Neerlandia. Jaargang 81

[p. 31]

Delta-cultureel: jonge stichting bezielt eeuwenoud erfgoed

-	‘Het kolossale monument, de Grote Kerk van Veere, heeft velen in de loop der laatste decenniën geprikkeld tot gedachten om aan zijn overweldigende en schone ruimte een zinvolle bestemming te geven: een fundamentele wending tot stand te brengen in de toestand van volstrekte ontluistering van eeuwen’.
-	‘Veere: een handvol intieme straatjes; een paar besloten pleintjes; een wijde kade, open naar de oneindigheid van de zee ... Veere: een silhouet beheerst door de machtige, maar loodzware, aarde-gebonden klomp van de Grote Kerk, weerstreefd slechts door de ijle, stralend ten hemel reikende raadhuistoren en omspeeld door de blanke, boven de wallen zwevende korenmolen...’
-	‘Veere, van waar men het ook nadert, onder welke omstandigheden men het ook betreedt, immer brengt het iets in ons teweeg, dwingt het tot opzij schuiven van de zorgen van alle dag, wekt het de onweerstaanbare impuls tot schoonheidsverlangen, tot verwijlen bij andere, verhevener zaken ...’

In deze sfeer, zo onmiskenbaar geconditioneerd tot creatieve actie werd in de kring van de Vereniging Vrienden van Veere de kiem gelegd voor wat worden zou de Stichting Delta-Cultureel ‘die zich ten doel stelt in de Grote Kerk van Veere culturele manifestaties tot stand te brengen uit het Deltagebied, dat zich uitstrekt tussen Rotterdam en Brugge’.

Nog slechts enkele jaren geleden kwam het tot een doelgerichte bundeling van krachten en werd de grens der alleszins boeiende, hooggestemde gedachten overschreden om met volle overtuiging iets groots te gaan scheppen in dit kolossale monument.

Op 3 februari 1975 werd de acte verleden waarbij de Stichting Delta-Cultureel een officiële status verkreeg en de aldus bekrachtigde doelstelling zijn stuwende werking ging uitdragen van de aanvankelijk kleine naar de weldra wassende schare van bezielde bouwers aan een nieuwe toekomst voor de Grote Kerk van Veere.

Wie kon raker uitbeelden wat de Grote Kerk in ons opriep dan Raimoind Kimpe in zijn trefzekere kenschets uit 1910 óf Mirja Muurling in haar lyrische geschiedschrijving uit 1973?

Geheimnisvolle Veerse toren,
Boven 't kerkschip afgestompt,
Gij ligt aan zee in avondgloren
Lijk een sfinks neergeklompt.

Gij zijt het raadselachtig baken
Dat met sterren, zon en maan,
Alleen op 't aarderijk blijft waken,
Tijd en eeuwigheid weerstaan.

Gij zijt het onverklaarde teken
Van een weggestorven volk,
Waaruit een eeuwigheid blijft spreken,
Spijt des levens wentelkolk.

Lier, 12-12-1910

Raimond Kimpe.

o grote onvoltooide van veere
gedurfd samenspel
van taaie onverzettelijkheid en pure
grootheidswaan
machtige symphonie
natrillend nagolvend over verstilde
vesting

onwezenlijk grotesk oprijzend
in 't zeeuwse licht
steeds ánders weer opdoemend in 't
onvolprezen silhouet
soms in nevelig grauw
dan weer haarscherp gestoken uit 't
diepste blauw

De kerk te Veere: een monumentaal bouwwerk.

[p. 32]

 

vogels nestelen in zijn opperhuid

 

kleingedierte vindt er zijn schuilplaats

 

een weergaloze wingerd dompelt het

 

eeuwenoud karkas

 

waarbinnen de holle loze ruimte

 

onder in een baaierd van geel en groen

 

en rood

 

schijnbaar onwankelbaar monument

 

gewrocht door kleine grote mensen

 

reeds eeuwen lang dood

 

 

 

steen gestapeld op steen

 

met blote handen

 

steen gestapeld op steen rondóm

 

rondom wat eigenlijk

 

rondom wát

 

tijd knaagt en sloopt en heeft

 

de tijd

 

tijd ondergraaft heel stil

 

heel langzaam maar zeker

 

 

 

en weer hebben we handen nodig

 

handen die ferm inéénslaan

 

die geven

 

handen die helen

 

handen en harten van kleine

 

grote mensen

 

een leger van herbouwers

 

en behoeders

 

om meer en zinvoller inhoud

 

te geven

 

aan een onvervangbaar symbool

 

de grote onvoltooide van veere

 

 

 

zomer 1973

 

 

 

mirja muurling

Laten wij pogen de lezers van Neerlandia ook wat nuchtere feiten te bieden opdat zij zich vertrouwd kunnen maken met wat deze nog zo jonge Stichting in werkelijkheid doet.

