Neerlandia. Jaargang 81

[p. 38]

Rechtstreekse Europese verkiezingen

Het Algemeen Nederlands Verbond heeft steeds positief gestaan tegenover elke poging om de Europese volken dichter aaneen te sluiten. Dat was logisch, want als men de beide takken van de Nederlandse cultuur-gemeenschap tot beter onderling contact wil brengen, stelt men zich op tegenover het staats-nationalisme. Men doet grens-doorbrekend werk. Men pleegt een heilzame ketterij tegen de rampzalige ideologie die ons op school werd bijgebracht: hiér het vaderland met zijn geschiedenis en zijn aardrijkskunde - dààr het buitenland.

Op de kaart van Europa is de ene staat geel gekleurd en de andere paars: hoe sprekender de contrasten, des te beter. Met Vlamingen hebben Hollanders alleen diplomatieke contacten, of eigenlijk: ‘Vlamingen’ kent men niet, want er zijn officieel alleen ‘Belgen’. Dat er ‘bij onze Zuiderburen’ taal-kwesties zijn is een wetenswaardigheid, maar het beginsel blijft, dat men zich nooit moet mengen in ‘de interne aangelegenheden van een bevriende staat’. En de officiële leer in Vlaanderen zegt, dat ‘wij’ ons in 1830 van het ‘Hollandse’ juk hebben bevrijd, dat ‘onze Noorderburen’ zuinige schoolmeesters zijn, en dat men nog beter met Walen kan samenleven dan met hen. In die beide kikkerpoelen werpt het A.N.V. telkens een steen.

Vandaar dus de gemakkelijkheid, waarmee Grootnederlanders de Europese eenheidsgedachte hebben aanvaard. Zij hadden de staats-hypnose al in zichzelf overwonnen, voordat er sprake was van een verenigd Europa. Hun denken sloot daar harmonisch bij aan. Na een vliegende start heeft het Europese Federalisme in de laatste jaren veel van zijn spankracht verloren. Het werd veelal geïntegreerd bij de nationale politiek. Maar het is nu eenmaal zo, dat machthebbers er zelden veel voor voelen, iets van hun gezag te laten vallen. Door de federalisten werd geprobeerd, de staten-feodaliteit te doorbreken met instemming en medewerking van die feodaliteiten zelf. Dat was een paradox, die een tijdlang tot werkelijkheid scheen te worden. Maar toen, in de jaren 1950, de nationale restauratie het won van de krachten der vernieuwing, geraakte ook de integratie in het slop. De Gaulle werd de ideoloog van het nationale soevereiniteits-herstel. De anderen protesteerden zwakjes, maar sloten zich in de praktijk bij hem aan.

Toch lukt het soms nog wel eens, ergens door te stoten. Er is een verdrag van Rome, dat men vandaag zeker niet meer in die vorm zou hebben aanvaard, maar dat er nu eenmaal is, en: ‘pacta sunt servanda’ - onder betrekkelijk fatsoenlijke staten moet men zich houden aan de verplichtingen die men op zich genomen heeft.

Zo was het met de rechtstreekse verkiezingen van het Europese Parlement. Het organiseren daarvan is niet anders dan één van de vele zaken waartoe men zich in 1957 verplicht heeft. Oorspronkelijk waren vijf van de zes stichters-landen bereid, art. 138 in de werkelijkheid om te zetten, maar de zesde weigerde: men mag vijf keer raden, wie. Na het optreden van Giscard d'Estaing als president werd deze tegenstand echter doorbroken. De verkiezingen werden vastgesteld op de lente van 1978.

Daarmee hadden de federalisten een overwinning behaald. Maar, zoals het steeds is in zulke omstandigheden: nu moet men de terreinwinst consolideren. En vooral: men moet van daaruit verder doorstoten. Toen de Franse socialisten in 1936 voor het eerst in hun geschiedenis de regering in handen namen, zei hun leider Léon Blum tot hen: ‘We kunnen elkaar gelukwensen, partijgenoten, want eindelijk beginnen de moeilijkheden’. Zo is het nu, wat Europa betreft, ook. Er is véél werk aan de winkel.

Allereerst moet er worden gezorgd voor goede kandidaten.

