Neerlandia. Jaargang 78

[p. 137]

Er is meer dat ons bindt, dan wat ons scheidt

De ‘Orde van den Prince’ is in België een hecht gevestigde instelling, terwijl in Nederland nog slechts enkele afdelingen bestaan. Of de Keure: ‘de Prince is een orde die tot doel heeft de studie, de beleving en de uitbouw van de Nederlandse aard in het persoons-, gezins- en gemeenschapsleven’ grote bekendheid geniet is de vraag.

Het lot van kringen als deze is vaak, uitgaande van een hooggestemd beginsel niet veel verder te komen dan de genoeglijke ontmoeting, bevordering van veelal oppervlakkige vriendschappen en - een loffelijke zaak overigens - het scheppen van mogelijkheden om er eens uit te zijn en om eens anderen te zien dan gewoonlijk in ons dagelijkse doen het geval is.

Meer nog: de Stijl der Orde is, ik moge dat aanhalen: ‘geloof in de eenheid en de zending van de cultuur der Nederlanden. Voornaam optreden en bewuste verbondenheid met de gemeenschap. Hechte kameraadschap die geeft en die eist. Trouw en tolerantie naar Oranje's geest’.

In het devies van de Orde vindt men die begrippen terug: ‘Amicitia et Tolerantia’, vriendschap en verdraagzaamheid, inderdaad de beste uitgangspunten om elkaar te ontmoeten, niet alleen, maar om die ontmoeting te laten uitgroeien tot een onderling begrip, dat wonderen zou moeten kunnen doen.

Wanneer ik dit alles in herinnering roep, dan geschiedt dit om daaraan te toetsen datgene wat wij doen en datgene wat wij zouden moeten doen, dat wil dus eigenlijk zeggen datgene wat wij nalaten.

De vraag is in hoeverre onze nalatigheid schuldig is, en indien zij dat is, in hoeverre zij ons stemt tot enig schuldbewustzijn.

In de Belgische afdelingen zal men zich, mij dunkt veel meer vanzelfsprekend, metterdaad bezig houden met de zending van de cultuur der Nederlanden, omdat deze zo duidelijk waar gemaakt moet worden - al was het slechts uit puur zelfbehoud - in een land, waar gebruik van twee talen tot verdrukking van één bepaalde cultuur kan leiden.

Ons Nederlanders, niet steeds tot ons genoegen doorgaans ‘Hollanders’ genoemd, ligt de zending van de cultuur der Nederlanden minder na aan het hart; wij kennen geen conflictsituatie te dien aanzien, wij zien die zending niet scherp afgetekend en in het algemeen wekt het Nederlandse volk de indruk dat de eenheid en de zending der Nederlandse cultuur geen zorgen baart.

Het gelukkig verdwijnende verschijnsel van de wederzijdse moppentapperij is een symptoon van wederzijds onbehagen tussen onze beide volkeren, zelfs daar waar wij voorgeven dezelfde taal te spreken, bestaan meer verschillen en wrijfpunten dan wij in het algemeen bereid zijn te erkennen. Zij komen voort uit een verschillende leefwijze, uit uiteenlopend handelen op verscheidene gebieden, uit afwijkende gedragspatronen.

De werkelijkheidszin vergt te wijzen op punten waarin het verkeer tussen Belgen en Nederlanders gebrekkig is om te kunnen bezien wat de Prince daaraan kan doen.

Dat gebrekkige verkeer valt gedeeltelijk te wijten aan karakter en optreden van de Nederlanders, die de kenmerken van de Nederlandse aard in pacht denken te hebben.

Wat doen wij, Nederlanders aan deze zijde van de grens, die ons - in zo menig opzicht helaas - scheidt? Wat afwijkt van onze manier van leven vinden wij maar al te gauw niet van voldoende belang om het objectief naar eigenwaarde te schatten; wij achten het afwijkend gedragspatroon dikwijls bij voorbaat minder dan het onze. Vandaar ook onze merkwaardige neiging bij voorkomende gelegenheden evangeliserend op te treden tegenover de handel en wandel van anderen.

Ook de in onze maatschappij toenemende onverschilligheid ten opzichte van de evenmens naast de verharding van de verhoudingen, waarin begrip voor afwijkend gedrag en voor afwijkende opvattingen op levensbeschouwelijk en politiek gebied hoe langer hoe minder voorkomt, kunnen dit gebrek aan interesse over en weer teweeg brengen.