Eerste vraag daarvoor is: Hoe is de Stichting tot stand gekomen?

Elders in dit blad wordt de geschiedenis van de Grote Kerk beschreven. Hier moge worden volstaan met de constatering dat dit trotse gebouw na een zeer wisselvallig bestaan van zoveel eeuwen nog slechts dienstbaar was als opslagplaats voor bouwmaterialen en een aantal boerenwagens. Sporadisch werd er ook nog gemusiceerd door de Veerse muziekvereniging. Maar overigens hadden weer en wind er vrij spel... én een aantal duiven die hun weg in en uit gemakkelijk wisten te vinden door de kapotte ruiten. Het hoeft geen betoog dat, om welke nieuwe bestemming het ook ging, de eerste vereiste zou zijn dat het gebouw in een zodanige staat werd gebracht dat er serieuze culturele manifestaties in georganiseerd zouden kunnen worden.

Het is de grote verdienste van Rijksgebouwendienst in Den Haag dat een meerjarenplan van consolidatie en conservering werd ontworpen van het kennelijk toch oer-sterke gebouw.

Onlosmakelijk daarmee verbonden stond het tweede plan n.l. om in deze daartoe geschikt gemaakte ruimte een semi-permanente tentoonstelling van het Delta-cultuurgebied te organiseren en bovendien een plaats te creëren voor het tot stand brengen van velerlei andere culturele manifestaties. Dat alles vooral gericht op de tienduizenden bezoekers van Veere. Het eerste plan omvatte niet alleen het regen- en duivendicht maken van de kerk maar evenzeer het puinruimen en schoonmaken van de nissen, het egaliseren van de bodem en het aanbrengen van een deels hardstenen deels verharde vloer, geschikt voor exposities en andere manifestaties.

In bewonderenswaardig korte tijd werd een en ander afgewerkt. Op dit ogenblik - twee jaar later - is een volgende fase welhaast voltooid: vernieuwing van het dak en de bovenstructuur van de kerk, een immens werk dat op grote hoogte - tot 34 meter - en in hoofdzaak in de open lucht is uitgevoerd in het barre jaargetijde tussen twee zomerseizoenen in.

De kerk zal op de dag van de uitreiking van de Visser-Neerlandiaprijzen nog voor een deel afgesloten zijn. Het zal een indruk geven van wat hier nù gewrocht wordt en wèrd ... zo'n vijf-zeshonderd jaar geleden!

Niet alleen het in- en uitwendige van de kerk alszodanig wordt onder handen genomen maar evenzeer wordt aandacht besteed aan de tuin en naaste omgeving van de kerk. Staatsbosbeheer bracht een plan tot uitvoering dat voorzag in passend geboomte als waardige omlijsting van het monument.

Hoezeer de Grote Kerk van Veere intussen in de belangstelling was komen te verkeren bleek o.m. uit het feit dat de Minister van CRM op de jaarlijkse, nationale boomplantdag persoonlijk in Veere - en wel vóór de Grote Kerk - de eerste boom kwam planten.

‘Open geschiedenisboek’

Aan de nauwe en vruchtbare samenwerking van genoemde Rijksdiensten dient nog een derde te worden toegevoegd en wel de Rijksdienst voor Monumentenzorg die de werkzaamheden aan dit ‘open geschiedenisboek’ met zijn deskundige zorg begeleidde.

[p. 33]

Wij hebben reeds vermeld dat parallel aan deze activiteiten de eigenlijke doelstelling werd ontwikkeld, te weten om er een semi-permanente tentoonstelling in te richten met een duidelijk recreatief-educatieve strekking.

Ook hiervoor vond weer een bundeling van krachten plaats, waarbij naast de initiatiefnemers verscheidene overheidsinstellingen als sponsor hun inbreng hadden. Dit waren - het zij met dankbaarheid gememoreerd -:

-	het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk,
-	het Ministerie van Verkeer en Waterstaat - de Deltadienst Rijkswaterstaat,
-	het Ministerie van Landbouw en Visserij - het Directoraat-Generaal voor de Landinrichting en de Visserijen - de Cultuurtechnische dienst - Staatsbosbeheer - de Directie Faunabeheer - de Directie Visserijen - de Directie Voorlichting en Externe Betrekkingen
-	de Rijksvoorlichtingsdienst,
-	het Belgische Ministerie van Nederlandse Cultuur,
-	de Provincie Zeeland,
-	de Gemeente Veere.

De ruimte voor de tentoonstelling, die als titel droeg ‘Delta, cultuurgebied in historisch perspectief’, werd in een aantal nissen ingedeeld. Voor elke nis was een bepaald onderwerp gekozen dat in onderlinge samenhang het gegeven van de tentoonstelling ging verbeelden.

