Neerlandia. Jaargang 80

[p. 147]

Brussel stemde communautair

Alhoewel de voorbije gemeenteraadsverkiezingen in het teken stonden van de grootste administratieve omwenteling in België sedert 1830 - de fusie van de tweeduizend gemeenten tot enkele honderden - verliepen zij al even tam als de jongste Amerikaanse presidentsverkiezingen: in Vlaanderen en Wallonië verstevigden de sterkste partijen (resp. de CVP en de BSP) hun positie maar plaatselijk moesten zij af en toe wat pluimen laten zodat ook PVV en Volksunie in Vlaanderen alsmede PSC in Wallonië wel ergens aan hun trekken kwamen.

Brussel was eens te meer het buitenbeentje met een ‘communautaire’ uitslag. Het FDF (Front des Francophones) is nu, met één derde der Brusselse stemmen, de sterke partij in wat men wel het Brussels gewest moet gaan noemen.

Op de keper beschouwd is de vooruitgang van het Franstalige blok nochtans niet zo denderend als de eerste uitslagen in die beruchte verkiezingsnacht lieten uitschijnen.

Evolutie van het Franstalig bondgenootschap

Gemeenteraadsverkiezingen oktober 1970
PLP (liberale partij van Brussel)	135.000 stemmen of 21,7%
FDF	170.000 stemmen of 27,3
	__________
	305.000 stemmen of 49,0
Agglomeratieraadsverkiezingen november 1971
RB (Rassemblement Bruxellois)	307.250 stemmen of 49,2
LIB (Aparte Fransgezinde Liberaal)	11.800 stemmen of 1,9
	__________
	319.050 stemmen of 51,1
Gemeenteraadsverkiezingen oktober 1976
PL (Liberale partij van Brussel)	90.200 stemmen of 15,1
FDF	202.200 stemmen of 33,7
	__________
	292.400 stemmen of 48,8

Het FDF - een partij die vooral in kleinburgerlijke kringen van de hoofdstad recruteert - kende haar doorbraak in 1968, jaar van de rellen rond de overheveling van de Franstalige afdeling van de Katholieke Universiteit van Leuven naar Wallonië. De trauma's van deze gebeurtenissen leidden toen tot een samengaan van verontruste franstalige katholieke intellectuelen en liberalen (d.w.z. behoudsgezinde vrijzinnigen) van Brussel. De hoofdstad was steeds een liberaal bolwerk bij uitstek, zetel van de Vrije Universiteit die in de XIXe eeuw als tegenstander van de Leuvense universiteit was opgericht. Bij deze Fransgezinde, of liever, anti-Nederlandse, verzameling sloten zich wat socialisten aan die, te Brussel althans, een sterke aanhang hebben bij dokters, kaderleden van ziekenfondsen, ambtenaren e.a.

De gemeenteraadsverkiezingen van 1970 brachten dit FDF voor het eerst in de gemeenteraden. Het bleek toen dat het flink wat stemmen had afgepakt van de overige franstalige partijen, meest van al, van de oude liberale partij. De communautaire strubbelingen rond de nieuwe grondwet en de vrees voor een ‘minorisatie’ van Brussel, eiland in de Vlaamse ‘staat’ - brachten een verdere samenbundeling tot stand rond het FDF. Motor van deze grootscheeps opgevatte operatie was Mr. Van Rijn, een dweepzuchtig Vlaminghater, ondanks (of misschien juist omwille van) zijn Nederlandse afkomst. De Franstalige blokvorming - ‘Rassemblement Bruxellois’ geheten - slaagde maar half omdat invloedrijke politici van andere Franstalige partijen, zoals Vanden Boeynants (PSC) en Simonet (PSB) afkerig stonden van een avontuur - zij vreesden door de FDF-krokodil te worden opgeslorpt - een niet irreële vrees, zoals de verdere lotgevallen van de liberale partij zouden aantonen... Het RB dat zich voor het eerst aanbood bij de agglomeratieraadsverkiezingen van 1971 omvatte dus in feite alleen de liberale partij (waarvan zich evenwel een gematigde vleugel had afgescheiden) en het FDF. Deze agglomeratieraadsverkiezingen waren tevens de grote triomf van het ‘Rassemblement Bruxellois’: het bereikte de absolute meerderheid in de Brusselse agglomeratieraad en miste deze zelfs ei zo na in de Nederlandse Cultuurcommissie (om dit doel te bereiken had het RB overigens enkele Vlaamse ja-knikkers op haar kandidatenlijst geplaatst. Sedertdien ging het het RB niet meer voor de wind.

