Neerlandia. Jaargang 80

(1976)– [tijdschrift] Neerlandia– rechtenstatus

Algemeen-Nederlandse integratie: niet hinken op één been!

De integratie Nederland-Vlaanderen steunt nog steeds op een zeer enge basis. Meestal beperkt men zich tot culturele integratie. Nochtans ware het gewenst om in de toekomst ook andere aspecten van de samenwerking en de integratie te onderzoeken. De culturele eenheid zal immers in toenemende mate versterkt worden naarmate zij gedragen wordt door nauwere contacten in andere maatschappelijke sectoren. Uitgaande van deze vaststelling kan men zich nu reeds afvragen of een volgend Nederlands Congres hier niet moet op inspelen en ruimte bieden aan noord-zuid overleg-, studie- en doegroepen, die ieder op hun werkveld (economisch, sociaal, planologisch, toeristisch, politiek, enz.) de integratie dienen. Het is niet de bedoeling om in dit artikel op deze vraag in te gaan.

De titel van dit artikel wil waarschuwen tegen het gevaar dat er schuil gaat in een eenzijdige ontwikkeling van de integratie. Ook Jozef Deleu, hoofdredacteur van ‘Ons Erfdeel’ schreef in het nummer 1976/1 van dit tijdschrift in dezelfde zin: ‘Essentieel blijft de gedachte dat aan de creativiteit die ten grondslag moet liggen aan de culturele integratie, de nodige speelruimte moet toegemeten blijven binnen een aantal noodzakelijke overheidsstructuren’.

Deze ‘waarschuwing’ mag niet onmiddellijk geïnterpreteerd worden als een uiting van pessimisme. Er komt immers, zij het zéér bescheiden, beweging in het vorm en inhoud geven aan de culturele integratie. Vorm én inhoud, dit onderstreep ik met nadruk, zij zijn beide van essentieel belang. Dit laatste bewijst wel de Europese integratie waar de ‘vorm’ steeds vooraan heeft gestaan, terwijl de ‘inhoud’ - nl. datgene wat de Europeanen er willen van maken - niet of slechts in geringe mate in het Europees concert aan bod komt.

Waarover gaat het?

Culturele integratie moet stoelen op:

1.	georganiseerde, doelgerichte en permanente in spanningen van particuliere organisaties binnen

2.	overheidsstructuren die deze inspanningen steunen en stimuleren. Daar waar nodig en gewenst moeten de overheden (rijksoverheden en de gedecentraliseerde besturen) autonoom zelf initiatieven nemen.

Mijns inziens knelt het schoentje punt 1.

Daarvoor een terugblik in een stukje integratie-geschiedenis.

Voor 1970: idealistische particulieren en een afzijdige overheid

Tot vóór de Tweede Wereldoorlog was de culturele integratie slechts levendig bij een beperkt aantal wetenschapsmensen (vooral historici en filologen) en enkele idealistische organisaties en mensen. De overheid speelde in feite niet mee. Een mooi voorbeeld is het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag dat in 1927 werd afgesloten en één belangrijke clausule kende: ‘jaarlijks zou door de beide regeringen één studiebeurs worden toegekend’. Deze ene beurs werd tussen 1928 en 1940 nooit toegewezen.

Van 1940 tot 1971: voortgang en impasse

Na de Tweede Wereldoorlog werd op 16 mei 1946 het (tweede) Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag afgesloten. Dit verdrag heeft tot doel door bestendig contact tussen de beide partijen, de goede betrekkingen tussen beide landen op het gebied van onderwijs, wetenschap en kunst op een hechte basis te grondvesten en te ontwikkelen. Voor de problemen aangaande de uitvoering van dit verdrag werd een gemengde commissie opgericht, bestaande uit tien leden. De oprichting van technische subcommissies werd mogelijk geacht.

Dit cultureel verdrag heeft - ondanks toenemende kritiek - heel wat op gang gebracht en ligt ongetwijfeld aan de basis van een gunstige evolutie.

Kritiek was en is er nochtans.

Het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag is een ‘gewoon’ verdrag zoals Nederland en België er vele hebben en verschilt fundamenteel niet van deze met andere landen.

