Neerlandia. Jaargang 79

[p. 21]

Te weinig exposities van beeldhouwkunst

Tentoonstellingen van Nederlandse monumentale beeldhouwkunst kunnen schaars bezichtigd worden. Weliswaar organiseren verschillende gemeentebesturen of plaatselijke initiatiefcomite's doorgaans gedurende de zomermaanden tentoonstellingen van monumentale werken uit eigen plaats of regio, maar de tentoongestelde werken zijn doorgaans licht van gewicht en helaas soms ook licht van artistieke kwaliteit.

Sonsbeek en beelden in De Bilt

Behoudens de permanente exposities zoals bij voorbeeld in het park van het Kröller Müllermuseum te Otterlo kunnen in Nederland slechts twee tentoonstellingen van betekenis worden genoemd die eigentijdse monumentale beeldhouwkunst organiseren: de expositie Sonsbeek bij Arnhem en Beelden in De Bilt te De Bilt. De eerste wordt om de vijf jaar gehouden (ter vergroting van de financiële mogelijkheden) en boet alleen al daardoor veel aan betekenis in.

Bovendien leggen de samenstellers zodanige accenten op experimentele vormgeving en vernieuwingsaspecten dat de meer traditionele vormgevers niet alleen nauwelijks uit de verf komen maar dat het publiek niet-begrijpend aan deze tentoonstelling voorbijgaat.

Dit laatste is niet mijn persoonlijke mening als auteur van deze bijdrage maar de algemene weergave van de perscommentaren, nog eens duidelijk geformuleerd in een wetenschappelijk rapport van de Boekmanstichting ‘Sonsbeek buiten de perken’.

De tweede expositie, allengs in bekendheid die van Sonsbeek inhalend, is de tentoonstelling monumentale beeldhouwkunst en kleinplastieken Beelden in De Bilt. Een van de meest opvallende verschillen is dat deze tentoonstelling jaarlijks wordt gehouden. Dat impliceert dat deze presentatie jaarlijks uiteraard binnen bescheidener financiële kaders ontstaat dan het om de vijf jaar uitpakkende Sonsbeek. Niettemin zijn altijd verschillende zeer grote objecten in brons, aluminium of steen aanwezig. De deelnemende beeldhouwers werken zowel abstract als figuratief en de samensteller windt er geen doekjes om dat hij een vrijwel tegengesteld kriterium hanteert als de samenstellers van Sonsbeek: in plaats van zich te richten op de kleine clan die het experiment zoekt en overmatig mint, zoekt hij de smaak van het publiek. Niet zonder succes. Beelden in De Bilt wordt in 1975 voor de tiende keer gehouden, voor de vijfde keer door de huidige organisator. Bij de beeldhouwers ontstaat een sterk toegenomen ambitie tot deelname. Verschillende gemeentebesturen, bedrijven etc. vinden in deze expositie een bruikbaar oriëntatiepunt voor de verfraaiing van hun gebouwen, hetzij om tot onmiddellijke aanschaf over te gaan, hetzij om een opdracht te verstrekken. Ook gaan zeer vele particulieren, uiteraard niet betrokken bij deze hoge bedragen die bij monumentale vormgeving aan de orde zijn, over tot de aanschaf van kleinplastieken. Bij de laatste worden zij gestimuleerd door de aantrekkelijke 20 %- subsidieregeling die in Nederland geldt bij een aankoop tot f. 3.000,- met een maximum van f. 240,-.

Ook deze informatie over Beelden in De Bilt is geen persoonlijke mening van de auteur van deze bijdrage, maar wordt ontleend aan cijfermateriaal, opgesteld naar toegenomen publiekstoestroming, rondleidingen

Tarting van Wessel Couziin werd geplaatst op het tentoonstellingsterrein van Beelden in De Bilt. De verzekeringswaarde van het uit gepolijst staal vervaardigde beeld bedraagt f. 100.000,-. Gewicht 3 ton, hoogte bijna 10 m., transportbreedte groter dan toegestaan voor normaal wegtransport. Er was een speciale kraan- en transportwagen vereist.

[p. 22]

voor onderwijs, bestedingen van budgetten binnen het kader van de CRM-regeling Aankoop Subsidie Kunstwerken etc.