Bij de parlementsverkiezingen van 1974 verloor het bondgenootschap, nù FDF-PLDP gedoopt, een vijf procent van zijn kiezers wat spanningen veroorzaakte: alle pogingen van Van Rijn ten spijt trokken de partners van het RB in gespreide gelederen naar de gemeenteraadsverkiezingen van dit jaar met, als gevolg, een verdere afbrokkeling van de gezamenlijke posities. De grote verslagene is evenwel de liberale partij waarvan de kiezers in groten getale naar het duidelijker FDF overliepen. PL-voorzitter Basile Risopoulos, een machiavellistische figuur die het samengaan met het FD steeds had voorgestaan en wie men nu de ondergang van de oude liberale partij van Brussel voor de voeten wierp, zag zich genoopt zijn ontslag aan te bieden; Van Rijn's RB ligt op uiteenvallen. De overblijfselen van de liberale partij trachten zich te hergroeperen en trekken alvast de lessen uit het avontuur vermits zij in alle gemeenten waar het maar enigszins kan bondgenootschappen sluiten met de traditionele partijen en er zelfs niet voor terugdeinzen - zoals te Vorst - de hulp van de Vlaamse lijst te vragen voor een anti-FDF coalitie.

De Franstalige roes blijkt dus voorbij: niettemin blijft de (grote) harde kern verzameld rond het FDF.

Van de andere kant ziet het FDF wel in dat het dreigt te worden geïsoleerd. Is dit de reden waarom deze partij via haar spreekbuis, ‘Le Soir’, zich in de weken na de

Burgemeester Cudell van St.-Joost-ten-Noode in gesprek met minister Van den Boeynants (rechts).

[p. 148]

gemeenteraadsverkiezingen opvallend redelijk en tot praten bereid toonde?

Het FDF als machtsfactor

Het FDF verzamelt immers niet alleen de meerderheid niet van de Brusselaars, maar het is zelfs twijfelachtig of haar kiezers in de eerste plaats ‘anti-vaams’ hebben gestemd. Het geval van burgemeester Nols van Schaarbeek die met glans de absolute meerderheid in de wacht sleepte, is typerend. Deze man die zich door zijn hatelijke ‘apartheidsloketten’ een aureool van Fransgezindheid verwierf, was jarenlang tegen de wil van de plaatselijke Vlamingen, het mikpunt van Vlaamse ‘stoottroepen’ die hem een enorme populariteit bezorgden. (Men kan natuurlijk de schuld bij eerste minister Tindemans leggen, die, als een moderne Hamlet, de Schaarbeekse tragikomedie uitgelokt heeft door zijn gebrek aan doortastendheid, maar dat is een andere geschiedenis...) Al te dikwijls wordt echter vergeten dat Nols eveneens de kop van Jut was van allerlei uiterst-linkse en utopische groepjes zoals MRAX, LRT (Trotskystisch), TPO (maoïstisch), Wereldscholen (clericaal gauchistisch) enz. die hem zijn kordaat verzet tegen de massale inwijking van Noordafrikanen en andere gastarbeiders verweten. Ook deze groepjes maakten hem ongewild populair. In deze onzekere tijden was Nols in de ogen van vele Schaarbekenaars de enige baken van veiligheid. ‘A contrario’ schreef zijn buurman, burgemeester Cudell van St.-Joost-ten-Node, op de verkiezingsnacht - een van de enige tijdstippen waarop politici wel eens zeggen wat zij werkelijk denken - zijn verkiezingsnederlaag toe aan het feit dat hij, in tegenstelling tot FDF-burgemeesters als Nols of Defosset, door zijn kiezers vereenzelvigd was geworden met de inwijking van buitenlanders.

Deze zijn reeds met meer dan tweehonderdduizend in Brussel (20% van de bevolking) wat bij de doorsnee-Brusselaar een gevoel van onzekerheid schept. De FDF-slogan ‘Brusselaars, meester bij U’ mikte echt niet alleen op de vermeende opdringerigheid van de Vlamingen maar richtte zich even goed tegen de andere ‘vreemdelingen’. Het verkiezingssucces van het FDF lijkt dan ook evenzeer te wijten aan de ‘vrees’ als aan de antivlaamse refleks.

Zelfs de jeugd, die massaal voor het FDF zou hebben gestemd deed dit om uiteenlopende redenen.