Men vraagt zich af - mijns inziens terecht - of een cultureel verdrag met een land, behorend tot eenzelfde taal- en cultuurgebied, niet ‘anders’ moet zijn dan een verdrag met een ander land ‘ergens ter wereld’. Kritiek is er eveneens op het feit dat er, na 30 jaar cultureel verdrag nog steeds weinig of niets werd gerealiseerd ten aanzien van de uitvoering van het

art. 13 waarin werd voorzien dat beide landen overleg zouden plegen omtrent de instandhouding en de uitbreiding van hun gemeenschappelijke culturele belangen.

Art. 6 (beide landen zijn gerechtigd culturele instellingen op te richten op elkaars grondgebied) kwam slechts in 1975 terug in de actualiteit.

Kritiek is er - en niet geringe - op de werking van de subcommissies, op het late toe- of afzeggen (wat erger is) van subsidies, enz.

Deze kritiek groeide naarmate de Nederlandse en de Vlaamse particuliere organisaties elkaar vonden en daadwerkelijk aan de culturele integratie gestalte wilden geven. Mede op hun aandringen verscheen op 22 november 1963 het ‘Ministerieel besluit houdende subsidieregeling Belgisch-Nederlandse activiteiten op het terrein van het volksontwikkelingswerk en het cultureel grensverkeer’.

Ondanks dit besluit bleef de kritiek aanhouden. Waarom?

In 1962 verscheen het ‘Advies van de Gemengde Technische Commissie ter uitvoering van het Belgisch-Nederlands Cultureel Akkoord aan beide regeringen’¹.

In dit advies werden drie aspecten van de culturele integratie onderscheiden:

a.	de samenwerking tussen de landen als zodanig;

b.	de ontwikkeling van gemeenschappelijke structuren en organen;

c.	een gezamenlijk optreden naar buiten.

Ten aanzien van de structurele aanpak van de culturele integratie van Nederland en Vlaanderen werd voorgesteld om een ‘Hoge Raad’ in het leven te roepen die tot taak zou hebben de versterking van de innerlijke kracht van de Nederlandse beschaving, de culturele integratie van het Nederlands taalgebied, de uitstraling van de Nederlandse cultuur in het buitenland en in organisaties van regionale en mondiale samenwerking. Bevoegdheden, samenstelling en werkwijze van de Hoge Raad werden in het vage gehouden. Ten aanzien van het terrein van het volksontwikkelingswerk werd de vraag gesteld ‘of de oprichting van een gemeenschappelijk orgaan op dit gebied wenselijk is’. Dit belangrijk advies zit nog steeds in de impasse ondanks de grote adhesie van de particuliere organisaties.

Nederlandse congressen van 1963 en 1967.

De 77 particuliere verenigingen die vertegenwoordigd waren op het 36e Nederlands Congres te Antwerpen (1963) keurden een aantal resoluties goed waarvan de volgende moet geciteerd worden: ‘De culturele integratie op het particuliere vlak moet stoelen op de zelfwerkzaamheid van de organisaties die deze doelstellingen aanvaarden. Voor een doeltreffende werkzaamheid in deze is het dringend gewenst dat ook op het particuliere vlak gemeenschappelijke organen tot stand komen om de integratie te bevorderen... De noodzaak om op particuliere basis een degelijk gemeenschappelijk orgaan, een bestendig secretariaat, op te richten, werd unaniem beseft. De instelling hiervan moet op de kortst mogelijke tijd worden nagestreefd’. Deze noodzaak werd nogmaals indringend onderstreept in de algemene resolutie van het 37e Nederlands Congres te Rotterdam (1967).

Van deze uitdrukkelijke wens van vele particuliere organisaties kwam niets terecht. Zelfs de Stichting voor de Culturele Integratie van Noord en Zuid, opgericht door talrijke verenigingen, moest er het bijltje bij neerleggen. De Nederlandse rijksoverheid en de meeste Nederlandse provincies hadden er geen gulden voor over. ‘Men’ zegt dat Den Haag schrik had om de franstalige Belgen voor het hoofd te stoten. De Belgische rijksoverheid en alle Vlaamse provincies hadden integendeel een jaarlijkse subsidie toegezegd en gedurende enkele jaren in hun begrotingen opgenomen.

