Neerlandia. Jaargang 78

[p. 171]

Kort genoteerd

In memoriam Karl A. Mayer (1893-1974)

De laatste jaren van zijn leven heb ik het genoegen gehad af en toe in het gezelschap van Karl A. Mayer te mogen verkeren.

‘Genoegen’, omdat hij me altijd vergastte op het vertellen van anekdotes en literaire herinneringen aan bijv. de grote Vlaamse socialist Camille Huysmans (1871-1968) en de Nederlandse romanschrijver J. van Oudshoorn (1876-1951).

Met Jan Prins, kunnen we zeggen:

‘te Rotterdam werd hij geboren, onder de adem van de Maas’. Maar het gezin Mayer verhuisde naar Antwerpen, waar Karl op het Gymnasium alras onder de goede invloed kwam van Vlaamsgezinde medescholieren en hij heeft, naar zijn zeggen, aan heel wat flamingantische ‘relletjes’ meegedaan.

In Antwerpen kwam hij in contact met de grote socialist Camille Huysmans, wiens secretaris hij werd en hij moest in deze functie in het jaar 1917 ook mee naar Stockholm, waar de Socialistische Wereldconferentie werd gehouden. Van tevoren had hij de N.R.C. aangeboden als haar correspondent-verslaggever aldaar op te treden, waarop toen door de Rotterdamse krant niet werd ingegaan, maar later vroeg de toenmalige hoofdredacteur van de NRC,

Karl A. Mayer (1893-1974)

dr M. van Blankenstein hem dit toch te doen.

Dit beviel de N.R.C. kennelijk zo goed dat Karl Mayer benoemd werd tot redacteur-correspondent van de N.R.C. in Berlijn, wat tot 1939 duurde, het jaar waarin hij door het Nazi-bewind gedwongen werd Duitsland te verlaten. Hij kwam toen bij het moederbedrijf te werken en na de 2de Wereldoorlog werd hij N.R.C.-correspondent in Antwerpen, om daarna weer naar Rotterdam terug te keren om op de Buitenland-redactie te Rotterdam een plaats te krijgen.

Na zijn pensionering in 1958 leidde hij tot 1971 als hoofdredacteur het Duitstalige, in Rotterdam uitgegeven blad ‘Der Hafenkurier’, waarna hij in 1971 definitief afscheid nam van de journalistiek om de laatste jaren van zijn veelbewogen leven in teruggetrokkenheid door te brengen.

Eén van zijn mooiste herinneringen is misschien wel zijn vriendschap geweest met de Noord-Nederlandse schrijver J. van Oudshoorn (ps. van J.K. Feylbrief, die in Berlijn, Mayers standplaats voor de N.R.C., van 1911 tot einde 1932 Directeur van de Kanselarij van de Nederlandse Ambassade was), een man met wie hij een diepe en innige vriendschap opbouwde.

Dat zijn kennis door officiële instanties op prijs werd gesteld, blijkt uit het feit dat Mayer bij de dood van Van Oudshoorn door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden verzocht werd de schrijver in haar Jaarboek 1950-1951 te herdenken met een uitvoerig en openhartig levensbericht.

Eén van Karl Mayers leukste anekdoten was dat jaren geleden een brief bij de N.R.C. binnenkwam van een jonge, Nijmeegse neerlandicus uit Deventer, drs. W.A.M. de Moor (de huidige literatuur-medewerker Wam de Moor van ‘De Tijd’), die de hoofdredaktie van de N.R.C. verzocht hem adressen e.d. te geven van de eventuele nabestaanden van de heer K.A. Mayer.

Grijnzend kon Karl Mayer toen schrijven dat dat nog niet nodig was, omdat hij nog volop en rechtop in het leven stond. Met deze Wam de Moor, de beheerder van het Van Oudshoorn-archief, en zijn gezin is toen een plezierige relatie ontstaan.

