Neerlandia. Jaargang 80

[p. 143]

De grens opheffen aan de grens

Het is zaterdagochtend 30 oktober 1976. De ‘Oude Pastorij’, een romantisch bouwwerkje nabij het gemeentehuis van Essen. Het doet dienst als cultureel centrum met de heer Agtmael als ‘kasteelheer’. Gisteravond heeft hier Jos Vandeloo over literatuur gesproken; een soort van adventsbijeenkomst in afwachting van de grote dag: de derde Noord-Zuid-Dag, onder het patronaat van Benego - een afkorting van Belgisch Nederlands grensoverleg - en het Belgisch Nederlands Cultureel Akkoord. Het is een studiedag ter aanmoediging en versteviging van de toenadering van Nederland en Vlaanderen. Vandaag spreekt men over een actueel thema, dat de titel draagt, alsof het een proefschrift gold: ‘Betekenis, rol en inbrengmogelijkheden van de grensoverschrijdende kontaktorganismen bij de bevordering van de Noord-Zuid-integratie’.

De mist is nu opgetrokken. Op het bordes van het raadhuis wapperen de vlaggen in de wind. Mr. Herman Suykerbuyk, burgemeester van Essen, ontvangt zijn gasten in de ‘Oude Pastorij’. Het is een ontmoeting van vrienden, van hoe afgelegen men ook naar hier is gekomen. In zijn welkomstwoord getuigt hij van zijn vreugde, dat de minister van Nederlandse Kultuur, mevrouw Rika de Backer-van Ocken, aanwezig is met haar kabinetschef, mr. Johan Fleerackers. Maar het is ook een woord van dankbaarheid voor de financiële steun van de kant van het ministerie.

Burgemeester Suykerbuyk roept zijn collega's en hun vertegenwoordigers een welkom toe en hij begroet de leden van het forum die over de problemen van de grenscontacten hun licht zullen laten schijnen. Hij herinnert aan het overlijden van burgemeester Jan Meuwese. van Hilvarenbeek, thans een jaar geleden, de graag geziene gast, de stuwkracht achter de Groot-Kempische Cultuurdagen en een man, die in het leven bijzonder grote waarde aan de menselijke contacten toekende. Het verheugt burgemeester Suykerbuyk dat hij de loco-burgemeester van Hilvarenbeek mag welkom heten.

Mevrouw de minister opent de dag. Zij brengt dank aan de initiatiefnemers en prijst hun uithoudingsvermogen. ‘Werken aan de grenscontacten betekent werken aan een gezond internationalisme, waardoor vriendschappen ontstaan’, is de kern van haar toespraak. De volle nadruk ligt bij mevrouw De Backer-Van Ocken op de vriendschap; ‘zo zijn de culturele akkoorden pas zinvol, wanneer zij fungeren als de koorden van de vriendschap tussen de volkeren. Nederlanders en Belgen lijken op elkaar, aldus de minister. Dat kan tot frustraties leiden. Maar dan is het plezierig te weten, hoe de contacten tussen de jongeren van Noord en Zuid toenemen. Het geeft hoop voor de toekomst!’

Vier korte inleidingen

Uitermate kundig, vlot en charmant leidt drs. J. van de Laar, burgemeester van Bergen op Zoom, het forum over het eerdergenoemde thema. De vier inleiders zijn: mr. A. Kievits, burgemeester van Zundert en voorzitter van Benego; de heer J. Wouters, interprovinciaal ambtenaar van de provincies Nederlands en Belgisch Limburg; de heer W. van Geffen, namens het samenwerkingsorgaan Euregio dat de werkgebieden van de Stichting Streekbelangen Oost-Gelderland, de Belangengemeenschap Twente-Oost-Gelderland en de Kommunalgemeinschaft Rhein-Ems bestrijkt: de heer M. Cantrijn, algemeen secretaris van het A.N.V.

Mr. Kievits schetst het ontstaan van Benego. In 1968 sloten vijftien gemeenten zich ‘in de geest aaneen’, onder de noemer van grensgemeenten. ‘De grens opheffen aan de grens’, zoals burgemeester Suykerbuyk het destijds formuleerde, was het doel. Of anders gezegd, een gezamenlijk beraad over de grensproblemen en een gemeenschappelijk zoeken naar incidentele oplossingen. Aanvankelijk gingen de gedachten uit naar een juridisch statuut, maar in de praktijk zag men daartoe geen kans. ‘Er werd besloten als vijftien gemeenten gewoon zijn gang te gaan’, aldus mr. Kievits.