Een jaar geleden dreigde het gevaar - dat wij eens hoorden formuleren door een vooraanstaand Frans politicus - een ‘tweede garnituur’ daarbij te zien optreden. Deze of die politicus had de nationale verkiezingen verloren - wel, waarom het dan niet eens met Europa te proberen? Men liep dus het risico, dat het publiek zijn belangstelling voor het Europese gebeuren zou verliezen en weinig verwachten van een vergadering, die te weinig politiek en intellectueel gewicht had om indruk te maken. In 1949 had men van de Raad van Europa ook dààrom zoveel verwacht, omdat in de Raadgevende Vergadering van Straatsburg inderdaad de grote ‘tenoren’ van de Europese politiek zaten: mensen als Churchill, Paul Reynaud, André Philip, Jaap Burger en Frans van Cauwelaert.

Onze eerste zorg was dus, ervoor te zorgen, dat enkele van de belangrijkste Europese politici zich kandidaat stelden. Maar die zorg was voorbij, toen Willy Brandt, tijdens een Europees congres in Brussel, verleden jaar, aankondigde, dat hij persoonlijk aan de strijd zou meedoen. Terstond wierpen de reporters zich op Mitterand, met de vraag, of ook hij op de kandidatenlijst zou voorkomen. Zijn antwoord was ontwijkend: het ‘interesseerde hem’. In elk geval was nu een hoog niveau aangegeven.

Maar elke oplossing in het leven brengt nieuwe vraagstukken voort. Wanneer dan de meest bekende staatslieden lid werden van het Europese Parlement, zouden ze daarmee uiteraard niet hun nationale loop-

[p. 39]

baan opgeven. Waarschijnlijk zouden ze af en toe naar Straatsburg komen als een meteoor, een denderende speech houden, en weer teruggaan, naar huis. In de commissie-vergaderingen zou men ze vermoedelijk niet vaak zien. De plusminus honderd dagen die men nodig heeft om zijn Europees-parlementaire plicht ten volle te vervullen, zouden ze zeker niet beschikbaar hebben. Het zogenaamde ‘dubbele mandaat’ zou de gekozenen telkens voor de gewetenskeus stellen: ‘Moet ik in Straatsburg blijven of teruggaan naar mijn ‘eigen’ hoofdstad?’ De cumulatie, in het kort, heeft voor- maar ook grote nadelen, die moeten worden opgevangen. Hoe?

Nodig is, dat er, naast de oudere sterren, ook jongere, voorlopig nog wat minder bekende leden een zetel krijgen. Mensen van tussen de 35 en 45, laat ons zeggen. Een voorbeeld: iemand als Dr. Schelto Patijn, die het ontwerp-verdrag voor de rechtstreekse verkiezingen in het Europese Parlement heeft ontworpen en verdedigd. Langzamerhand, als Europa langsom meer prestige en invloed verworven heeft, kunnen we het doen zonder de topmensen. Dan zal de celdeling hebben plaatsgehad en kan de regel worden ingevoerd, dat het nationale en het Europese mandaat onverenigbaar zijn. Daar moeten we natuurlijk naartoe.

Maar behalve kandidaten, mannen en vrouwen, hebben we programma's nodig. Deze moeten zich duidelijk van elkaar onderscheiden, want het heeft geen zin, de burgers op te roepen tot de stembus, wanneer er tussen de kandidaten eigenlijk geen politiek verschil bestaat. Dat betekent: een opgeven van de Europese eenstemmigheid, die men in het verleden veelal wenselijk heeft geacht - de Europese Beweging was toch al zo zwak, dus, waarom dan óók nog interne geschillen?... - maar die er wel een dooie boel van heeft gemaakt.

Het gevaar is nu (er zijn altijd weer ‘gevaren’!...), dat men een Europees program gaat opstellen, voor partij A, B of C, dat niet anders zou zijn dan een som van nationale programma's, of een aantal algemeenheden in de zin van de eigen ideologie. Wanneer dus (laat ons zeggen) de liberalen zouden werven voor de Vrijheid, de socialisten voor de Gelijkheid en de christen-democraten voor de Broederschap - wat zouden we daarmee opschieten? Daarmee zou geen weg zijn opengebroken naar een echte federale, continentale democratie, die qualitatief iets anders zou zijn dan de nationaal-statelijke.

Daarom moeten we er, binnen de partijen, op aandringen, dat men niet uitgaat van ietwat opgepoetste XIXe eeuwse doctrines, maar concreet van de vraagstukken, die in het gekozen Europese Parlement aan de orde zullen zijn. Zoals bijvoorbeeld de toepassing van het Verdrag van Rome, het gebruik van de gelden uit het Regionale Fonds en in het algemeen de regionale problematiek in Europa, een gemeenschappelijke politiek ten aanzien van de ecologische problemen, onze verhouding tegenover de Verenigde Staten, de Oosteuropese landen, de U.S.S.R., en voorts al wat te maken heeft met vragen van veiligheid en vrede. Maar hoe men ook over dat alles denkt, steeds moet worden gedacht aan de institutionele opbouw van de Gemeenschap zelf, want, als men over de werkelijke problemen van het moderne leven op deze planeet debatteert en die debatten leiden tot geen enkel politiek resultaat, tot geen enkele besluitvorming - waartoe dient het Parlement dan?