De auteur stelt het op prijs zijn informatiebronnen in deze weergave van de waarderingen inzake ‘De Bilt’ en ‘Sonsbeek’ te noemen omdat hij tevens organisator van Beelden in De Bilt is. Dat betekent dat hij uiteraard ingenomen is met de toegenomen belangstelling van zowel beeldhouwers als kijkend kopend publiek voor Beelden in De Bilt maar tevens objectief weergevend auteur van deze bijdrage wenst te blijven.

Meer tentoonstellingsmogelijkheden

Zijn met het noemen van deze beide locaties de voornaamste presentaties van monumentale beeldhouwkunst en kleinplastieken genoemd? Niet in het minst: een toenemend aantal musea reserveert een deel van zijn expositieruimten voor wisselexposities, galeriedirecties combineren vaak exposities van schilder- en beeldhouwkunst. Meestal gaat het hier evenwel om tentoonstellingen van merendeels kleinplastieken met een enkel monumentaal werk. Ook kan men nog gecombineerde exposities noemen als bijvoorbeeld de Floriade waarbij een presentatie van bloemen etc. gelardeerd wordt met beeldhouwwerk. Over het algemeen acht ik deze combinaties minder gewenst: men bezoekt óf een tentoonstelling bloemen óf een tentoonstelling beeldhouwkunst en men gaat niet naar een tentoonstelling van bloemen om er terloops

Overzichtsfoto Beelden in De Bilt IX (1974) met links Onderweg van Gerard van der Leeden, brons, en rechts Beest van Nel van Lith, muschelkalk.

nog wat beelden te zien of omgekeerd. De enkeling die naar deze bloemenmanifestaties gaat uitsluitend om de beelden te zien, zal hoogstens een beeldhouwer of een tentoonstellingsorganisator zijn.

Men komt op deze wijze wel tot aantrekkelijke combinaties, maar hetzelfde kan worden bereikt met auto's of speedboten, meubels of modeshows hetgeen ook in praktijk gebeurt.

Ik kan er geen aanleiding in vinden om aan te nemen dat de Nederlandse beeldhouwkunst en de vervaardiger ervan ermee gebaat is of het moet bij uitzondering zijn. Daartoe kan uitsluitend de presentatie van beeldhouwkunst sec of hoogstens in combinatie met andere vormen van beeldende kunst een functioned werking hebben.

Middelheim

Zijn wij dus klaar met de opsomming van tentoonstellingen beeldhouwkunst in Nederland? Als wij de plannen voor exposities van beeldhouwwerken die in huur worden aangeboden, buiten beschouwing laten, helaas wel. Als wij ons waarnemingsveld vergroten van Nederland, naar Nederlandstalig gebied, gelukkig niet. Dan doemt op indrukwekkende wijze de Biënnale Middelheim bij Antwerpen op. Meer dan 150 monumentale werken uit Duitsland, Italië, Oostenrijk, Zwitserland zijn bij de 12e Biënnale in de zomermaanden van 1973 bijeengeweest. Geen van alle eerder in dit relaas genoemde exposities kunnen met deze Belgische manifestatie vergeleken worden.

De moeilijkheden van organisatorische en transport-technische aard bij werken van gewicht boven de ton en met een verzekerde waarde van ten minste ± f. 100.000,- per stuk zijn mij uit ervaring bekend, zo ook de eraan gekoppelde kosten van transport, verzekering en personeel. Bij een zo groot aantal werken met een Europees selectiegebied als boven aangegeven, vermeerderd met de kosten van prospectie-reizen moet men als beschikbaar budget over een benijdenswaardig bedrag beschikken. Maar met dat geld wordt goed gewerkt. Er is kunst bijeengebracht die een uitstekende weergave uitstraalt van eigentijdse beeldhouwkunst zowel figuratief als abstract, in verschillende materiaalsoorten.

Overigens, ook in park Middelheim kunnen zeer grote kwaliteitsverschillen worden gesignaleerd: in 1974, dus buiten het program van de Biënnale, werd

[p. 23]

een expositie Belgische beeldhouwkunst in Middelheim gehouden. Daarbij werd mij wel duidelijk dat het samenstellen van een expositie als Beelden in De Bilt - elk jaar verschillend monumentaal werk uit eigen land - ook in België niet zo zeer bij het punt van kosten als wel wat betreft het aanbod van geschikte kunstwerken heel wat inspanning zou vergen.

