Neerlandia. Jaargang 80

[p. 103]

Kunst en kunstbeleid

Minister mr. H.W. van Doorn van het departement van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk heeft de Tweede Kamer van de Staten-Generaal onlangs zijn ‘NOTA KUNST EN KUNSTBELEID’ toegezonden. Het meer dan 200 bladzijden tellende werkstuk komt tegemoet aan een wens, die reeds meer dan tien jaar werd geuit, vanuit de Kamer te worden geïnformeerd over een gedocumenteerde, brede visie op de kunst en het daarmee samenhangende beleid in Nederland. De minister heeft daarmee op een voortreffelijke wijze aan de verlangens van de Kamer voldaan. Uit de aard van de zaak was daarvoor tijd nodig, temeer omdat het uitstippelen van een beleid op dit gecompliceerde terrein een stuk baanbrekend werk betekende. Het laatste komt duidelijk tot uitdrukking in de nota waar gepleit wordt voor vernieuwing, in de vorm van wijziging en verdieping van de kunst en het cultuurbeleid in het algemeen. Het inzicht van de minister en zijn standpunten dienaangaande passen in het totale beleid van de regering: ‘een open en ontspannen samenleving’. De bewindsman heeft met nadruk gesteld zelf niet als een schepper van kunst te willen worden beschouwd, hetgeen ook weer niet inhoudt dat hij zich afzijdig opstelt. Daarvan is allesbehalve sprake. Want de nota is een voorbeeld van een sterk positief beleid.

Zwaartepunten

De zwaartepunten in de nota zijn o.m. de democratisering en de decentralisatie van de kunstinstellingen, voorts het scheppen van de mogelijkheden voor ontwikkeling van de kunst en meer armslag voor de kunstenaars, en meer ruimte en diepgang verschaffen aan de kunstzinnige vorming en de amateuristische kunstbeoefening en het leggen van een stevige binding tussen het departement van CRM en dat van Onderwijs en Wetenschappen (O en W). Alles bij elkaar genomen is dat geen kleinigheid. Het feit alleen reeds, dat er jaren achtereen om een visie en een standpuntbepaling werd gevraagd, ‘wijst erop hoe moeilijk het kennelijk is om de kunst - voorzover de overheid er mee te maken heeft - in een beleidsverband onder te brengen’. Wie van de inhoud van de nota kennis neemt en enigszins van de problematiek op de hoogte is, zal weldra erkennen dat hoegenaamd niets in deze nota is vergeten dat in deze tijd bestudering en nadere bezinning voor de toekomst vraagt.

In het bijzonder wil de minister de kunst en de kunstenaars meer voor het voetlicht halen. Hij schrijft ‘Zij (de regering) doet dit in de verwachting dat de volksvertegenwoordiging èn de bevolking het belang van de kunst voor onze samenleving zo weten te waarderen dat - óók in moeilijke tijden - de kunstbeoefening en de deelneming aan kunstuitingen blijvend op voldoende aandacht kunnen rekenen’.

Kenschets van het beleid

Om zich een begrip te vormen van de karakteristiek van het kunst- en cultuurbeleid, zoals dat in de nota wordt gepresenteerd, is het nodig na te gaan, van welke invalshoek uit de minister zijn inzichten, standpunten, plannen en algemene visie op het beleid beschouwt. De nota geeft daarover dan ook opheldering. Tussen politiek, kunst en cultuur bestaat hoegenaamd geen verschil, zo wordt gesteld. Het beleid omtrent de kunst en de cultuur vormen dan ook een onderdeel van de regeringspolitiek. ‘In alle gevallen gaat het er principieel om welke ruimte, welke vrijheid een

Mr. H.W van DOORN

[p. 104]

samenleving in staat is op te brengen voor minderheden, voor de stem van weinigen. Welke garanties en tradities zijn er op dit punt? En ook: wat heeft een samenleving er materieel voor over om de stem van de minderheden ruimte te geven?’ Bij het lezen van de nota valt het daarom sterk op, dat het beleid zoals de nota het uitlegt streeft naar een wisselwerking tussen kunst en samenleving. Voor de regering is het beleid ten aanzien van de kunst en de cultuur een belangrijk middel om gestalte te geven aan het bevorderen van ‘een open en ontspannen samenleving’. Want, zo wordt gezegd, de ontwikkeling van de kunstzinnige vorming en vooral de permanente educatie dragen daartoe bij. In dit kader wordt ook de lijn doorgetrokken naar het onderwijs, hetgeen blijkt uit wat in de nota wordt opgemerkt over de relatie tussen het vormings- en ontwikkelingswerk enerzijds en het onderwijs anderzijds. Het bibliotheekwezen noch de massa-media kunnen hiervan los worden gezien.