Er zullen leden van dat Europese Parlement zijn, die op de een of andere manier bij de gaullisten aanleunen (wij kennen socialisten, die de mening huldigen, dat het nationale Parlement toch steeds het laatste woord moet blijven houden). Anderen daarentegen (zelfs onder de Franse gaullisten een heel enkele) zullen strijd voeren voor een ontwikkeling in federalistische richting. Ook op dat terrein zal men reactionnairen vinden, conservatieven, gematigden, radicalen en extremisten, met alle schakeringen daartussen.

Wat betekent die laatste vaststelling? Ze betekent, dat men een uiteenvallen van de traditionele fracties niet als een mogelijkheid moet uitsluiten. Ze betekent in elk geval, dat er zich in de gekozen Vergadering een ‘intergroupe’ moet vormen, samengesteld uit mensen die niet allemaal dezelfde ideologie aankleven, niet allemaal dezelfde sociale opvatting hebben, maar toch samen kunnen optreden voor een werkelijkverenigd, dus een federaal Europa. In 1949 hebben we zo iets al in de Raad van Europa gezien, maar dat eerste begin is toen gefnuikt, omdat de hele Raad van Europa in het slop is geraakt.

Zullen er in het gekozen Parlement ook nationale groeperingen ontstaan?

Aangezien elk land zijn eigen volksvertegenwoordigers zal afvaardigen (Nederland 25, België 24), zal daar in de verkiezingsstrijd natuurlijk geen sprake van kunnen zijn. Maar in de parlementaire praktijk zullen zeker vraagstukken opkomen, waarbij het belang van een bepaald volk als collectiviteit veel méér in het geding staat dan dat van anderen. Ook dat hebben we al beleefd. Toen bijvoorbeeld de Hoge Autoriteit van de Kolen- en Staal-Gemeenschap de ‘crise manifeste’ wilde uitroepen, waardoor de Gemeenschapslanden verplicht werden, geen steenkool meer te kopen buiten Europa - toen trokken alle Italianen één lijn. Italië produceert namelijk geen kolen (afgezien van de bruinkolen uit Sardinië, maar dat is te verwaarlozen)

[p. 40]

en het had dus een nationaal belang bij goedkope aankoop, uit Amerika of elders. Dus aanvaardden de Italiaanse afgevaardigden wel eenstemmig, dat er een crisis was, maar ze beoordeelden die alleen maar als ‘ernstig’, ‘verontrustend’ of ‘betreurenswaardig’ - doch zeker niet als ‘manifeste’! Dergelijke gevallen kunnen zich herhalen. Maar ze zullen uitzondering blijven.

Wel is het echter zo, dat elk volk Europa binnenkomt, beladen met eigen interne problemen. Frankrijk zal moeten vechten met de vraag, of het zijn staatsidolatrie zal kunnen handhaven in een plurinationaal bestel, en of de Europese eenwording ook geen aanmoediging zal zijn voor de ethnische minderheden die binnen Frans staatsverband leven. Zeker zijn de felle anti-Europese uitspraken van bepaalde gaullisten - van Michel Debré bijvoorbeeld - voor een deel dààruit te verklaren. Een kwestieus-stellen van de nationale staats-soevereiniteit zal indirect met zich meebrengen, dat ook het interne centralisme (de ‘République Une et Indivisible’...) in het gedrang komt.

Trouwens, de federalisten hebben het verband tussen die twee aspecten steeds gezien (federalisme ‘naar beneden toe’ en federalisme ‘naar boven toe’). Wanneer dus in een volgend stadium de Grondwet voor Europa aan de orde komt, en daarmee de vraag naar een Twee-Kamer-stelsel, zal men zich moeten afvragen of de verscheidenheid binnen Europa alleen die is van een aantal staten: negen, tien, twaalf of meer. En als men die vraag ernstig beantwoordt, zal men zien, dat er veel méér verscheidenheid is dan die, omdat de ethnisch-taalkundige diversiteit óók tot uitdrukking zal moeten komen. Ook Friezen, Basken, Bretoenen, Elzassers, Tirolers enz., enz. zijn, in Europa, ‘samenstellende delen’. Dat wij daarbij tevens aan de Frans-Vlamingen denken, spreekt vanzelf.