Voor elk onderwerp was een terzake kundige groep samengesteld om tot realisatie te komen.

Toen eenmaal duidelijk was geworden dat alle plannen voldoende levensvatbaar waren werd besloten tot in het leven roepen van de Stichting Delta-Cultureel. Dit historisch feit vond plaats op 3 februari 1975.

In het bestuur namen zitting de initiatiefnemers en representanten uit de Gemeenteraad van Veere (de Burgemeester en een tweetal raadsleden). In dit laatste moge gezien worden het streven om dit culturele centrum een eigen plaats óók in de Veerse gemeenschap te geven, een plaats die de bevolking zal ervaren als een centrum voor eigen culturele activiteiten, naast die, welke vooral gericht zijn op de toeristen en andere bezoekers uit een veel wijdere kring, verder reikend dan Zeeland zelfs, omvattend het gehele Deltagebied tussen Rotterdam en Brugge. Om het beeld, dat zich hier slechts in simpele contouren laat schetsen, af te ronden, zij nog vermeld dat naast deze semi-permanente basistentoonstelling telkenjare een uitgebreid programma van culturele manifestaties wordt gebracht. Dit houdt o.m. in eenmalige tentoonstellingen en gevarieerde muziek- en zanguitvoeringen.

Veel geld is nodig

Alvorens dit onderwerp af te sluiten dienen nog de financiële problemen - zij het in alle soberheid - aangeroerd te worden.

Naast al hetgeen Rijksgebouwendienst voor herstel en inrichting van de kerk had en heeft bestemd en alle hulp ‘in natura’ van de sponsors en vele individuële werkers, dient te worden vermeld dat een belangrijke financiële steun in de rug werd verworven van het Ministerie van CRM en het Prins Bernhard Fonds, aangevuld met bijdragen van de Provincie Zeeland en enkele Zeeuwse bedrijven. Bovendien heeft het Ministerie van CRM het exploitatietekort van het eerste jaar opgevangen. Gesteld kan worden dat zonder al deze financiële steun het zonder meer niet mogelijk geweest zou zijn van start te gaan. Men

Zo werd het ...

[p. 34]

kan het ook anders en positiever, uitdrukken. Deze vorm van samenwerking tussen een groep particuliere instellingen en personen enerzijds en overheidsinstanties anderzijds maakt het mogelijk zulke initiatieven in het culturele vlak van de grond te krijgen. Afronding van deze samenwerking werd op bijzonder gelukkige wijze bereikt door de thans getroffen subsidieregelingen met de gemeenteraad van Veere: een bevestiging bovendien van de waardering die de activiteiten van Delta-Cultureel in Veere zelf hebben gekregen.

Het lijkt niet te optimistisch te verwachten dat de exploitatie - bij handhaving van het in beide beginjaren bereikte aantal van rond 35.000 bezoekers - met de bijdrage van de Provincie Zeeland en subsidies voortvloeiend uit het Belgisch-Nederlandse Culturele Akkoord geen ernstige problemen meer zal geven.

Deze gezonde ontwikkeling van de financiële grondslag maakt het echter niet minder verheugend dat zo'n beduidende extra inkomst als van de Visser-Neerlandiaprijs aan de jonge Stichting is toegekend. Integendeel: er valt nog zoveel te doen en er leven nog zoveel plannen om de Grote Kerk tot een werkelijk cultureel centrum in het Deltagebied te ontwikkelen van een dimensie die het bestuur vooral zichzelf als uitdaging heeft gesteld!

Mogen wij tot slot iets vertellen over de manifestaties waar het allemaal om draait.

Dit betreft:

A.	de tentoonstelling ‘Delta, cultuurgebied in historisch perspectief’ en
B.	de andere manifestaties.

Wat de tentoonstelling betreft laten wij enkele hoofdgedachten volgen, die hebben geleid tot de samenvoeging van het geheel.

Er zijn een tiental nissen in de kerk die elk een hoofdgroep omvatten welke de cultuur van de Delta vanuit een andere invalshoek belicht. De volgende thema's worden aldus behandeld:

