenzen te kijken om te zien hoe daar het onderwijs in een vreemde taal is geregeld.

In België is in het Vlaamse landsgedeelte in het 5e en 6e leerjaar het onderwijs van een tweede taal facultatief; wordt er echter wel een tweede taal onderwezen, dan moet dat de Franse taal zijn. Gemiddeld wordt er in deze beide leerjaren aan dit onderwijs per week 2½ tot 3 uur besteed.

In het Walenland gold tot voor kort dezelfde regeling maar dan met de verplichting van het Nederlands als tweede taal. Helaas is aan deze voorrangspositie een eind gekomen door de beslissing van de Franstalige Cultuurraad, waarbij werd bepaald dat voortaan ook voor het Engels gekozen mocht worden als tweede taal.

In West-Duitsland behoort de regeling van de onderwijszaken tot de bevoegdheid van de regeringen van de deelstaten wat tot gevolg kan hebben dat er per deelstaat op dit punt verschillen bestaan. In het oosten grenst ons land aan de deelstaten Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen; het ligt dus voor de hand deze twee staten in het vergelijkend onderzoek te gaan betrekken.

In de deelstaat Noordrijn-Westfalen is in 1971 een besluit genomen, waarbij het aan zeven ‘Grundschulen’ (deze scholen worden bevolkt door kinde-

[p. 75]

ren van de leeftijdsgroep 6-10 jaar) werd toegestaan bij wijze van proef onderwijs in het Engels in te voeren (in klas 3 gedurende 2 uur en in klas 4 gedurende 3 uur per week). Deze toestemming werd echter verleend op voorwaarde dat zich in de omgeving een ‘Gesamtschule’ (te vergelijken met een combinatie van de bij ons momenteel gepropageerde middenschool en het Lyceum) bevond.

In de deelstaat Nedersaksen verschilt de toestand op dit punt niet veel met die in Noordrijn-Westfalen. Bij hoge uitzondering wordt het aan een lagere school (leerjaren 1 t/m 4) toegestaan Engels in het lesprogramma op te nemen. Anders ligt dat voor de leerjaren 5 en 6; op een weektotaal van 32 uren wordt in deze klassen 4 uur besteed aan de Engelse taal.

Over de toestand op dit gebied in Frankrijk kan ik heel kort zijn; in dit land wordt nergens plaats ingeruimd op het lesrooster van een lagere school voor het onderwijs in een vreemde taal.

Pleidooi voor keuzemogelijkheid

Een vraag die in dit verband terecht gesteld mag worden, is, waarom het nu juist het Engels moet zijn dat als tweede taal op de Nederlandse basisschool moet worden aangeleerd. Moet dit misschien gezien worden als een poging in de pas te blijven bij de internationale ontwikkeling die aan het Engels een steeds grotere betekenis heeft toegekend? Nu zal ik de laatste zijn die ontkent dat deze taal is uitgegroeid tot een wereldomspannend communicatiemiddel. Maar dat is voor mij nog geen duidelijk aanwijsbare reden waarom straks het onderwijs in deze taal verplicht gesteld zal moeten worden voor de basisschool.

Echter in het geval men bij de vaststelling van de uiteindelijke wettekst niet terugkomt van het voornemen tot invoering, zou ik willen pleiten voor het scheppen van een keuzemogelijkheid als het gaat om het onderwijs in een tweede taal. Ik gebruik hier opzettelijk de aanduiding ‘in een tweede taal’. Op deze wijze kan (en dat geldt met name de oostelijke provincies) het mogelijk gemaakt worden voor het Duits te kiezen als tweede taal.

In het raam van de toeneming van de contacten over en weer in het oostelijke grensgebied zou deze keuzemogelijkheid zeer toe te juichen zijn. Het biedt tegelijk de mogelijkheid dat er bij de verantwoordelijke instanties in de hierboven genoemde Westduitse deelstaten op kan worden aangedrongen hier iets tegenover te stellen ten gunste van het onderwijs in het Nederlands.

Trouwens een opzet van het onderwijs in een tweede taal als door mij geschetst, opent nog meer perspectieven. Tot op heden is er in Nederland (met uitzondering van Friesland) vrijwel nergens sprake van enige vorm van onderwijs in de eigen streektaal binnen de basisschool. Naar mijn mening wordt het de hoogste tijd dat aan deze stiefmoederlijke behandeling een eind gaat komen.

En dat kan als de op het getouw staande wettelijke regeling betreffende het onderwijs in de tweede taal ook van toepassing wordt verklaard op de streektaal. De wettekst behoeft hiervoor slechts op één punt te worden gewijzigd. In Art. 10.5 wordt de mogelijkheid geboden de streektaal mee als voertaal bij het onderwijs te gebruiken; dit zou verruimd moeten worden in die zin dat de streektaal ook mag worden orderwezen.

Het facultatieve karakter zal dan ook hierin moeten bestaan dat elke basisschool op dit punt in eigen verantwoordelijkheid een beslissing kan nemen. Op deze wijze zal deze regeling een uiterst belangrijke bijdrage kunnen gaan vormen tot verrijking van de gewestelijke culturen.

MARTEN HEIDA

Het taalonderwijs zit in een spanningsveld tussen streektaal en wereldcommunicatie.