Wat Karl Mayer en het A.N.V. betreft, wel hij zat in de redactie van ‘Neerlandia’, was bestuurslid van de afdeling Rotterdam e.o. en hij wàs er ook altijd, of het nu Rotterdam, Den Haag, Roosendaal of Antwerpen was, waar het A.N.V. bijeen kwam. Hij was ook een steunpilaar van een Nederlandse Bank in Duitsland. Ik zal me nog lang zijn altijd fijnzinnige opmerkingen blijven herinneren.

W. van DONGEN
Secretaris A.N.V., afd. Rotterdam

Cultureel jongeren paspoort (CJP)

Het ‘Cultureel Jongeren Paspoort’ is in Vlaanderen een realiteit geworden. Het CJP is een paspoort waarmede de houder belangrijke prijsverminderingen krijgt op entreegelden van schouwburgen en musea, op abonnementsgelden van tijdschriften (o.m. Neerlandia), enz. Dit CJP is internationaal.

Wat ons bijzonder veel genoegen doet is dat CJP in Vlaanderen werd gerealiseerd in nauw overleg met CJP-Nederland. Dat dit blijkbaar gebeurde in een bijzonder prettige sfeer blijkt uit de waarderende woorden voor deze samenwerking in het ‘Overzicht van één jaar werking van het Cultureel Jongerenpaspoort’ door de heer M. Boon, voorzitter CJP-Vlaanderen. Zo lezen wij: ‘De Hollanders komen! Voor een volgende vergadering was men in contact getreden met enkele leidinggevende figuren van het zogeheten ‘Cultureel Jongeren Paspoort’ in Nederland dat daar zowat 300.000 leden telde. De heren Henry van Loenen, hoofd van het landelijk bureau, en Hans Wiedeman, hoofd van het Amsterdams Bureau ontvouwden de redenen van de snelle groei en het succes van het CJP in Nederland. Zij maakten een balans van de gunstige weerslag ervan op de uitgaanscultuur. Van dat ogenblik af was de vergadering ervan overtuigd om in nederlandstalig België ditzelfde CJP uit te bouwen en niet met een afzonderlijk paspoort van wal te steken. De uiteenzetting mondde uit in werkvergaderingen waarbij de Nederlanders hun ervaringen van 10 jaar ontwikkeling van het CJP aan de Vlamingen overmaakten. Dank zij hun talloze tips en raadgevingen konden de Vlamingen van bij de aanvang over een aantal fouten en misstappen die anders onvermijdelijk gemaakt zouden zijn, heen stappen. Dit is beslist een van de redenen waarom het CJP in Vlaanderen in één jaar tijd zo snel van de grond is geschoten. De Vlaamse CJP-houders kunnen er het Nederlandse CJP niet dankbaar ge-

[p. 172]

noeg om zijn. Het feit dat dit Cultureel Jongeren Paspoort identiek is naar vorm en inhoud - geldig zowel in Nederland als in Vlaanderen - krijgt, los van de internationale geldigheid samen met de franstalige Belgen -, een speciale betekenis voor Vlaanderen en Nederland doordat het voor de eerste keer sedert het ontstaan van ons land, op massale wijze - honderdduizenden jongeren - de culturele integratie tussen Noord en Zuid tot werkelijkheid helpt maken’.

Vlaamse jongeren die zich voor dit nog jonge maar dynamisch initiatief interesseren kunnen zich steeds richten tot CJP, Martelarenplein 23 - 1000 Brussel - (telefoon: 02/218.10.00).

Onderwijs in de Franse taal in Nederland

Dr. H.J.G. Waltmans, lid van de Tweede Kamer van de PPR, heeft onlangs de volgende vragen gesteld aan de minister van Buitenlandse Zaken, mr. M. van der Stoel, over het schoolonderwijs in de Franse taal: Heeft de Franse minister van Buitenlandse Zaken bij zijn bezoek aan U op 16 juli ook gesproken over het onderwijs op scholen in de Franse taal in ons land?

