Neerlandia. Jaargang 80

[p. 105]

Het Zuid-Nederlandse boek in Nederland

Een gesprek met A. Wouters, sekretaris van de ‘Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen’.

Een lang, een ietsiepietsie eentonig, een lichtjes droef verhaal, de discriminatie van het Vlaamse boek in Nederland. Toegegeven. Niettemin, het is een feit, erger nog: een symptoom, pire qu'une faute, une bêtise. Derhalve laten we dat niet betijen. Luisteren we bijvoorbeeld eens naar Antoon Wouters, de sekretaris van de ‘Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse boekwezen’. Uit zijn mond geen Mooie Woorden over de Broeders In Het Noorden. Waarom niet?

‘... Het is een vaak gehanteerd argument, en toch, om te begrijpen waarom het Nederlandse uitgeversbedrijf het Vlaamse overvleugelt, moet je alleen maar een geschiedenisboek opslaan. Wij ‘Arm Vlaanderen’, zij een vrij volk met een eigen kultuur, decennia lang. Een voorbeeld: toen het middelbaar onderwijs in dit land ‘vernederlandst’ werd, in de jaren twintig, moesten de schoolboeken uit Nederland (en Wallonië) komen - De Sikkel, een belangrijke Vlaamse uitgeverij in die sektor, bestaat eerst sinds 1919. Kortom, de Nederlanders hebben ons geholpen, ze hebben lange tijd een ontwakende leeshonger gestild toen we dat zélf nog niet konden. Zo is een eenrichtingsverkeer, uit doffe kulturele armoede geboren, gegroeid. Ruw geschat komt 70 à 75% van de boeken hic et nunc op de markt, uit Nederland. De grote Nederlandse uitgeverijen hebben filialen in Vlaanderen; ze hebben hun oorspronkelijke positie hier verstevigd. Logisch.

Dezelfde historische achtergrond verklaart een andere ongelijkheid, nl. de grotere leesbereidheid van het Nederlandse volk. Kultuurtempels hebben we hier genoeg, een echt mooie infrastruktuur, en met name 12.000.000 boeken in de openbare biblioteken. Maar, slechts 14% van de bevolking gebruikt die biblioteken, en wat vooral zo jammer is, dat percentage is de afgelopen vier jaren haast niet gestegen. Dit terwijl in Nederland sinds anderhalf jaar de biblioteken bestormd worden door jonge mensen die iets ‘weten’ willen, in die mate zelfs dat het uitgeversbedrijf de noodklok luidde (een loos alarm overigens, toen bleek dat meer lenen niet impliceerde: minder kopen).

- Om eens lekker schaamteloos te veralgemenen: de jonge Nederlander wil informatie, de jonge Vlaming wil een diploma?

Ja, dat is precies dat verschil in mentaliteit, de tol die we aan de geschiedenis betalen. En vanzelfsprekend, zo'n ten dele apatisch publiek schept niet direkt een gunstig klimaat voor de uitgevers. Er is ook wel goed nieuws natuurlijk. Op de jongste boekenbeurs te Antwerpen telden we 40 à 50% jongeren tussen de 90.000 bezoekers. De bestaande mentaliteit kan omgebogen worden, door bewustmaking op de scholen, door een betere samenwerking ook tussen school en biblioteek. Bovendien noteerden we in de jaren van hoogkonjunktuur geen spektakulaire stijging, maar nu, in een periode van laagkonjunktuur, evenmin een belangrijke daling van de verkoop op de Vlaamse boekenmarkt. Zulks wijst toch op een zekere verworvenheid, een stevige kern van lezers. Globaal mag je dus zeggen dat de toestand verbeterd is: meer Vlaamse lezers, meer Vlaamse boeken. We mogen niet mopperen, maar we doén het wel, omdat de evolutie eigenlijk te trààg verloopt.

- Goed, we hebben dan eindelijk een Vlaams boek op niveau, en dat gaat naar Nederland. Wat gebeurt daar dan?

Je zou zeggen, een goed boek, da's een goed boek, wat in 's hemelsnaam heeft de ‘nationaliteit’ met de ‘kwaliteit’ ervan te maken. Welke Vlaming vraagt zich af, is dit wel een Vlaams boek, geen mens, wij maken gewoonweg geen onderscheid tussen onze en Nederlandse boeken. En gelukkig, de Nederlandse lezer doet dat ook niet; het is bij de boekhandelaars en de recensenten dat het schoentje knelt. Bij hen (d.i. de meesten onder hen) leeft nog steeds dat vooroordeel tégen het Vlaamse boek, een odium van decennia rust op die boeken. Alleen mist die opinie vandaag de dag elke reële grond. Wat vroeger inderdaad vaak minderwaardig was, het papier, de omslag, het binden, de taal, alles, tot de prijs toe, het hele produkt wordt nu zo gekoncipieerd dat er geen redenen meer zijn om het te weigeren. Niettemin zal een recensent graag vermelden dat dit toch maar een Vlaams boek is, weetjewel, afkraken is de boodschap.

De Nederlandse boekhandelaar, gekonfronteerd met een overweldigend aanbod (11.000 nieuwe Nederlandse boeken en herdrukken in 1975) en een beperkt budget, een man dus die selekteren moet, zal, slechts met zijn vooroordeel gewapend, steevast eerst de Vlaamse boeken weigeren.