Op die wijze wordt nog steeds aan ‘de zaken van de kleine grenspraktijk’ gewerkt; het zijn de vraagstukken van het wegennet, de regelingen van schoolgelden, het behoud van het natuurschoon en het leefmilieu en het organiseren van grensoverschrijdende culturele activiteiten.

Drs. Van de Laar tekent daarbij aan dat de scheiding van Noord en Zuid de bewoners in het verloop van de historie uit elkander heeft gedreven. Zij staan als het ware met de ruggen tegen elkaar, de blikken gericht op Den Haag of Brussel, op Antwerpen en Den Bosch. Benego is een typische vorm van samenwerking voor de kleine grenspraktijk. Voor de oplossing van tal van vraagstukken is deze basis evenwel te smal.

Provinciale samenwerking over de staatsgrens

De heer Wouters begint zijn toelichting met een korte beschrijving van zijn taak als interprovinciaal ambtenaar. Daartoe behoren het voorbereiden van het beleid op het gebied van de cultuurpolitiek, het nemen van initiatieven die daarmee verband houden en het leggen van contacten. Bij dit streven dient een zo groot mogelijk gebied te worden bestreken. Anderzijds mogen de verschillen in administratieve regelingen, in de structuren van het onderwijs en de uiteenlopende aard van de milieuproblemen nimmer uit het oog worden verloren. De moeilijkheden die daarvan het gevolg zijn moeten op provinciaal niveau worden afgezwakt. Daarvoor komen de dagelijkse besturen van de twee provincies viermaal per jaar bijeen. De streekgewesten vervullen in het spel van samenwerking een belangrijke rol, vooral omdat de streekbelangen op elkaar afgestemd dienen te worden. Als voorbeeld hiervan noemt de heer Wouters de Werkgroep Zuid-Willemsvaart.

Naast deze en andere activiteiten op bestuurlijk terrein, worden exposities, schooluitwisselingen en acties van particuliere organisaties over en weer van de grens aangemoedigd. Vooral de persoonlijke contacten zijn zinvol. Momenteel wordt gezocht naar een nog groter verband van samenwerking, waarbij niet alleen de beide Limburgen, maar ook de provincie Luik en de Regioraad Aken zijn betrokken. Om daar vorm en inhoud aan te geven kan een bureau met beroepskrachten niet worden gemist.

Langs de grens van Nederland en Duitsland

De heer Van Geffen vertelt over de oprichtirtg van Euregio in het oostelijk deel van Nederland. Vijf jaar geleden werd daartoe besloten. In totaal 81 gemeenten zijn hierbij betrokken. Euregio verkreeg de fi-

[p. 144]

nanciële en morele steun van de Nederlandse en de Duitse overheden. Er kwam een bureau tot stand met vijf werkkrachten. De aanleiding tot de stichting van Euregio was het verlangen op sociaal en economisch gebied elkaar de hand te reiken. Thans bestaat het bestuur van Euregio uit zestien leden, die om de zes weken vergaderen. Tal van suggesties van Euregio zijn door de gemeenten als prioriteiten aangeduid. Euregio heeft invloed gehad op de oprichting van de Technische Hogeschool in Twente, op de aanleg van het vliegveld met verbindingen met Schiphol en Düsseldorf en op de opbouw van een gemeenschappelijke statistiek.

Euregio organiseert uitwisselingen, heeft een taalcursus voor Duitsers om Nederlands te leren ingevoerd, ontwierp dienstregelingen voor pendelaars e.d. De heer Van Geffen bepleit vervolgens de betekenis van de grensregio's in het toekomstige Europa, alsmede de noodzaak zowel in Den Haag als in Bonn voorstellen te doen. Bij hoorzittingen zijn beide nationaliteiten vertegenwoordigd. Verbindingen bestaan er ook met de Europese Gemeenschap in Brussel en met het Parlement van Straatsburg, dat o.a. voorstellen heeft ontvangen over een juridisch statuut. In het komende jaar zal waarschijnlijk een Euregioraad worden samengesteld, aldus de heer Van Geffen.

De heer Van de Laar constateert, na de uiteenzettingen van de inleiders, dat Euregio het meest ver is gevorderd van de drie verbanden.