Heeft de Franse minister daarbij uw medewerking gevraagd om verplichtstelling van het Frans in het vervolgonderwijs in Nederland te krijgen?

Indien dit het geval is, hebt u dan de medewerking van uw Franse collega gevraagd voor de invoering van het vak Nederlands op meer scholen in de Franse Republiek? Een bericht in ‘France-Soir’ was voor dr. Waltmans aanleiding de vragen te stellen. Minister Van der Stoel antwoordde op de eerste vraag ontkennend en liet derhalve de twee andere vragen onbeantwoord.

Prijs der Nederlandse Letteren 1974 voor Marnix Gijsen

Koningin Juliana reikte op 5 oktober jl. in het Paleis op de Dam in Amsterdam de Prijs van de Nederlandse Letteren 1974 uit aan de 75-jarige Marnix Gijsen (Jan Albert Goris). De prijs werd toegekend voor zijn gezamenlijke werk. Alvorens zijn eerste roman ‘Het Boek van Joachim van Babylon’ in 1947 verscheen, publiceerde hij hoofdzakelijk poëzie, essays en reisverhalen. Maar in de afgelopen 30 jaar is bijna ieder jaar een boek van zijn hand verschenen. Marnix Gijsen promoveerde in Leuven in 1925 op een proefschrift over de economie van Antwerpen in de zestiende eeuw. Hij studeerde in Fribourg, in Parijs aan de Sorbonne en in Londen aan de ‘School of Economics’. Daarna was hij werkzaam in Den Haag als archivaris. Een onafzienbare reeks van functies heeft hij in het openbare leven bekleed. Hij werd hoogleraar in de V.S. (Seattle) en in Leuven. Vervolgens kabinetschef van de Antwerpse burgemeester F. van Cauwelaert, directeur van de dienst van Schone Kunsten en daarna kabinetschef van de ministers Van Cauwelaert en Ph. van Isacker. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog organiseerde hij de oprichting van het Belgisch Paviljoen op de Wereldtentoonstelling in New York. Van 1940 tot 1964 was hij aldaar commissaris-generaal van de Belgische Inlichtingendienst. Uit die jaren kennen velen hem van het radiorubriekje ‘Stem uit Amerika’. In 1964 werd hij ambassadeur en commissaris-generaal van het Belgisch Paviljoen in Montreal.

Muziekprijs Hilvarenbeek

Op zaterdag 9 november is de Hilvarenbeekse Muziekprijs in het Cultureel Centrum uitgereikt. De Koninklijke Harmonie ‘Concordia’ van Hilvarenbeek voerde onder directie van Karel Jansen de twee bekroonde werken uit: ‘Atlantis’ van Guy Duijck te Brugge en ‘Fryske Fantasie’ van Kees Vlak te Marken. Voorts verleende het Hilvarenbeekse Biaaskwintet medewerking. Ter gelegenheid van de prijsuitreiking was een tentoonstelling ‘Muzikaal Palet’ ingericht.

Fries in het lager onderwijs

In de gehoorzaal van de Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden kwamen onlangs een ongeveer honderd belangstellenden uit onderwijs-, bestuurlijke en inspectiekringen bijeen waar de tweetalige school aan de orde werd gesteld. De officiële titel van de conferentie luidde: ‘Fries in het lager onderwijs’. Van ver buiten Friesland waren drie inleiders aangezocht: prof. dr. A. Verdoodt uit Leuven, dr. H. Kloss uit Mannheim en mr. T.R. Edwards, rijksinspecteur uit Cardiff.

Voor wie geen Fries verstaat:
Niet te dicht bij de mikro, en er niet op slaan.