- Vlaamse letterkundigen worden in Nederland vrij vaak met literaire prijzen bedacht. In die jury's zetelen toch dezelfde giftige recensenten waarover we het net hadden.

[p. 106]

Juist ja, op het niveau van wat heet de schone letteren maakt men geen verschil meer, of bijna. Claus, Boon, Lampo, Ruyslinck, Vandeloo, Raes, Michiels e.a. halen in Nederland grote oplagen. (Tussen twee haakjes, elk van hen debuteerde in Vlaanderen, de tijd van Streuvels, Timmermans, Elsschot - dat eeuwige verwijt ‘de Vlamingen herkennen hun eigen meesters niet’ - is voorbij.) Vooral de jeugdboeken en de nonfiction moeten het in de kritiek ontgelden. Erger nog is het ogenschijnlijk systematisch doodzwijgen van Vlaamse publicaties. Wij vragen niet: behandel het Vlaamse boek met zachtheid, maar gewoon, lees het zoals een ander boek. Begrip (voor de kultuur-historische context) verwachten we niet van recensenten, objektiviteit ware voldoende.

- Vertel eens een kruidige Noord-Zuid anekdote.

Neem deze. Onze ambassade in Den Haag had eens voorgesteld een rondreizende tentoonstelling van Vlaamse boeken in Nederland te organizeren. Goed, de vertegenwoordigers van de Nederlandse biblioteken namen onze lijsten onder de loep, en begonnen vrolijk alle boeken te wraken over onderwerpen waarover al Nederlandse publicaties bestonden, kan je nagaan. De klap op de vuurpijl was wel dat de prachtige Plato-vertaling van Xavier de Win niet als een ‘Vlaamse’ uitgave kon beschouwd worden, Plato was toch een Griek zeker. Die tentoonstelling is dan ook niet doorgegaan.

Zulke feitjes typeren een mentaliteit. En ach, vaak ook worden we door landgenoten voor schut gezet. Als onze bijna Nobele muzenzoon in een televisieuitzending, ‘Ten huize van Louis-Paul Boon’, vertelt dat van zijn boeken 80% in Nederland, slechts 20% in Vlaanderen verkocht wordt, versterkt dat maar weer eens het minderwaardigheidskomplex van de enen, de superioriteitsgevoelens van de anderen. (Het is bovendien niet waar, als je met de bevolkingscijfers rekening houdt is de verhouding 52,5% in Nederland, 47,5% in Vlaanderen.) Dàt is de werkelijkheid die ik ervaren heb. Wat baat het zondags de broederschap te bezingen, de kulturele integratie te prediken, waarin het boek toch een belangrijk element is, als je maandags op handelaars-vol-vooroordelen stuit die de Vlaamse werken niets eens verkopen willen.

- Verkopen. In het uitgeversbedrijf zijn kulturele en commerciële belangen sterk verweven. Soms lijkt het erop dat de Vlamingen wel graag over Nederland klagen, maar wat dóen we er zelf aan, bijvoorbeeld om op de Nederlandse markt onze positie te verstevigen. Investeren wij daar? Een retorische vraag, maar tenslotte, zaken zijn zaken, en primum vivere...

Om ergens te verkopen moet je er op de markt ‘aanwezig’ zijn, ja, zoals de grote Nederlandse uitgeverijen in Vlaanderen. Daartoe moet je een apparaat opbouwen, Lannoo en later de Standaard hebben dat in Nederland gedaan, met succes. Maar onze meeste uitgeverijen hebben de mogelijkheden niet om die stap te zetten, ze moeten al hun aandacht en vooral hun middelen toespitsen op de binnenlandse markt waar, dat weten we, nog veel te doen is. Een vrij recent verschijnsel is het opgaan van (niet altijd) kleinere Nederlandse en Vlaamse uitgeverijen, samen, in grotere groepen. Ach ja, de toekomst is een gesloten boek, zei de drukker. Het Vlaamse boekbedrijf is nog jong, ongeduldig vandaar, en de Vlaamse vestigingen die in Nederland toch reeds bestaan, de samenwerking ook tussen Vlaamse en Nederlandse uitgeverijen, o.m. om tot co-edities te komen, kondigen wie weet betere tijden aan...’

Na dit gesprek met Antoon Wouters had ik nog een paar vragen over, voor U. Na 1945 hebben we in Vlaanderen een vloot scholen en universiteiten gebouwd, onze academici zijn zo talrijk dat ze er werkloos van worden, België is één van 's werelds rijkste landen. Wat doen we met al dat geld? Wat leren de jongeren op al die scholen? Hoe lang nog zullen we dat verre ‘arme’ Vlaanderen moeten inroepen om een gebrek aan kulturele belangstelling en présence te excuseren?

Uit Romeo and Juliet heb ik, en wie niet, onthouden:

‘What's in a name? that which we call a rose
By any other name would smell as sweet...’

Nederlanders, is een goed boek werkelijk minder goed, als het ‘Vlaams’ is? Was Shakespeare niet goed wijs?

JAN VAN HOVE