Inmiddels moeizaam voortwerken

De kritiek op het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag, de opheffing van de Stichting voor de Culturele Integratie van Noord en Zuid en het niet tot stand komen van het noodzakelijke ‘Bestendig secretariaat’ voor de culturele integratie op het particuliere vlak, waren niet van aard om de noord-zuid initiatieven wind uit de zeilen te nemen. De Kultuurraad voor Vlaanderen, het (inmiddels opgeheven) Nederlands Cultureel Contact, het Noord-Zuid Contactcentrum, de Stichting ‘Ons Erfdeel’, de Stichting Zuid-Nederlandse Ontmoetingen, de Stichting Literaire Dagen, het Algemeen Nederlands Verbond, sommige clturele raden van Nederlandse provincies en vele anderen werkten voort.

1971: nieuwe kansen in Brussel en Den Haag

De institutionalisering van de culturele autonomie opende nieuwe perspectieven. De Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeesnchap (C.N.C.) kon op het hoogste officiële vlak initiatieven nemen en heeft sedert 1971 niet stil gezeten.

Verwijzen wij hier bij wijze van voorbeeld naar:

-	de oprichting van een Gemengde Permanente Contactcommissie, samengesteld uit zeven leden van de (Nederlandse) Staten-Generaal en zeven leden van de C.N.C. teneinde overleg te plegen over de problemen i.v.m. de bescherming en de uitstraling van de Nederlandse taal en cultuur;
-	het schepper, van een permanent informatiekanaal tussen beide wetgevende instellingen in de vorm van een drietal per zitting te verschijnen publikaties die informatie zullen bevatten, over ontwerpen, voorstellen, enz.;
-	de installatie van een werkgroep die een gedetailleerd voorstel moet uitwerken ter oprichting van een Belgisch-Nederlands orgaan voor samenwerking en advies voor de Nederlandse taal en letterkunde;
-	van feitelijk en psychologisch belang was de verklaring in Den Haag van de heer J. Bascour tijdens een bijeenkomst van het Algemeen Nederlands Verbond toen hij zei ‘Praktisch betekent dit dat het Belgisch-Nederlands Cultureel Akkoord - door de unitaire staat afgesloten - kan blijven verder bestaan, maar dat er aanvullende overeenkomsten tussen Nederland en de Nederlandse Cultuurgemeenschap kunnen getroffen worden. A fortiori is de bevoegdheid onbetwistbaar en integraal voor het uitwerken van concrete vormen van culturele samenwerking’ (zie ‘Neerlandia’, 1975/5, blz. 146).

De voortgang op het officiële vlak is historisch en feitelijk bijzonder belangrijk en stemt ons hoopvol. Met grote belangstelling zullen wij echter blijven toekijken of deze ‘stroomversnelling’ zal aanhouden en uitmonden in concrete initiatieven en realisaties. Verwijzen wij even naar een ander integratiestreven m.n. de Europese integratie.

De Europese integratie als waarschuwing

De pogingen om aan Europa gestalte te geven, hebben aangetoond dnt de gevolgde methode van intergouvernementeel overleg zowel ondemocratisch als ondoeltreffend blijkt te zijn.

Deze valtelling leidt ons tot twee vragen, waarvan het antwoord bepalend zal zijn voor de toekomst van de noord-zuid integratie m.n.

1.	welke finaliteit wensen Den Haag en Brussel te geven aan hun initiatieven? Wij kunnen niet aanvaarden dat beide regeringen en parlementen deze eerste voorzichtige stappen als eindpunt beschouwen. Ik meen te mogen veronderstellen dat minister R. de Backer ook deze mening heeft en verwijs hier naar haar verklaring voor de Cultuurraad toen zij zei: ‘de voorzichtige diplomatie van de na-oorlog heeft vandaag plaats gemaakt voor het nastreven van duidelijker omschreven doelstellingen die moediger worden verantwoord en concreter worden afgesteld’ (C.N.C., december 1975). In het verleden werden reeds initiatieven gesuggereerd bv. een Hoge Raad voor de Nederlandse Cultuur. Gaat men deze idee terug opnemen? Zal men in een andere richting werken? Ik meen dat er t.a.v. dit probleem klaarheid moet komen. Het Algemeen Nederlands Verbond overweegt trouwens om dit probleem, indien nodig, openbaar aan de orde te stellen bv. in een 38e Nederlands Congres.