Prof. dr. A. Verdoodt behandelde het onderwerp: ‘Wanneer beginnen met de tweede taal’. Hij verwachtte geen antwoord op de vraag van de kant van de psychologen, omdat de tot nu toe gedane psychologische onderzoekingen onvoldoende inzicht geven. Met alle waardering voor de wetenschappelijke resultaten van het werk van prof. Penfield uit Canada, meende prof. Verdoodt toch dat de neuropsychologie nog niet op dit stuk van zaken de helpende hand kan reiken. De inleider merkte op, dat er verband is gelegd tussen het tweetalige kind en zijn intelligentie. Het verstand is echter moeilijk exact te meten en de omgeving van het kind schijnt meer invloed te hebben dan de prestaties. Prof. Verdoodt kwam tot de slotsom, dat als de tweede taal een zodanig prestige heeft dat het kind geneigd is er meer waarde aan te hechten dan aan de moedertaal, men het kind niet vroegtijdig de tweede taal moet leren.

Dr. Koss achtte het probleem van de tweetaligheid niet alleen een Friese of Europese zaak, maar een verschijnsel, dat de laatste tien jaren in alle werelddelen aan bod

[p. 173]

komt en zich bijzonder sterk uitbreidt. Hij zag geen reden om de tweetalige school in Friesland af te wijzen omdat er maar enkele honderdduizenden Friessprekenden zijn.

Mr. Edwards gaf een uiteenzetting over het tweetalig onderwijs in Wales. Bij de gedachtenwisselingen kwam tot uitdrukking dat er een sterke behoefte bestond aan een beantwoording van concrete vragen. Hiervoor zal dan ook in 1975 een tweede studiebijeenkomst in Friesland worden georganiseerd.

In dit verband is het van belang te wijzen op enkele percentages, die wij aantroffen in het periodiek van het departement van O. en W., waaraan ook de bovenstaande gegevens werden ontleend. De Friese bevolking is 100% Nederlandstalig, 97% verstaat het Fries, terwijl 83% Fries kan spreken. Thuis spreekt 71% Fries, 69% kan het lezen en 41% leest wel eens een Fries boek, terwijl 11% en 20% het respectievelijk ‘goed’ of ‘vrij aardig’ kan schrijven.

‘Een mond, twee talen’

Begin september is de film ‘Eén mond, twee talen’ van de cineast Boud Smit voor de eerste keer vertoond. Het is een ruim een half uur durende kleurenfilm die de Friestalige mens in zijn sociale contacten belicht en hoe de Friese taal in de werkelijkheid functioneert. Na de Tweede Wereldoorlog is het Fries zeer sterk in betekenis toegenomen. Niet alleen in het dagelijks spraakgebruik, maar ook in literatuur, op het toneel, bij het cabaret en in het officiële verkeer. Steeds wordt in vergaderingen van de provinciale staten en gemeenteraden veelvuldiger van het Fries gebruik gemaakt. Binnenkort wordt het Fries een verplicht leervak op de lagere scholen in Friesland.

Televisiepresentatie openbaar kunstbezit in Nederland en Vlaanderen

De NOS en de BRT namen destijds het initiatief tot een televisiepresentatie van Openbaar Kunstbezit in Nederland en Vlaanderen. De eerste pogingen vertoonden kinderziekten. Men kwam tot de slotsom dat een reeks korte en vrij frequente uitzendingen tot vaak te oppervlakkige, brokkelige programma's leidden. ‘En niet geheel ten onrechte’ schreef Gabriël Smit in ‘De Volkskrant’. Het plan werd, met inachtneming van de eerste ervaringen, uitgediept. Het heeft geleid tot volle tevredenheid. Het aantal programma's werd beperkt. Tegelijkertijd werd er voor elk programma meer tijd beschikbaar gesteld. De BRT gaf een uitvoerige beschouwing over de Sint-Baafs in Gent; een voortreffelijke uitzending. Onlangs was het de beurt van de NOS, die de aandacht vestigde op een verzameling van moderne kunst in het Haagse Gemeentemuseum onder de aansprekende titel: ‘En zo ben ik in het museum gekomen, tot volle tevredenheid’. Daarvoor maakte J. Severijn, die destijds ook films maakte over Boldini en Escher, alsmede over het werk van Carel Visser, een film over een rondgang door het Haagse Gemeentemuseum. Men kreeg niet alleen de uitgestalde kunstwerken van moderne schilders te zien en van de groten van de Haagse School, maar ook van de Franse impressionisten en kubisten en de werken van Mondriaan, Koch, Willink en Karel Appel. Andere onderwerpen zijn een film over het museum voor buiten-Europese kunst in Groningen (NOS) en voor de nabije toekomst het park Middelheim (BRT) in Antwerpen.