Onder de gekozenen uit ons Nederlandse taal- en cultuur-gebied zullen er zeker een aantal zijn, die daarvoor gevoel hebben, met name Friezen en Vlamingen.

Zij kunnen de voortrekkers zijn van een Europees volksnationaal statuut, binnen het kader van de Europese Conventie van de Mensenrechten. Echter, het zou ons verwonderen, als er met name onder de Franse volksvertegenwoordigers veel militante volksnationalisten zouden zijn. Bij de Schotten daarentegen zal men zeker sympathisanten aantreffen en onder de leren zonder twijfel. Het aanleunen van één der beide grote lerse partijen bij... de Franse gaullisten, zal dan blijken een volstrekte vergissing te zijn geweest, een besluit, gebouwd op een fictie. Misschien vindt men nog een lid van de Südtiroler Volkspartei, die zich bij zulk een ‘intergroupe’ kan aansluiten.

Men begrijpe ons wel. Het zou rampzalig zijn, als degenen die voor dit aspect van zaken het meest warmlopen, zich daartoe zouden bepalen. Rampzalig, indien de zaal zou leeglopen als bijvoorbeeld een Vlaming het woord nam en men zou denken, dat die man of vrouw ‘natuurlijk weer over de Vlaamse kwestie kwam zeuren’. Neen, juist degenen die onpopulaire voorstellen doen, moeten zich als volledig-aanvaarde collega's doorzetten, op wier mening wordt prijs gesteld, ook als er over andere kwesties wordt gesproken. Ze mogen in geen geval als maniakken worden beschouwd. Maar het ‘Europa der Volken’ moet toch in hen een spreekbuis vinden, opdat alle onderdrukte groepen kunnen zien, dat de groeiende Federatie géén zaak is van deftige top-managers, maar wortelt in het volksleven, zoals het zich verzet tegen gelijkschakeling.

Aansluitend bij deze overweging kan besloten worden met een kanttekening die vandaag al uiterst actueel is in de Belgische openbare mening: de kwestie van de ene of tweeledige kiesomschrijving.

Het is emotioneel volkomen te begrijpen, dat de nationaal-Vlaams denkenden zich instinctief uitspreken voor de tweede formule. Niet als ‘Belgen’ maar als ‘Vlamingen’ willen zij Europa binnengaan. Bovendien willen zij vermijden, dat de franskiljonse minderheid in Vlaanderen zich, eens te meer, van haar Vlaamse omgeving zou afscheiden door spectaculair te stemmen voor Walen of Franssprekende Brusselaars. Men is bereid, de naar Wallonië of Brussel geëmigreerde Vlamingen daarvoor desnoods af te schrijven.

Nog eens: zulk een reactie is volmaakt begrijpelijk. Toch heeft de Unie van Europese Federalisten-België, die overwegend uit Vlamingen bestaat, zich daartegen verklaard. Natuurlijk is ze steeds de pleitbezorgster geweest van het ‘Europa der Volken’. Natuurlijk spreekt ze zich, in haar stellingname, allerminst uit voor een unitair België. Maar ze staat op het standpunt, dat men van de historische gebeurtenis die de Europese verkiezingen kunnen worden, geen intern-Belgische krachtmeting moet maken.

Niemand ontkent meer het bestaan van een nationaal-Vlaamse identiteit of van een Waalse. Maar het is de vraag, of deze kwestie op dit ogenblik hier aan de orde is, ja, of men de supranationale betekenis van de verkiezingen niet in het gedrang brengt door de Belgische controverse zó centraal te stellen. Trouwens, als men dit standpunt wil doordenken, komt men tot vreemde consequenties. Moeten dan Basken uitsluitend kunnen stemmen voor Basken en Tirolers voor Tirolers, Schotten alleen voor Schotten en Bretoenen voor Bretoenen alleen? Dat zou betekenen, dat ze, om partiële redenen, hun stem zouden geven

[p. 41]

aan kandidaten, wier houding ten aanzien van 90% van de Europese integratie-zaken, hen misschien niet bevredigen kan.

Bovendien, welk type kiesomschrijving men ook kiest, het zal niet veel verschil maken aangaande het aantal Vlaamse of Waalse gekozenen. Wat men wil bereiken is een symbolisch gebaar, dat aan de werkelijke krachtverhouding weinig toe- of afdoet, maar dat de aandacht van het kiezersvolk zal afbrengen van de 90% der problemen, die wij zojuist noemden.

Oneindig belangrijker is de vraag, in hoeverre de Vlaamse gekozenen zich in Straatsburg zulten handhaven, door deskundigheid, trouwe aanwezigheid en Europese gezindheid. Dààrop komt het aan!

