Neerlandia. Jaargang 78

[p. 97]

[Nummer 4]

Ontleding van een bedenkelijk verschijnsel

Ik timmer graag aan de ‘Kulturele Integratie’-weg die Nederland en Vlaanderen met elkaar verbindt. Ik verbeeld me daarbij niet al te veel hinder te ondervinden van het er nauw mee verbonden spreekwoordelijke ‘bekijks’. Maar al keurt dan het merendeel der gehaaste voorbijgangers dat simpele getimmer nauwelijks een blik waardig, des te meer vangt men op van de gesprekken, tenminste als de flarden die doorspekt zijn met uitdrukkingen die als grappig bedoeld zijn, daarop aanspraak kunnen maken.

Het zijn n.l. deze grappen (de volksmond spreekt liever van ‘moppen’) die hier en daar de ontsporende kenmerken van een rage zijn gaan vertonen, die ik in dit artikel onder de loep wil nemen; althans, ik wil een poging ondernemen dit bedenkelijke verschijnsel te ontleden. Ik krijg steeds sterker de indruk dat deze, mogelijk op het eerste gehoor onschuldige bezigheid, het karakter gaat vertonen van een ‘steen des aanstoots’. En u zult het met me eens zijn dat het niet wel mogelijk is daarmee naar behoren een weg te plaveien, met name niet een weg die moet leiden naar een verdere integratie van twee gebieden die in het huidige West-Europa in kultureel opzicht een steeds duidelijker beeld van eenheid moeten gaan vertonen.

Een merkwaardige zaak

Ik heb me bij herhaling de vraag gesteld wat toch wel de achtergrond van dit verschijnsel mag zijn. Bij het speuren naar een enigszins bevredigende verklaring ben ik steeds meer tot de overtuiging gekomen dat het hier gaat om een uiterst merkwaardige zaak.

Het wordt ons bij talloze gelegenheden toegeroepen dat Nederlanders het wel zullen laten zich schuldig te maken aan discriminatie. Dat woord zult u in de woordenboeken van een toenemend aantal landgenoten doorgehaald zien. Immers, de wereld zou er schande van spreken als we ons tot dat peil zouden gaan verlagen; we zouden ons het recht van spreken zien ontnemen.

Het doet dan ook wel als een bijzonder schrille tegenstelling aan als een groot aantal van deze vooruitstrevende landgenoten er geen been in ziet een ander (in dit geval gaat de voorkeur uit naar de Nederlands-sprekende bevolking van België) op de meest kleinerende wijze te behandelen, onder meer door over hen allerlei onheuse en bovenal onjuiste dingen te vertellen. En dat gebeurt dan veelal op een wijze waaruit zichtbaar blijkt dat men er veel plezier aan beleeft. Terecht mag hiervan gezegd worden: het is maar waar een klein volk ‘groot’ in kan zijn.

Maar zij, die zich hiermee bezighouden, moeten één ding niet uit het oog verliezen, n.l. dat een dergelijke rage zich ook wel eens tegen hen kan gaan keren.

Immers men geeft een ander een kans er achter te komen met wie ze te maken hebben. Met een variant op een bekend gezegde zou ik in dit verband nog willen opmerken: ‘Laat mij horen op welk peil uw grappen en grollen staan en ik zal u zeggen wie u bent’.

Een eerloos stramien

Ik ben er mij van bewust dat ik met het bovenstaande nog geen antwoord gegeven heb op de vraag wat wel de achtergronden van dit verschijnsel mogen zijn. In dit verband wil ik allereerst wijzen op het feit (zo wordt het tenminste door mij ervaren) dat veel Nederlanders hun Vlaamse volksgenoten zien door de ogen van de Franskiljonse burgerij, met name zoals die zich heeft geconcentreerd in het gebied van Brussel-hoofdstad. Als de Nederlandse trommel met ‘Belgen’- moppen opengaat, is het opvallend hoeveel onverdachte Brusselse geluiden daarin doorklinken. Op dezelfde laatdunkende wijze als in deze Brusselse kringen over het Vlaamse volk gedacht én gesproken wordt, gebeurt het ook in deze ‘moppen’.

Het in het oog springende kenmerk van deze ‘moppen’ is niet het op een grappige wijze doorzichtig maken van een bepaalde situatie, maar veeleer de vernederende manier waarop onze zuiderburen over de hekel der spot gehaald worden. Hier is geen sprake van het op humoristische wijze de ingewikkeldheid van vaak scheefgegroeide toestanden aan de kaak stellen; integendeel, in deze spot richt de angel van het venijn zich op die plek die vanaf de 16e eeuw (toen de bloem van het Vlaamse volk om het geloof uitweek naar het vrije Noorden) de meest kwetsbare van de Vlaamse samenleving is gebleken te zijn, n.l. die van de sociale status. Gedurende de eeuwen die volgden op deze exodus en vanaf 1830 in verscherpte mate, hebben de Franskiljonse machthebbers aan iedereen die het maar horen wilde, verkondigd dat de Vlamingen maar een dom volkje waren dat eigenlijk alleen maar ‘waard’ was uitgebuit te worden. En het is uitgerekend op dit eerloze stramien dat deze ‘moppen’ geborduurd worden.

