Neerlandia. Jaargang 77

[p. 184]

Politiek bedrijven met haken en ogen

Bij het maken van een analyse van de politieke spanningen, die tien jaar lang de Wetstraat hebben beroerd, valt het op hoe het hele Voer-dossier feitelijk permanent door kunstmatigheid is beheerst. Die kunstmatigheid is reeds tot uiting gekomen, wanneer de achteraf zo sterk aangevochten bepalingen uit de taalwet van november 1962 werden uitgewerkt.

In de kamerkommissie van binnenlandse zaken is er eigenlijk over de Voer-gemeenten zeer weinig sprake geweest. Voor de Walen en franstaligen kwam het er manifest op aan, de nagenoeg 70 duizend inwoners van de bij West-Vlaanderen horende gebieden van Moeskroen en Komen naar Wallonië over te hevelen.

De toenmalige minister Gilson had schoon beweren, dat het weinig zin had een enclave van franstalige gemeenten, zoals het Komense, naar een andere provincie te verhuizen, het door Gilson zelf gehuldigde principe van het tot standbrengen van homogeen-eentalige provincies werd hem als tegenargument toegeworpen. Wanneer de minister dan deed gelden, dat men dan logisch moest zijn, en ook de nederlandstalige enclave van de Voerstreek uit de provincie Luik moest lichten en aanhechten aan de provincie Limburg, werd dit met ruime meerderheid in kommissie aangenomen, en zelfs door Waalse volksvertegenwoordigers als de meest wenselijke oplossing gesteund. Op dit ogenblik werd door niemand het nederlandstalige karakter van de gemeenten rond de Voer in twijfel getrokken. Daar zou eerst aan getornd worden in de ultieme kamerdebatten, en vooral wanneer de senatoren zich met

Heuvelland in de Voer.
Limbuphoto

het geval gingen bezighouden in de lente van 1962. Maar minister Gilson kon daartegen aanvoeren, dat een van de Voer-burgemeesters zelf nog opdracht had moeten geven, de notulen van de gemeenteraadszittingen in het nederlands te stellen... omdat er anders leden van de gemeenteraad zouden zijn, die het niet zouden begrijpen! Bovendien had reeds in 1957 de Waalse minister van Openbaar Onderwijs, Collard, om praktische taalredenen moeten beslissen, de scholen van de zes Voergemeenten, die tot dan toe onder het schoolkanton Aubel hadden geressorteerd, bij het kanton Tongeren te voegen.

Het kunstmatige van de hele herrie is ook duidelijk geworden in de sentimentele uitbuiting van beslissingen van de taalwet, die alleen administratief enige betekenis hadden, en uiteraard op het persoonlijke leven van de bevolking geen weerslag hadden. Kijk zelf maar eens even na, wat het voor uw persoonlijk leven betekent, of ge nu tot het arrondissement zus of zo behoort (velen weten het nog zelfs niet). Temeer waar het stelsel van de faciliteiten, zo voor het louter-administratieve als voor het onderwijs, in alle erkende gemeenten met gemengde bevolking - en daartoe behoorden uitdrukkelijk de zes Voer-gemeenten - alle bezwaren, die door de partikulier tegen de taalregeling op overheidsniveau kunnen worden aangevoerd, opvangt.

We zouden de kunstmatigheid in de tien jaar Voeraffaire in detail kunnen ontleden, gaande van het spektakulair ontslag van minister Merlot, na de goedkeurig van de wet, tot de val van de regering Eyskens in 1972, over de liberale voorstellen van 1965 om de transmutatieklassen terug in het leven te roepen, de fameuze inlassing in de grondwet van een speciaal buiten-provinciaal statuut, en het door de Raad van State tot en met afgetakelde ontwerp van minister Dehousse, om dit aparte statuut op de Voerstreek te gaan toepassen. Het was allemaal, als ge de dingen achteraf rustig terug analyseert, typische politiek met haken en ogen. En ge houdt uw hart vast als ge bedenkt, wat de latere generaties over dat politieke bedrijf in ons lieve vaderlandje gaan moeten denken.

De toverformule van Leburton

Het meest typische voorbeeld van politiek geklungel is evenwel de ‘oplossing’ die de regering Leburton aan het Voerprobleem heeft gegeven. Men weet hoe de vork aan de steel zit: het in uitvoering van de schoolpaktwet van 1959 uitgevaardigde besluit van 14 maart 1960 ter garantie van de vrije keuze, waar-

[p. 185]

naar in de taalwetten uitdrukkelijk was verwezen om ook het onderwijs in een andere taal in de faciliteitsgemeenten te organiseren, werd veranderd.

Om de juiste draagwijdte van die klungelarij duidelijk te stellen, is het noodzakelijk de dingen legistiek van nabij te ontleden.

De schoolpaktwet van 29 mei 1959 bepaalt, in artikel 4:

‘Het recht van de ouders om de aard van opvoeding voor hun kinderen te kiezen, sluit de mogelijkheid in, over een school naar hun keuze op een redelijke afstand te beschikken.