Hoe komt dat nu dat er eigenlijk te weinig kwaliteits-tentoonstellingen van eigentijdse monumentale beeldhouwkunst worden gehouden?

Ter verbetering

In de eerste plaats omdat te weinig gemeentebesturen ondanks de aanwezigheid van geschikte locaties (parken, kastelen, etc.) bereid zijn geld ter beschikking te stellen voor exposities monumentale beeldhouwkunst;

Omdat rijk en provincie te weinig mogelijkheden bieden om plaatselijke tentoonstellingen te subsidiëren;

Omdat de bedragen die voor dat doel ter beschikking zijn voor de samenstelling van deze tentoonstellingen niet zijn aangepast;

(Voorbeeld: in één provincie in Nederland bestaat de regeling dat tentoonstellingen voor een deel (!) worden gesubsidieerd tot een maximum van f. 500,-.

Voor dat bedrag transporteert men één beeld t.w.v. f. 60.000,- verzekerd van Drente naar Utrecht, maar het moet ook tijdens de expositie worden verzekerd en daarna gaat het beeld doorgaans terug naar de plaats van bestemming, voorts bestaan de meeste tentoonstellingen uit tenminste 30 werken. Zo'n regeling (nogmaals in één provincie) is zelfs voor exposities van tekeningen niet toereikend;

Omdat de transport- en verzekeringskosten voor deze tentoonstellingen hoog liggen. Bij voortduring zijn kranen en diepladers van zwaar kaliber noodzakelijk. Bovendien is voor het laden en lossen van deze bronzen reuzen speciale deskundigheid vereist;

Omdat de weinige beeldhouwers die grote werken in voorraad hebben (in Nederland minder dan de vingers aan één hand), hoogstens nog genegen zijn in het buitenland te exposeren en verder het werk in eigen atelier houden;

Omdat de overige kunstenaars van grote werken merendeels uitsluitend in opdracht werken. Buiten opdracht vervaardigen zij wel werken in gips en was, maar het ontbreekt hun aan geld om zelf deze werken in brons te laten gieten. Daardoor komen deze werken niet op exposities die toch al als regel met te geringe budgetten kampen en waarvan de organisatie een dergelijke investering evenmin kan voorschieten. Zo is de vicieuze en/of malicieuze cirkel gesloten.

Een verheugende ontwikkeling bij deze aantekeningen van kritische teneur is de toenemende verkoop van kleinplastieken. Maar ook daarvoor geldt dat er meer tentoonstellingslocaties ter beschikking dienen te komen:

zalen in musea voor wissel/verkoopexposities, maar ook raadzalen, centrale ontmoetingshallen van bedrijven, postkantoren, etc.

Ook hier: alle waar is naar zijn geld. Men kan een paar plaatselijke kunstenaars vragen om zelf wat neer te komen zetten of hangen en dat desnoods verzekeren, men kan een rondreizende tentoonstelling voor enkele honderden guldens afnemen van werk waarvan de enige gemeenschappelijke noemer is dat het niet te koop is. Men kan ook een

Overzichtsfoto Beelden in De Bilt VII (1972) met o.a. midden rechts het dynamische beeld Beweging in de ruimte van de Maastrichtenaar P. Killaars.

[p. 24]

met zorg samengestelde expositie van kwaliteits-kunstenaars uit het gehele land verwerven waarbij men weliswaar een paar duizend gulden moet betalen maar waarbij men zijn locatie op passend niveau siert en tevens kan signaleren dat ook het publiek de bijeengebrachte kunst daadwerkelijk waardeert doordat het tot aankoop overgaat.

Waarom ook deze tentoonstellingen projectgewijs niet meer en vlotter gesubsidieerd? Waarom niet meer instellingen gesubsidieerd die zich met de organisatie van dergelijke tentoonstellingen bezig houden?

CHRIS VERHEUGD

Interieurfoto van de tentoonstelling kleinplastieken in het raadspaviljoen van het gemeentehuis van Westerbork.