Neerlandia. Jaargang 80

[p. 28]

De hervorming van de Belgische staat

Dynamische ondernemingen ondergaan vrij regelmatig een gedeeltelijke of gehele herziening van hun organizatie en struktuur. Deze zijn in feite slechts de formele vormgeving en uitdrukking van beslissings- en aktiemekanismen in de organizatie. Het is een beetje met de Belgische staat als met een grote onderneming.

Zaterdag 10 januari jl. heeft in de Universitaire Instelling Antwerpen een groep van professoren en konstitutionalisten zich gebogen over wat nu wel een betere institutionele struktuur voor België zou kunnen zijn, gezien de interne krachten die erin bewegen. Uiteraard waren de opinies uiteenlopend. Het ging over een vrije, doch ook openhartige gedachtenwisseling over wat een gezonde institutionele uitbouw kan zijn van gemeenschappen en gewesten, taalgroepen, hoofdstad; lokale en provinciale niveaus in België.

In dit korte bestek kunnen alleen enkele krachtlijnen samengevat worden uit de talrijke betogen, replieken en diskussies.

Vereenvoudiging

Ten eerste werd de behoefte aan een gevoelige vereenvoudiging van de staatsstruktuur duidelijk aangevoeld. Zowat elke spreker onderstreepte de noodzaak van een nieuwe grondwetsherziening, uitgaande van het onbehagen over de ingewikkelde en bijna niet te ontwarren veelheid van instellingen die sinds 1970 het (Belgisch) daglicht zagen.

Een duidelijke lijn die daarbij getrokken wordt, is de samensmelting van kultuurraad en gewestraad, teneinde voor Vlaanderen één enkele wetgevende beraadslagende instantie te voorzien. Verder onderkent bijna iedereen de noodzaak om een politieke uitvoerende macht voor Vlaanderen te voorzien, ten aanzien van de wetgevende instantie. Daarbij komt dat de financiële verantwoordelijkheid eveneens als vanzelfsprekend aangevoeld wordt; dotaties worden unaniem aangezien als de bron van misbruiken en verspillingen.

Het kan een merkwaardig feit genoemd worden dat uiterst kompetente vertegenwoordigers, politici en professoren, van PVV, CVP, VU en BSP samen in deze richting denken: Vlaanderen heeft een wetgevende, uitvoerende en financieel verantwoordelijke instantie nodig die een beleid voert over kulturele en sociaal-ekonomische materies.

Drie niveaus

Een tweede merkwaardige consensus die zich tijdens dit colloquium aftekende, was het behouden van drie en niet meer dan drie politieke niveaus in België: tussen de gemeente en de centrale staat is er alleen het Vlaamse gewest dat behouden blijft.

Uiteraard werd hier en daar nog eens de stem van de provincie gehoord, doch een objektief waarnemer zal beamen dat de consensus in de vier partijen uitging naar het behouden van slechts drie degelijke en volledig uitgebouwde niveaus.

Brussel: stadsgewest

Een derde belangrijke centrale idee van dit colloquium slaat op Brussel. Niemand heeft de stelling verdedigd van het federalisme met drie. Brussel werd de gehele dag door steeds weer een stadsgewest genoemd met weliswaar specifieke eigenheden en taken, doch waar op de keper beschouwd geen derde gemeenschap leeft. In dit stadsgewest dient één raad en één uitvoerende instantie verantwoordelijk te zijn, niet voor kulturele en persoonsgebonden aangelegenheden en met eerbied en institutionele waarborgen voor de Vlaamse Brusselaars. Dit betekent dubbele meerderheden in de raad en pariteit in de executieve van Brussel - 19 gemeenten.

De vraag werd vaak expliciet of impliciet gesteld of Vlamingen en Walen in feite samen in eenzelfde staatsverband zullen blijven, mocht het zijn dat de geschetste doortastende grondwetsherziening inderdaad gerealizeerd wordt. Deze vraag over het ‘separatisme’ werd door een hoogleraar duidelijk weerlegd, wanneer hij stelde dat in feite de politieke verschillen tussen de twee gemeenschappen aksentsverschillen genoemd kunnen worden en dat één gemeenschappelijk gezag, redelijk en rechtvaardig gedoseerd en samengesteld, steeds aanvaardbaar zal blijven. Waar het uiteindelijk om te doen is, is de bijna ‘kafkaïaanse’ ervaringen met onze centrale administratie en instituties in het algemeen ongedaan te maken door een behoorlijk, modern funktionerend gezag te installeren op het niveau van de gemeenschappen.

Een punt dat eveneens vaak gehoord werd is dat artikel 107 quater van de grondwet, handelend over het Vlaamse, Waalse en Brusselse gewest, beter niet uitgevoerd wordt. In de plaats daarvan is het wenselijk dat een nieuwe grondwet gestalte geeft aan een moderne staat waar de gemeenschappen politiek volwaardig funktioneren, en met uiteraard een reeks van lokale en centrale beleidsmateries die niet door de gemeenschappen vervuld kunnen worden.

Doel

Met deze schematische weergave worden geen nuances weergegeven van de talrijke meningen over unie, federatie, regionalizatie en andere formules die voortdurend geopperd werden. Het was alleen de bedoeling kort enkele konklusies weer te geven.

Het is verheugend dat in Vlaanderen een dergelijke politieke en akademische vergadering in alle sereniteit heeft kunnen debatteren over de reorganizering die in ons staatsbestel snel en duidelijk gewenst is. Wie de schrik voor een nieuwe - dit keer grondige - grondwetsherziening niet van zich af kunnen schuiven, kunnen misschien troost zoeken in de wetenschap dat een levende gemeenschap - ook een bedrijf - haar organizatie moet kunnen aanpassen aan de realiteit. Het uiteindelijke doel is niets meer dan een gezonde, eenvoudige staatsstruktuur ten dienste van de kulturele, sociale en ekonomische ontplooiing van de bevolking.