Na jaargang 1974 wordt maandblad ‘Raam’ opgeheven

In 1922 richtte dr. H.W.E. Moller het tijdschrift ‘Roeping’ op, dat gewijd was aan literaire, staatkundige en algemeen culturele beschouwingen. Het maandblad droeg in een belangrijke mate bij tot de emancipatie van het katholieke volksdeel van Nederland. Gerard Knuvelder nam na dr. Moller lange tijd het hoofdredactioneel beleid voor zijn rekening. ‘Roeping’ werd later, onder de naam van ‘Raam’ als literair maandblad voortgezet. Redactiesecretaris is Lambert Tegenbosch, die na de oorlog tot de redactie toetrad. Aanvankelijk werd het blad uitgegeven bij de firma Gianotten in Breda, later bij Bruna en in de laatste tijd bij de Belgische uitgeverij Orion. De opheffing is een gevolg van een tekort aan financiële middelen.

Minister van Kemenade tegenstander nieuwe spelling

De parlementair redacteur van de combinatie van de grote Nederlandse regionale kranten berichtte onlangs vrij uitvoerig over het standpunt van de minister van Onderwijs en Wetenschappen over het vraagstuk van de spelling. Daaruit bleek dat de bewindsman niet van plan is de spelling te wijzigen. Hetgeen betekent dat hij niet op de verlangens zal ingaan van degenen die geruime tijd geleden reeds aandrongen op het zogenaamd fonetisch taalgebruik; het schrijven van een woord zoals het ook wordt uitgesproken.

‘Hoewel twee commissies jarenlang met een nieuwe spelling zijn bezig geweest en hun eindconclusies reeds aan de bewindsman bekend maakten blijft minister Van Kemenade aan de oude spelling vasthouden. Hij is van mening dat de beide commissies nimmer hebben aangetoond dat een nieuwe spelling op onderwijstechnische motieven wenselijk zou zijn’. Aldus de betrokken parlementsredacteur. Het artikel vervolgt met de opmerking dat, wil men tot een nieuwe spelling komen er overleg nodig is tussen de bewindslieden van Nederland en België, zulks op grond van het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag. In België is men nimmer voorstander van een nieuwe spelling geweest, terwijl in Nederland, zo zegt o.m. het ministerie van Onderwijs, de belangstelling voor het fonetisch taalgebruik sterk is afgenomen.

Enkele jaren geleden bracht de Belgisch-Nederlandse commissie-Pée-Wesselings verslag uit over hun spellingsonderzoek. Het rapport bleef geruime tijd in onderste bureauladen van het onderwijsministerie liggen. De commissie-Ormeling heeft zich na de activiteiten van Pée-Wesselings beziggehouden met een nieuwe spelling voor aardrijkskundige namen. Al snel lieten enkele gemeentebesturen van plaatsen die vreesden hun oude naam te verliezen, weten er niet veel voor te voelen een stukje historie over boord te gooien.

In de nieuwe Bos-atlas zijn de aardrijkskundige namen overigens in de nieuwe (commissie-Ormeling) spelling overgenomen. Niet zo verwonderlijk, meent de schrijver, want professor Ormeling is één van de redacteuren van de Bos-atlas. Tot een algehele doorvoering van de nieuwe spelling, ook van aardrijkskundige namen, zal het zeker niet komen. Een woordvoerder van het Nederlandse ministerie van onderwijs merkte op, dat eerst iemand het belang van de nieuwe spelling voor het onderwijs maar eens moet aantonen.