Er was vooreerst het modeverschijnsel. Het gauchisme, vóór een paar jaar erg in trek bij de Brusselse hogere burgerijjeugd, lijkt afgedaan. De mode is overgeslagen naar rechts en te Brussel althans heeft vooral het FDF hiervan geprofiteerd. Vervolgens heeft ongetwijfeld de ongunstige economische toestand jongeren in de armen van een ‘contestataire’ partij gestuurd. Tenslotte komt voor het eerst een generatie op de arbeidsmarkt die volslagen Nederlandsonkundig is. Wie te Brussel woont merkt dit zeer goed: in grootwarenhuizen, administratieve onthaalcentra, winkels allerhande komen steeds meer jongeren die in tegenstelling tot de ouderen, zelfs geen gebrekkig of dialectisch Nederlands meer kennen. Dit brengt dan frustraties mee die vooral het FDF ten goede komen.

Welke ook de beweegredenen mogen zijn, het FDF is alleszins een belangrijke, blijvende factor in de Brusselse politiek.

De Vlaamse polarisatie

De krachtenbundeling rond het FDF heeft vanzelfsprekend een ‘Vlaamse tegenpool’ verwekt, waarvan de Vlaamse eenheidslijsten (bundeling van de Vlaamse partijen van Brussel in verschillende combinaties al naar gelang van de gemeente) de politieke belichaming vormden.

Het succes van deze Vlaamse eenheidslijsten is minder spectaculair dan dit van het FDF: als kleine partij, zelfs na bundeling van krachten, werden zij sterk benadeeld door de gemeentelijke kieswet. Het voorbeeld van de Brusselse voorstad Jette is revelerend: terwijl de Volksunie daar 838 stemmen bijwint, wat één zetel meer oplevert, wint het FDF er, met 1325 stemmen, vier zetels bij.

Het hoofddoel van de eenheidslijsten is nochtans grotendeels bereikt: een Nederlands verkozene in elke gemeente. Er zetelen nu 36 verkozenen van Vlaamse lijsten in de Brusselse gemeenteraden, waar deze in 1970 slechts vier verkozenen haalden. Bovendien werden er op zogenaamde taalgemengde lijsten (PSC-CVP en PSB-BSP) nog een kleine veertig Nederlandstaligen verkozen die het gemeenschappelijk Vlaams programma van de vier Vlaamse partijen te Brussel onderschreven. In enkele gevallen zullen die Vlamingen ook aan de macht (d.w.z. het schepencollege) deelnemen.

Het belangrijkste is dat voortaan de Vlaamse gemeenschap van Brussel een politieke verwoording heeft, dat de Vlaamse polarisatie kan aanvangen. Er tekent zich dan ook te Brussel een drieledige politieke hergroepering af: De Fransgezinde groep, zowat één derde, de Vlaamse groep, één tiende en de groep van de niet- (of nog niet) taalgebonden Brusselaars: katholieken, socialisten en liberalen, die nog altijd de sterkste groep vormen en allianties kunnen sluiten met om het even welke van de twee taalgerichte polen. Het is duidelijk dat de Vlaamse groep, ondanks haar kleine omvang, een rol kan spelen, mits enig handig politiek optreden. Er bestaat dus geen Brussels blok wat wel eens voor verrassingen kan zorgen voor wat de houding van Brussel betreft wanneer het gesprek van gemeenschap tot gemeenschap begint.

De randgemeenten: de olievlek droogt op

Een belangrijk onderdeel van dit gesprek vormt het lot van de Vlaamse rand van Brussel - de zes gemeenten waar faciliteiten werden toegestaan aan de franstalige inwijkelingen, en de overige Vlaamse gemeenten die soms echter een aanzienlijke franstalige inwijking kenden.

FDF-kamerlid Clairfait, schepen in de faciliteitengemeente St.-Genesius-Rode, (de verbinding tussen Brussel en Wallonië en dus een uiterst-strategische gemeente) had voorspeld dat in de randgemeenten deze verkiezingen zouden uitgroeien tot een referendum en dat zou worden aangetoond dat een vijfde tot een vierde van de bevolking voorstander was van de aanhechting bij Brussel. Om dit referendum te vergemakkelijken werden in negen Vlaamse randgemeenten rond een kern van het FDF Franstalige eenheidslijsten ingediend. Het werd een treurige afgang: nergens bereikten de GB-RB (Gewest Brussel)-lijsten de verhoopte twintig procent; in sommige gemeenten bedroeg hun stemmenaantal niet eens de helft van de stemmen opgehaald door fransgezinde lijsten bij de federatie-

[p. 149]

verkiezingen van 1971 in de gemeenten die de nieuwe fusiegemeenten vormden (vergelijking met de gemeenteraadsverkiezingen van 1970 is moeilijk omdat toen niet in alle samenstellende gemeenten fransgezinde lijsten opkwamen).