-	het kerkgebouw zelf, de ‘onvoltooide symfonie’, toont iets van de architectuur, de lotgevallen gedurende de vijf eeuwen van haar geschiedenis;
-	‘Van kasteelstad en handelscentrum tot recreatiecentrum’. Hierin staat de stad Veere centraal, van de historische groei tot de tegenwoordige centrumfunctie;
-	‘Zeeland in stroomversnelling’, omvat de ontwikkeling van de hele provincie als logische voortzetting;
-	dan volgt de geografische binding tussen de verschillende delen van de Delta: kaarten van de havengebieden, water- en landwegen: ‘Tussen Gent en Rotterdam’;
-	‘Culturele schatkamer van de Nederlanden’ geeft Vlaanderen te zien als inspiratiebron voor het Delta-Cultuurgebied vanuit de Zuidelijke Nederlanden;
-	in de volgende nis wordt gepoogd de ‘Filosofie van de Delta’ gestalte te geven: de speciale eigen waarden van een Delta, de relatie tussen mens en omgeving in de Delta en een vergelijking met andere delta's in de wereld;
-	‘Poort van Europa’ geeft een beeld van de stormachtige ontwikkeling van het Deltaplan, de groei tot bekken van de grootste haven van de wereld en de functie van de Noordzee;
-	‘Leven in het grensmilieu van land en water’ gaat in op de milieuaspecten van de Delta;
-	in ‘Cultureel Panorama’ wordt een overzicht gegeven van de onderscheiden culturele monumenten;
-	in ‘Kerkelijk Leven’ tenslotte wordt een beeld gegeven van deze ontwikkeling in de Delta.

Als een fascinerende verbinding tussen de beide vleugels van de voorshands overwegend twee-dimensionale tentoonstelling is in het 25 meter hoge gewelf van de toren een Slinger van Foucault opgehangen. Hij werd in werking gesteld precies 125 jaar nadat Foucault met dit natuurkundig fenomeen in het Pantheon te Parijs bewees dat de aarde draait.

Gebleken is dat de akoestiek van de Grote Kerk verrassend goed is en zich bijzonder leent voor instrumentale en vokale uitvoeringen. Evenzeer behoort de weergave van goed gerichte platenconcerten tot het arsenaal van mogelijkheden.

Het zou te ver voeren in het kader van dit artikel een volledig overzicht te geven van alles wat in de eerste twee jaren in de kerk is georganiseerd.

Enkele hoogtepunten mogen een indruk geven van wat het bestuur nastreeft. Wij hebben een aantal citaten uit de jaarverslagen uitgezocht, die, dachten wij, voor zichzelf spreken:

-	op 11 juni 1976 werd de Veerse Avond ‘Van Veere Voor Veere’ gegeven. Evenals in 1975 werd het een stijlvolle, afwisselende en bijzonder genoeglijke avond... samengesteld door de Begeleidingscommissie, vertegenwoordigend diverse groeperingen van de Veerse bevolking... Een bijzonder

[p. 35]

	moment op deze avond was de herdenking van het feit dat in 1626, derhalve 350 jaar terug, de befaamde ‘Nederlandsche Gedenck Clanck’ van de in Veere geboren Valerius werd uitgegeven. Enkele van zijn liederen werden door ‘Veere's Genoegen’ ten gehore gebracht.
-	op 19 juni werd het Oratorium ‘Die Schöpfung’ van Joseph Haydn uitgevoerd door vijf Vlaamse koren, solisten en het Waeslandia Kamerorkest onder leiding van Albert Delvaux. Dit was de eerste uitvoering van zo'n wijdse allure in de Grote Kerk en zij werd door de pers als ‘uitnemend’ gekwalificeerd.
-	op 16 juli was een kostuumshow georganiseerd van Zeeuwse kostuums met bijbehorende sieraden.
-	op 31 juli was er een optreden van de Vlaamse declamatrice Mevrouw Tine Ruysschaert. Centraal stond het gedicht ‘In den Beginne’ van Bertus Aafjes, omlijst met speciaal hiervoor gecomponeerde muziek. De recenties in de pers waren vol lof over deze avond van hoogstaande voordrachtkunst.
-	op 18 september werd het seizoen afgesloten door het zeer gave Knapenkoor ‘In Dulce Jubilo’ uit Sint-Niklaas. Zowel de bijzondere, Rembrandtieke verlichting van de indrukwekkende gewelven van de Grote Kerk alsook de voor gregoriaanse muziek uitzonderlijk geschikte akoestiek maakte deze slotmanifestatie tot een onvergetelijk gebeuren. Eens te meer bewees dit de rijke gevarieerdheid van mogelijkheden die de Grote Kerk biedt.
-	tenslotte dient aan het eind van deze opsomming nog te worden vermeld een tweetal wisseltentoonstellingen in het dwarsschip van de kerk. De eerste betrof de uitgebreide en zeer boeiende verzameling van archeologische vondsten, getiteld: ‘Onder je voeten vandaan’, die is samengesteld door de Federatie van Zeeuwse Musea en Oudheidkamers. De tweede bestond uit een kollektie van hedendaagse kunst uit Zeeland omvattend gouaches, kollages en aquarellen van een negental Zeeuwse kunstenaars.

Zo is het thans

Mogen wij eindigen met een citaat uit het voorwoord van het Bestuur in een der jaarverslagen: ‘Zoals zij door onblusbaar enthousiasme succesvol van de grond is gekomen zo zal met een zelfde bezieling aan de toekomst van Delta Cultureel worden voortgebouwd!’

J.J. DIELEMAN, Voorzitter.