2.	hoe belangrijk het intergouvernementeel overleg en de contacten tussen de parlementsleden van noord en zuid ook zijn, toch moet men zich afvragen of dit alles zin heeft indien het particulier cultureel werk niet direct en daadwerkelijk middelen krijgt - zowel structureel als financieel - om effectief op dit integratiestreven in te spelen. Deze laatste vraag brengt ons bij de titel van het artikel. De noord-zuid integratie mag zich niet uitsluitend afspelen op het officiële en ambtelijke vlak. Een ‘tweede been’ is meer dan ooit noodzakelijk.

De tijd dringt.

Naast het officiële ‘integratie-been’ moet er spoedig een particulier ‘been’ geïnstitutionaliseerd worden. De vrees is niet ongegrond dat mogelijke voorstellen die in die richting zullen geformuleerd worden op de lange baan zullen komen met het argument dat men eerst de resultaten wil afwachten van de reeds geciteerde werkgroepen (intergouvernementeel en parlementair) en/of dat eerst een gemeenschappelijk toporgaan tot stand moet komen.

Tijdens een bijeenkomst van deskundigen georgani-

seerd door het Algemeen Nederlands Verbond werd o.m. en terecht gesteld: ‘...dat in afwachting van het tot stand komen van het hele gebouw waarin de onderdelen van de noord-zuidintegratie uiteindelijk moeten plaatsvinden, concrete deelprojecten, die nu lopen of waarmee snel een begin zou kunnen gemaakt worden, niet in de ijskast mogen terecht komen’.

Wachten op een gemeenschappelijk toporgaan lijkt op een ‘wachten op Godot’. Het institutionaliseren van zulk een orgaan zal immers nog geruime tijd op zich laten wachten. Talrijke problemen stellen zich hier, bv. deze t.a.v. het statuut van dit orgaan. Men moet opteren voor een supranationaal orgaan (zoals de E.E.G.) of een orgaan dat rechtstreeks afhankelijk is van beide regeringen (zoals o.m. de Gemengde Technische Commissie ter uitvoering van het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag).

Nieuwe kansen, dus: een nieuwe aanpak.

Tijdens de reeds vernoemde bijeenkomst van deskundigen in 1975 te Breda, georganiseerd door het Algemeen Nederlands Verbond kwam men tot de volgende vaststelling waarmede ik dit artikel dan ook wil besluiten: ‘Niettemin is het een feit dat de culturele samenwerking en integratie van noord en zuid ernstige tekorten vertoont en een verbrokkeld beeld oplevert, mede als gevolg van het ontbreken van een voldoende gericht en actief beleid van de onderscheiden overheden. De grondwetsherziening in België van 1971 heeft de culturele autonomie van de Nederlandse Cultuurgemeenschap gevestigd en daardoor nieuwe kansen geboden om aan de culturele samenwerking en integratie meer inhoud en structuur te geven. Een nieuwe aanpak is geboden. Nodig is op korte termijn een juridische, technische en financiële structuur tot stand te brengen, geëigend om de culturele integratie op algemeen terrein en op deelterreinen te verwezenlijken. De hieraan verbonden vraagstukken dienen grondig te worden bestudeerd’ (cfr. ‘Neerlandia’, 1975/2, blz. 33). Deze ‘nieuwe kansen’ en de gewenste ‘nieuwe aanpak’ gelden niet in het minst voor het particulier cultureel werk dat talrijke en met veel inspanningen verworven ‘geloofsbrieven’ kan voorleggen en in de toekomst terzake aandachtig de verdere ontwikkeling zal blijven volgen. Het A.N.V. zal, indien nodig, de nieuwe aanpak én de nieuwe kansen als thema voorstellen voor een 38e Nederlands Congres waarvan het graag de totstandkoming zal stimuleren.

M. CANTRIJN

Vorige Volgende