Het grote actuele gevaar is inderdaad, dat men het hele Europese vraagstuk maakt tot een discussie tussen partijen en volksgemeenschappen (waarbij men dan meestal, voor het gemak, de 65.000 Duitssprekende Belgen vergeet). Dat men zegt: Goed, 24 Belgische afgevaardigden, dat is dus x Vlamingen en y Franssprekenden (dat Brussel een aparte ‘nationaliteit’ zou zijn, is natuurlijk te dwaas om over te praten) en daarvan dan zo- en zoveel socialisten, liberalen, christen-democraten, Rassemblement Wallonmensen, F.D.F.-ers en Volksunie-leden - en dan zal de partij-bureaucratie wel uitmaken welke namen daarop moeten worden geplakt. Het electoraat kan dan zonder risico worden gevraagd, even voor de ‘goede’ kandidaten te stemmen. Als dàt zou gebeuren, wordt de Europese campagne tot een passieve repliek van alle ruzie die we normaal in België waarnemen - en hoe zou een jongere generatie, die naar vernieuwing zoekt, daar enige belangstelling voor hebben?

Ons ideaal zou zijn, dat elke Europeaan zou kunnen stemmen voor elke andere Europeaan die zich in zijn distrikt kandidaat stelt. De Fries Troelstra is destijds gekozen in Amsterdam en, vóór hem, de Overijselaar Thorbecke in het roomse Maastricht. Zo zou het nu, met de Europese schaalvergroting, ook moeten zijn: dwars door de nationaal-provinciale landsgrenzen heen. Dat is voorlopig nog onmogelijk. Maar als men dan bovendien nog aan Walen verbiedt om voor Vlamingen te stemmen (bijvoorbeeld voor Tindemans, en dat om redenen van Europese politiek!), dan wordt de verbreding van de horizon tot een verenging.

Niemand weet, of de U.E.F.-België de strijd voor de ruimst-mogelijke Europese keuze zal winnen. De gevoels-argumenten ertegen zijn sterk. In menige openbare vergadering heeft schrijver dezes dat gemerkt. Maar toch was het nodig, in elk geval de transnationale verkiezing te stellen in het wijdst-mogelijke kader. Belangrijk was naar onze mening niet, dat men de kans kreeg ànders te stemmen dan anders-talige landgenoten, maar dat er voldoende ruimte kwam om hem of haar te kiezen, van wie men geloofde, dat hij of zij het best de toekomst van Europa zou behartigen. Een volwassen geworden Vlaams volk kan zich dat, menen wij, veroorloven. Ook dat te onderstrepen leek ons een bijdrage tot de opvoeding in eigentijds burgerschap.

Maar nog eens, deze zaak is maar een bijzonder aspect. Veel belangrijker blijft het feit, dat nu, voor het eerst, in 1978, Europeanen Europees kunnen kiezen, voor hun gemeenschappelijke toekomst en aangaande alle problemen die daarmee verband houden. In een wereld, die waarschijnlijk zeer stormachtige tijden tegemoet gaat, moet er een plaats zijn, waar Europa zich als zodanig kan laten gelden. Een Archimedische plaats ‘buiten de wereld, vanwaar men de wereld kan opheffen’, een plaats vanwaar het staatsnationale ‘ancien régime’ kan worden bestreden.

Dàt is de prioriteit. De verdere ontvoogding van de verdrukte volken kan haar definitieve impuls alleen van een federaal Europa krijgen. Ook daarom heeft de Europese aktie voorrang.

H. BRUGMANS

HENDRIK BRUGMANS, oud-hoogleraar, oud-rector van het Europa College te Brugge, politicus, publicist (geboren 13 december 1906 te Amsterdam). Studeerde aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam en nadien aan de Sorbonne in Parijs. In 1939 lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal van Nederland. Was gedurende de oorlog en bezetting actief lid van de verzetsgroep ‘Je Maintiendrai’. Van 1942-1944 als gijzelaar opgesloten door de Duitse bezetting. Van 1947 tot 1951 hoogleraar aan de rijksuniversiteit Franse taal en letterkunde aan de rijksuniversiteit van Utrecht. Medestichter en eerste voorzitter van de Europese Unie der Federalisten, vice-voorzitter Europese Beweging en van 1950 tot 1972 rector van het Europa College te Brugge. In 1951 ontving hij de Keizer Karel-prijs (Aken) en in 1962 werd hij doctor honoris causa van de Katholieke Universiteit van Leuven.