[p. 98]

Jaloezie

Op grond van het bovenstaande zou de conclusie getrokken kunnen worden dat men in het Noorden onwetend is van alles wat er zich gedurende de laatste halve eeuw in de Vlaamse gewesten op sociaal, kultureel en economisch gebied heeft voltrokken. Toch heb ik echter gegronde redenen om aan de juistheid daarvan te twijfelen. Het is mijn vaste overtuiging dat in deze hele zaak ook nog iets anders meespeelt, al kan daar helaas al evenmin van gezegd worden dat het een positieve wijze van benaderen is. Immers, wanneer men iemands opgang noodgedwongen moet erkennen omdat de overtuigingskracht der feiten niet kan worden ontzenuwd, dan wordt in een dergelijke situatie maar al te graag gegrepen naar hét wapen dat zich bij uitstek laat lenen om zich mee te ‘verdedigen’, n.l. dat der bespotting.

Ik kan me niet aan de indruk onttrekken (en dat is de tweede achtergrond waartegen deze rage gezien moet worden) dat in deze wijze van bespotten een zekere vorm van jaloezie doorklinkt. Deze indruk wordt nog versterkt als ik let op de samenballing van negatieve uitingen die ten beste gegeven worden.

De Vlaamse opgang is gaan knagen aan het vermeende overwicht waarop de Nederlanders aanspraak meenden te mogen maken. Gezien de gekozen vorm van reaktie hebben velen in het Noorden het niet voor mogelijk gehouden dat een dergelijke opbloei in het Vlaanderen van nu kon gebeuren. Het zou evenwel niet de eerste keer zijn dat uit een bron van dit soort zulke vernederende, onwaardige én bovenal onwaarachtige woorden opwellen.

Onderwaardering

Ik geloof niet dat ik ver bezijden de waarheid tast als ik stel dat deze houding ook mee een gevolg is van de onderwaardering die in ons land valt op te merken als het de eigen taal betreft en de nauw daarmee verbonden kulturele uitingen. Nog onlangs is zo'n blijk van onderwaardering kenbaar gemaakt door één van de leden van de Tweede Kamer toen hij pleitte voor overschakeling op Engels-talig onderwijs.

Mogelijk heeft de toenemende verengelsing van het uitzicht dat vele winkelstraten bieden hem op deze gedachte (die hem overigens niet in dank is afgenomen) gebracht.

Evenzeer is het een uiting van onderwaardering als Nederlanders Frans gaan spreken zodra ze de staatsgrens in zuidelijke richting hebben overschreden.

Over de kwaliteit van dit veelal ‘koeterwaalse’ Frans wil ik het in dit verband niet hebben; wel wil ik erop wijzen dat men zich in zulke gevallen meer dan belachelijk maakt. Dat een dergelijke houding als het ware vraagt om op een gepaste wijze afgestraft te worden is duidelijk.

Voorbeelden van zo'n a-Nederlands gedrag zijn er te over, maar het meest onthullend zijn wel die, die betrekking hebben op Brussel, vooral als ze toegespitst worden op de wijze waarop veel Nederlanders reageren op de uiterst moeilijke taalsituatie in de Belgische hoofdstad, die zowel hoofdstad van Walen als van Vlamingen heet te zijn.

Het merendeel der Nederlanders die Brussel bezoeken, beschouwen deze stad als een volledig verfranste samenleving en handelen daar ook naar. Blijkbaar zijn ze onwetend van het feit (of staan er onverschillig tegenover) dat in Brussel een harde strijd gestreden wordt met de Nederlandstalige aanwezigheid als inzet. Helaas moet te vaak de Vlaamse Brusselaar tot de ontdekking komen dat veel Nederlanders in deze strijd niet pal naast hem gaan staan, maar zich juist tegenover hem gaan opstellen.

Valse schaamte

In het raam van deze bijdrage dringt zich als vanzelf de vraag op hoe het met de houding staat die menige Nederlander pleegt aan te nemen tegenover hen die onze taal niet spreken. Deze mensen moeten wel een lage dunk krijgen van het peil waarop onze taal staat.

Terwijl men het in het buitenland de meest vanzelfsprekende zaak vindt dat vreemedlingen zich trachten uit te drukken in de taal van het land waar men tijdelijk verblijft (pogingen die steeds aangemoedigd worden en vrijwel nooit de lachlust van de toehoorders opwekken, zoals het helaas maar al te vaak voorkomt in ons land als vreemdelingen zich in het Nederlands verstaanbaar willen maken), moeten buitenlansders die in ons land verblijven wel de indruk krijgen dat een soortgelijke poging hen kwalijk genomen wordt. Op grond van opgedane ervaringen moeten ze wel tot de slotsom komen dat Nederlanders zich blijkbaar schamen voor hun eigen taal.