De afbrokkeling der Franstalige posities in de Vlaamse rand van Brussel, reeds in 1974 merkbaar, zet zich waarschijnlijk onomkeerbaar verder. Waar de Franstaligen geen onthaal kregen, waar een onwrikbaar gemeentebestuur (Strombeek-Bever!) aan-viezig was, geven zij er de brui aan, gaan zij op in de Nederlandstalige meerderheid of verhuizen zij. Waarschijnlijk hebben deze gemeenteraadsverkiezingen dan ook definitief de Vlaamse rand van Brussel voor Vlaanderen behouden.

De randgemeenten met faciliteiten vormen een twijfelachtiger geval. Uit de gemeenteraadsverkiezingen blijkt nochtans dat zelfs daar de verfransing vertraagt. Abstractie gemaakt van Wemmel en Drogenbos, die gemeenten ‘sui generis’ zijn, winnen de Franstalige coalities op het eerste gezicht ruim het pleit in Wezembeek-Oppem, Kraainem en Linkebeek en verliezen zij alleen in de cruciale gemeente St.-Genesius-Rode. Maar bij nader toezien blijkt hun overwinning toch wel relatief. In Linkebeek hadden zij reeds in 1970 de absolute meerderheid behaald. In Kraainem waren in 1970 twee franstalige kartels opgekomen die alleen door een wispelturigheid van het kiesstelsel de meerderheid van de zetels gemist hadden. In Wezembeek-Oppem tenslotte hebben de franstaligen zich aangesloten bij de tweetalige lijst van de burgemeester Graaf de Grunne, die de absolute meerderheid behaalt. De Vlaamse lijst springt van 2 zetels in 1964 over 4 in 1970 naar 7 in 1976 met een nooit tevoren behaald tenhonderd van 34%. De Grunne is nu de gevangene van het FDF - een pyrrhusoverwinning die hem met afgunst zal doen omkijken naar St.-Genesius-Rode waar de gemeentelijke CVP-lijst een verbond sloot met de Vlaamse partij en er nu in de meerderheid gaat, terwijl het franstalig bondgenootschap een achteruitgang van bijna 10% ondergaat in vergelijking met de federatieraadsverkiezingen.

Besluit: redelijkheid helpt niet

De uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen zijn ongetwijfeld bijzonder leerzaam voor de onderhandelaars die straks de laatste loodjes zullen leggen van het communautair gesprek dat een nieuw - meer federaal - België moet stichten.

Het FDF voelt zich sterk in zijn Brusselse burcht, alhoewel het er geen alleenheerser is. Na de voor het FDF ontgoochelende uitslagen in de Vlaamse randgemeenten kan het zijn eis, uitbreiding van Brussel ten nadele van Vlaanderen, nog bezwaarlijk volhouden.

Alleen in de faciliteitengemeenten kan het FDF nog hopen enige voldoening te krijgen, al toont het voorbeeld van St.-Genesius-Rode alsmede de vooruitgang van het Vlaams bewustzijn in andere faciliteitengemeenten aan dat zelfs daarvoor de Vlamingen ongelijk zouden hebben om hals over kop ten allen koste een vergelijk na te streven. Het FDF kan zelfs nog moeilijk de Brusselse Vlamingen als onderpand gebruiken, vermits nu wel blijkt dat - de weinig denderende uitslagen van de Vlaamse eenheidslijsten ten spijt - ook te Brussel de Vlaamse minderheid weerbaarder wordt. De Brusselse Vlamingen wensen wel graag wat meer armslag te krijgen maar niet ten koste van Vlaamse territoriale toegevingen. Er is trouwens een factor die niet ter sprake kwam maar in het achterhoofd van vele Frans-Brusselse onderhandelaars zal meespelen: de catastrofale financiële toestand van het hoofdstedelijk gebied. Zo Vlaanderen niet binnenkort de helpende hand reikt riskeert Brussel - ontvolkte stad van armen en ouden - snel op de rand van het financiëel failliet te geraken.

De Vlamingen hebben er geen belang bij overhaastig te zijn: dra zou het kunnen blijken dat Brussel de vragende partij is.

André MONTEYNE

lid Nederlandse Commissie voor de Cultuur van de Brusselse Agglomeratie.