Ook talrijke Belgen boezemt het niet zo bijster veel belang in wat wij Nederlanders doen en wat ons wel en wat ons niet ter harte gaat en al helemaal niet wat wij nu precies van de Belgen vinden.

Er zijn bovendien in deze chaotische wereld werkelijk wel andere vraagstukken aan de orde dan die van het onderlinge contact tussen deze twee dichtbevolkte, doch kleine, lage landen aan de zee. Toch moeten we ervoor waken, dat wij niet vanwege de vraagstukken die zo omvangrijk zijn, dat we ons daartegenover vrijwel machteloos gevoelen, aan die

[p. 138]

voorbijzien welke voor ons wel dichterbij en grijpbaar zijn.

Er kunnen allerlei gronden zijn waarop men van mening verschilt, maar de diepere oorzaken zijn vaak in een ver verleden terug te vinden. Deze moeten eigenlijk eerst overwonnen worden, wil men aan de oplossing van de zakelijke meningsverschillen van vandaag toekomen. Er is meer aan de hand dan een mogelijk verschil van opvattingen tussen België en Nederland over milieuzaken, over ruimtelijke ordenings-uitgangspunten en de praktijk daarvan, over de landsverdediging en de daarvoor te gebruiken wapens en vliegtuigen, over de industrialisatie en het havenbeleid, over onze cultuur en derzelver Vlaamse en Nederlandse uitingen, over onze verschillende gedragingen op velerlei gebied.

Het lijkt er in het algemeen jammer genoeg op dat de communicatie tussen gelijksoortige dieren soepeler verloopt dan die tussen mensen. Dieren gedragen zich tegenover soortgenoten op voor elkaar herkenbare wijze. De communicatie is opgebouwd uit voor alle soortgenoten herkenbare symbolen. Bij de mensen is dat anders. Mensen kunnen maar met een relatief gering aantal soortgenoten gemakkelijk communiceren, nl. alleen met hen die voor hen herkenbare symbolen gebruiken, die dezelfde taal spreken en schrijven, die dezelfde levensgewoonten en dezelfde traditie hebben.

De mate van culturele samenwerking, van communicatie tussen Nederland en België hangt af van de graad van bekendheid met de aan weerszijden van de grens geijkte symbolen, gedragspatronen en levensgewoonten.

Het is juist dààr waar de Orde van den Prince een functie kan gaan vervullen, zoals al diegenen die in de loop der jaren ook de ontmoetingen hebben bevorderd (ik denk aan de zuid-nederlandse ontmoetingen) dat al hebben gedaan, maar dan in een meer- omvatttend, wellicht ook gemakkelijker te organiseren geheel. We moeten de grenzen overschrijden en we moeten elkaar vinden, na elkaar welbewust gezocht te hebben.

Dat kàn alleen, indien we daarvoor ook sterke argumenten hebben. Men doet zoiets niet vrijblijvend, zomaar uit liefhebberij, want dan zijn er werkelijk wel andere dingen te bedenken. Die argumenten nu, vind ik dan weer terug in de aanvang van hetgeen ik heb gezegd, in de door ons allen aanvaarde keure en in de door ons allen aanvaarde stijl, gebaseerd op een gemeenschappelijke cultuur.

Dan gaat voor ons allen, die keure immers heeft een achtergrond zogoed als de stijlomschrijving haar diepere zin heeft, datgene tellen op grond waarvan de Orde tot stand is gekomen, de hand over hand toegenomen behoefte om in brede kring te getuigen, dat er een Nederlandse cultuur is, die een eenheid vormt en die geacht mag worden en gerechtigd is een zending te hebben naast en evenwaardig aan andere culturen. En die derhalve ons allen een dure plicht oplegt.

Zo'n behoefte wordt slechts onder bedreiging zo duidelijk onderkend; in België ligt die bedreiging voortdurend in de gegeven situatie besloten, in ons land zouden het onverschilligheid en een verminderd gevoel van gepaste eigenwaarde kunnen zijn als een bedreiging waardoor men ook hier gaat begrijpen dat de eigen cultuur een waardevolle zending heeft.