Zou deze valse schaamte er misschien ook de oorzaak van zijn dat het een zo goed als onbegonnen

[p. 99]

zaak is in ons land een dag te organiseren, waar de kulturele betrekkingen met Vlaanderen en de Franse Nederlanden in het middelpunt staan? Hoe triest het ook mag klinken, ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat Nederlanders het zo druk hebben met het ordenen van de veelheid van wereldproblemen, dat ze voor kulturele aktiviteiten die betrekking hebben op streken die tot ons taalgebied behoren en buiten hun horizon vallen, geen of nauwelijks oog hebben.

Vlaamse reaktie

Gedachtig aan de waarheid van het gezegde dat aktie bijna altijd een reaktie in één of andere vorm tot gevolg heeft, laat het zich verstaan dat iets dergelijks van Vlaamse zijde niet kon uitblijven. Met grote gretigheid vertelt men elkaar in het Vlaamse land een keur van ‘Hollander’-moppen.

Ik heb er geen behoefte aan deze reaktie goed te praten; wel wil ik de aandacht vestigen op een opmerkelijk verschil tussen de ‘gevoelige’ inhoud van deze grappen en datgene wat er in de in ons land gebruikte moppentrommel zit. Is de inhoud van de laatste trommel gericht op het wezen van het Vlaamse volk en juist daardoor zo vernederend van karakter, de ‘Hollander’-moppen liggen meer in het materiële vlak.

Hun scherpte is gericht op een plek, die in de ogen van veel Vlamingen tot de meest kwetsbare behoort van de Noord-Nederlandse samenleving, n.l. de als spreekwoordelijk bekend staande zuinigheid. En dan mag het honderd keer waar zijn dat bij herhaling deze aantijging op overtuigende wijze weerlegd is, het blijft toch deze verhalen kleuren.

In dit verband dringt zich de vraag op wat wel de beweegredenen mogen zijn, die de Vlamingen op dit stramien doen voortborduren. Ik meen dat het antwoord ligt opgesloten in de Uilenspiegel-mentaliteit der Vlamingen, een mentaliteit die eens treffend verwoord is door de Vlaamse schrijver Ernest Claes (T. Bouws, Vlaanderen, o welig huis, blz. 58-59). Het zijn de eeuwenlange knechting door vreemde overheersers en de daarmee gepaard gaande vernederingen die door het Vlaamse volk moesten worden ondergaan die deze kenmerkende trek van het volkskarakter hebben doen ontstaan.

Het enige wapen dat in een dergelijke situatie gehanteerd kan worden, is dat van de spot. Vaak is deze spot gehuld in het narrenkleed der gespeelde onderdanigheid. Maar juist daardoor treft ze des te beter de zwakke plekken van de tegenstrever die verantwoordelijk wordt gesteld voor de ondervonden vernederende behandeling.

Een doodlopende weg?

Aan het eind van deze bijdrage knoop ik weer aan bij wat ik aan het begin al heb opgemerkt, n.l. dat het niet doenlijk is met dit soort ‘stenen des aanstoots’ de weg te plaveien die moet leiden tot een verdere integratie van het Nederlandse taalgebied. De enige zinvolle slotsom die dan ook uit deze bijdrage getrokken lijkt te kunnen worden, is, dat we blijkbaar te maken hebben met een doodlopende weg. Als de bewoners van de twee belangrijkste delen van ons taalgebied op deze negatieve wijze tegenover elkaar blijven staan, dan zal niet integratie maar veeleer het tegendeel het gevolg zijn.

Het is met name het Noorden dat op dit punt een totaal andere houding aan de dag zal moeten leggen. Men zal er eindelijk eens tot de ontdekking moeten komen dat het Nederlandstalige gebied niet ophoudt bij de rijksgrens met België. Het is zonder meer aan de Vlamingen te danken dat de taalgrens tussen het Frans en het Nederands niet samenvalt met deze grens, maar op de huidige (de samenleving in dit land zo verdeeld houdende) lijn is kunnen blijven steken.

Het Noorden zal er begrip voor moeten opbrengen dat met name vanaf 1830 steeds weer opnieuw alle aandacht van leidinggevende figuren in Vlaanderen werd opgeëist door taalaangelegenheden. Hierdoor werden andere zaken, die hadden kunnen bijdragen tot de zo noodzakelijke verheffing van de levensstandaard, bij herhaling naar de achtergrond gedrongen.

‘Was dat niet het geval geweest, we hadden dan veel verder gestaan’ is de mening van een man als André Demedts. Het is eerst na de Tweede Wereldoorlog dat men een begin heeft kunnen maken met het doorbreken van deze cirkel.

Wil er inderdaad geen sprake zijn van een doodlopende weg, dan is het nu de hoogste tijd dat de vooroordelen aan weerskanten opzij gezet worden en dat over de politieke scheidslijn heen het Noorden Vlaanderen de hand toesteekt om zo de bewoners van deze gewesten de verzekering te geven van onze daadwerkelijke steun in de strijd om het Nederlands de plaats te geven in hun land die het rechtens toekomt.

MARTEN HEIDA