Het particuliere initiatief

De heer Cantrijn benadrukt de betekenis van het particulier initiatief in het integratieproces. Al naar gelang de welvaart toeneemt, stellen de nationaliteiten zich sterker op en verzwakt de belangstelling voor integratie. Zich inspannen voor de verwezenlijking van de integratie van Noord en Zuid vergt idealisme. Bij alle verrichtingen in het belang van de grenscontacten openbaart zich dikwijls een pessimisme. Het is daarom verheugend te constateren dat ook het tegendeel waarheid bevat, te weten dat de integratiegedachte niet alleen meer en meer ingang vindt bij velen, maar ook in de praktijk in een stroomversnelling is geraakt.

Hij verwijst daarvoor naar de in België thans in de grondwet verankerde culturele autonomie van de taalgemeenschappen. De Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap kan bevruchtend werken op de integratiepogingen. Jammer genoeg bestaat hiervoor in Nederland weinig belangstelling. We kunnen thans verheugd zijn dat de ministeriële commissie ad hoc binnenkort rapport uitbrengt over een adviesorgaan voor de Nederlandse taal en letteren. Via het Belgisch-Nederlands Cultureel Akkoord zou wellicht meer bereikt kunnen worden.

Het particuliere initiatief en de activiteiten van de particuliere organisaties zijn voor het integratieproces van enorme waarde. Daarvoor herinnert de heer Cantrijn aan een uitspraak van mr. Johan Fleerackers op het congres van de Stichting Culturele integratie van Noord en Zuid in 1968 in Neerpelt. Mr. Fleerackers, aldus de heer Cantrijn, pleitte toen voor een verruiming van de materiële mogelijkheden der particuliere organisaties en instellingen die de integratie in hun vanen hebben geschreven. ‘Een werkgroep Basis-onderwijs van het A.N.V. kan aan de grens operationeler optreden dan de overheid. De particuliere organisaties zijn de directe vertaalsters van de problemen aan de grens’, zo besluit de heer Cantrijn zijn inleiding.

Een eensgezind oordeel

Na de gedachtenwisseling en het beantwoorden van vragen, formuleert de heer Van de Laar enkele stellingen, als een ‘aanloop voor de besluitvorming’, zoals hij opmerkt:

Grenscontacten zijn op zichzelf nuttig en nodig, maar zij dienen gestalte te hebben. Waar hechte contacten bestaan kunnen de beste adviezen worden gegeven. Om de integratie op grote schaal tot werkelijkheid te brengen is een beroepshalve aanpak nodig, waardoor bij hogere instanties ook gemakkelijker gehoor wordt gevonden.

Voor Benego moet naar schaalvergroting en misschien het aanstellen van beroepskrachten worden gestreefd. Het particuliere initiatief is daarbij een belangrijke inbreng toe te denken. Zo is het ook zinvol de integratiegedachte aan de basis te voeden, bijvoorbeeld door middel van het onderwijs.

De aanwezigen kunnen zich hiermee verenigen, indachtig een kanttekening van burgemeester Suykerbuyk die op een deugdelijke voorstudie wijst, alvorens tot schaalvergroting te besluiten. De gevolgen daarvan moeten vooraf worden bezien. Aan de plaats van het particulier initiatief wil hij grote ruimte toekennen.

De studiedag is dan voorbij. Burgemeester Suykerbuyk dankt allen die aan het welslagen hun bijdrage hebben gegeven. Terwijl met de problemen van de grenscontacten in de inleidingen en de discussies is geworsteld hebben de verenigingen van de handboogschutters uit de Benegogemeenten zich elders in Essen met elkander gemeten, hetgeen besloten wordt met een prijsuitreiking. Een tentoonstelling in het raadhuis heeft 's middags belangstelling getrokken. Voor de avond staat een opvoering van het stuk ‘Elck wat Wils’ door het Kamertoneel, onder regie van Stan Milbou, in de ‘Oude Pastorij’ op het pro-gramma.

We mogen het gemeentebestuur van Essen en de Kulturele Stichting, in de persoon van burgemeester mr. Herman Suykerbuyk en de heer J. van Agtmael, dankbaar zijn voor wat zij in het belang van de integratie van Nederland en Vlaanderen hebben gedaan om deze dag tot een succes te maken.

GEERT GROOTHOFF