Steeds meer ontstaat verzet tegen de aan onze tijd eigen schaalvergroting, tegen processen waarin de bijzondere kenmerken van de identiteit van leefgemeenschappen verloren gaan, men gaat de waarden en betekenis van de dingen uit het verleden beter zien; de aandacht voor het bedreigde landschap, het bedreigde monument, de bedreigde leefomgeving, groeit.

Nochtans wordt al veel van wat identiteitsbepalend kan zijn schromelijk verwaarloosd. Juist daar zijn aspecten onzer cultuur gegeven, die bij verwaarlozing verpauperen en onherstelbare schade lijden.

Als ons beider buitenlands cultuurbeleid ten opzichte van elkaar een kruisbestuiving zou teweeg brengen, hoezeer zou ons streven, zie de Keure van de Orde, daarmee gediend zijn. Er zijn mijns inziens te weinig aanwijzingen dat dit metterdaad geschiedt.

Deze vluchtige bespiegelingen brengen geen oplossing van de veelheid van vraagstukken. Daartoe de volgende bescheiden suggestie: In onze omgang op zakelijk en bestuurlijk niveau stuiten wij Belgen en Nederlanders vaak op tegenstellingen, dikwijls onderhuidse, onuitgesoroken tegenstellingen, die overeenkomsten belemmeren. Het moet mogelijk zijn de op het ogenblik spelende vraagstukken te overzien: ik denk bijvoorbeeld aan de industrievestiging zowel in het verband van de gezamenlijke arbeidsmarkt als van de leefomgeving, ik denk aan de vestiging van luchthavens van grote omvang, ik denk aan

[p. 139]

de verbindingen te land en te water om slechts enkele punten aan te geven, waarbij nauwer overleg nut zou kunnen afwerpen en waar de Benelux blijkbaar geen directe oplossing biedt noch het bilaterale overleg tussen onze regeringen.

Er is wel gedacht dat de culturele samenwerking tussen België en Nederland een automatische oplossing zou vinden in de europese integratie. Europese integratie, zo werd verondersteld, is in staat ieder nationaal-chauvinisme de kop in te drukken.

De successen op het terrein van de economische integratie deden gelijke successen verwachten voor wat betreft de culturele integratie. Deze optimistische gedachten ten spijt, de tijd van het eng nationalisme is in het verenigd Europa nog niet voorbij. Voor culturele samenwerking is europese integratie klaarblijkelijk niet het enige paard waarop we mogen wedden.

Kunnen nu niet, juist binnen het kader van leden van de Orde van den Prince, verbanden tot stand worden gebracht, waarin Belgen en Nederlanders samen trachten maar dan ‘van onderop’ dergelijke deelproblemen aan te pakken, verbanden waar in onderling samenspel de wederzijdse belangen overwogen en in evenwicht gebracht kunnen worden?

Uitgangspunt dient dan te zijn, dat er meer is, ondanks alles wat ik heb opgemerkt, dat ons bindt dan wat ons scheidt, en dat het wel eens een levensbelang van onze volkeren en van West-Europa zou kunnen zijn, dat wij elkaar werkelijk vinden en althans tot een redelijke eenheid van denken komen, die ook en vooral bijdraagt tot onderling respect, ook voor eventueel strijdige standpunten. Want die zullen er zonder twijfel blijven bestaan.

Welke andere basis bestaat daarvoor dan ons gemeenschappelijk Nederlander zijn? Een gegeven en een zekerheid, iets waarvoor we ons niet behoeven te schamen en iets waaruit wij op grond van alles waar de geschiedenis van verhaalt, kracht kunnen putten, niet om, weemoedig denkend aan het verleden, bij de pakken neer te zitten maar om de hand nu te laten doen wat nu te doen valt, en dat is heel veel.

De wederzijdse bekendheid tussen de Nederlanders en de Belgen is immers ergens halfweg blijven steken.

Stagnatie in het proces van culturele inteqratie is een gevaar ook voor de economische integratie. Het is twijfelachtig of economische samenwerking als trekpaard voor de culturele samenwerking kan fungeren.

Al deze overwegingen leiden ertoe, dat we gezamenlijk moeten pogen dat punt halfweg - een point of no return immers, we moeten verder - te passeren en voort te gaan naar verdere gezamenlijkheid.

JAN VAN DER HARTEN
Eindhoven,
26 oktober 1974.

J.D. van der Herten, Commissaris der Koningin in Noord-Brabant.