De geldmiddelen

Geen beleid zonder de geldmiddelen! In de nota wordt hierover het volgende aangestipt: ‘Geen verantwoordelijke overheid kan en wil de zorg voor de kunst nog slechts als een sluitpost van de begroting beschouwen’. Toch wordt een slag om de arm gehouden, wat gelet op de huidige economische omstandigheden ook moeilijk anders kan. Vandaar de opmerking dat gezien de algemeen financieel-economische vooruitzichten het niet is te verwachten, dat de overheidsmiddelen op korte termijn zulk een groei te zien zullen geven dat zich voor het terrein van de kunsten weldadige perspectieven zullen openen. ‘In de meerjarenplanning is met de stabilisering van het beschikbare niveau rekening gehouden’. Wat de honorering van scheppende kunstenaars betreft wordt voor een grotere ruimte gepleit.

De financiering wordt in de nota naar de lagere publiek-rechtelijke organen verschoven, mede als een uitvloeisel van de eerder genoemde democratisering en decentralisatie. Op dit stuk van zaken sluit de nota van de minister van CRM aan op de ‘Knelpuntennota’ van de huidige regering. En dan denkt men direct aan de voorgestelde wijzigingen van de bestuurslagen in Nederland. Het komt er op neer dat in de nota minister Van Doorn het bepalen van het beleid - de uitvoering en de financiering daarvan - in handen wil leggen van de provincies (nieuwe stijl) en de gemeenten.

Er wordt daarom in de nota zelfs een opzet ontvouwd van een totaal voorzieningenplan indachtig de te verwachten gewijzigde bestuurslagen en de daarbij behorende financiële verplichtingen.

Genoemd worden een planning van centra voor kunstzinnige vorming en een aantal uitgewerkte aanwijzingen inzake het beleid voor de terreinen van de letteren, de beeldende kunsten, het toneel- en muziekleven en de film.

‘Decentralisatie van de beleidsverantwoordelijkheid moet dan ook decentralisatie van financiële verantwoordelijkheid inhouden’, aldus minister Van Doorn.

Inventarisatie

In het laatste van de drie hoofdstukken van de nota wordt een overzicht gegeven van hetgeen binnen de begrenzing van de beleidssectoren van de kunst aanwijsbaar is: het is een inventarisatie van de toestand op dit moment. Toch wordt met een opsomming alleen niet volstaan. Op bepaalde zaken wordt nadrukkelijk de vinger gelegd. Centraal staat de wederinwerking van opleiding en praktijk; een betere vakopleiding van degenen die geroepen zijn de kunst uit te dragen en het aandacht schenken aan de kunstzinnige vorming nemen belangrijke plaatsen in. Er wordt gesproken over scholing, praktijkbeoefening en bijhouden van kennis in de vorm van inzicht in nieuwe opvattingen, methoden en mogelijkheden. Daarvoor zijn werkplaatsen, projecten en andere instituten nodig. Ontplooiing en vernieuwing van de kunst mogen, aldus de nota, evenmin over het hoofd worden gezien. Subsidies, toelagen, het verschaffen van informatie en het opzetten van documentatie worden verondersteld, wil er sprake zijn van activering van het kunstleven en verbreding en verdieping van de kunstvorming.

Het slot van de nota is gewijd aan een reeks concrete zaken, waarop wij reeds eerder wezen, als het muziekdrama, de muziek, het ballet, het toneel, de mime, de letteren, de beeldende kunsten en de film. Daarin komen aan de orde de opera- en operettevoorzieningen, een binnenkort te verschijnen aparte nota over het orkestenbeleid, het verleggen van de zorg over muziekscholen naar de provinciale en gemeentebesturen, het zoeken naar geldelijke bijstand voor de balletbeoefening, op het terrein van het toneel eveneens een overdracht aan de lagere publiekrechtelijke organen - bv. een regionale planning voor het toneel -, uitbreiding van de financiële mogelijkheden van auteurs, het ter discussie stellen van de contrapre-statieregeling voor beeldende kunstenaars en verruiming op het terrein van het filmwezen. Zowel ten aanzien van de muziek, het toneel en de film worden speciale suggesties gedaan voor de amateuristische beoefening.

GEERT GROOTHOFF