Onverminderd het recht hem toegekend door artikel 3, eerste lid, is de Staat verplicht, teneinde de vrije keuze van de ouders te eerbiedigen:

1^o op verzoek van ouders die niet-konfessioneel onderwijs wensen en op een redelijke afstand geen school vinden, waarvan tenminste twee derden van het personeel houder is van een diploma van het niet-konfessioneel onderwijs, hetzij een Rijksschool of afdeling van een Rijksschool te openen, hetzij de kosten van het vervoer naar zulke school of afdeling op zich te nemen, hetzij een bestaande niet-konfessionele vrije school in de subsidieregeling op te nemen;

2^o op verzoek van ouders die konfessioneel onderwijs wensen en op een redelijke afstand geen school vinden, waarvan ten minste twee derden van het personeel houder is van een diploma van het konfessioneel onderwijs, een bestaande konfessionele vrije school in de subsidieregeling op te nemen.

De Koning bepaalt hoeveel ouders er nodig zijn, opdat de Staat de in dit artikel bepaalde verplichting op zich dient te nemen. Hij bepaalt eveneens wat onder redelijke afstand moet worden verstaan’.

Het koninklijk besluit van 14 maart 1960 bepaalt inderdaad, in zijn artikel 3 dat er, voor het bewaarschoolonderwijs en voor het lager onderwijs, 16 ouders vereist zijn, en dat de ‘redelijke afstand’ op 4 km is bepaald. Wij achten het nochtans belangrijk ook te verwijzen naar de eerste twee artikelen van dit koninklijk besluit.

art. 1 ‘De vrije keuze van de ouders, zoals bepaald in artikel 4 van de wet van 29 mei 1959, is toepasselijk op het onderwijs met volledig leerplan. Bovendien is zij toepasselijk per taalstelsel:

in de tweetalige gemeenten, wat de inrichtingen voor bewaarschoolonderwijs, lager onderwijs en middelbaar onderwijs betreft;

in de provincie Brabant, wat de inrichtingen voor normaalonderwijs betreft’.

art. 2 ‘Voor de toepassing van artikel 4 van de wet van 29 mei 1959, dient onder “ouders” verstaan, het gezinshoofd, de voogd of degene aan wiens hoede het kind is toevertrouwd. Bovendien kunnen slechts in aanmerking worden genomen, enerzijds de ouders die een kind hebben laten inschrijven of zich er schriftelijk toe verbinden het te laten inschrijven als regelmatige leerling in een vrije konfessionele school van hun keuze, anderzijds de ouders die er zich schriftelijk toe verbinden een kind in een rijksschool te laten inschrijven.

Het bij dit artikel bedoelde verzoekschrift moet ingediend zijn vóór 1 december, die voorafgaat aan het schooljaar waarop het betrekking heeft’.

Uit deze teksten blijkt, dat er steeds een verzoek moet uitgaan van de betrokken ouders, en dat de wetgever wel degelijk voor ogen heeft gehad dat een minimum-aantal ouders met name moet worden bepaald. Dit laatste blijkt overigens ontegensprekelijk uit het verslag van de heren Lefèvre, Collard en Destenay namens de kamerkommissie voor openbaar onderwijs, bij de schoolpaktwet. Daarin lezen wij inderdaad dat de vraag werd gesteld of de verwijzing naar een aantal ouders niet beter zou worden vervangen door een verwijzing naar het aantal kinderen van die ouders. In het verslag lezen wij: ‘De minister bevestigt dat men kan overwegen in het uitvoeringsbesluit het ‘vereiste aantal ouders’ vast te stellen, rekening houdend met ‘een redelijk minimum-aantal kinderen’.

Pastorij in St-Maartens-Voeren, van waaruit kanunniken-priesters de Voerstreek, Nederlands Zuid-Limburg en het Platdiets taalgebied bedienden, thans overgenomen door het ministerie voor Nederlandse Cultuur
Limbuphoto

[p. 186]

Zo komen wij dan aan het fameuze koninklijk besluit van 10 mei 1973, waarmee de regering Leburton in het besluit van 1960 een artikel 3bis inlast, gesteld als volgt:

‘Ingeval er noodzaak bestaat kunnen, in afwijking van artikel 3, ten opzichte van ieder van de taalgrensgemeenten Moelingen, Remersdaal, 's Gravenvoeren, Sint-Maartens-Voeren, Sint-Pieters-Voeren, Teuven, Komen, Houtem, Neerwaasten, Waasten, Ploegsteert, Moeskroen, Lowingen, Herseeuw en Dottenijs, én wat het bewaarschoolonderwijs én wat het lager onderwijs betreft, het vereiste aantal ouders en de vereiste afstand worden bepaald bij koninklijk besluit op advies van onze in Raad vergaderde ministers’.

Al werden er in Teuven per 1 september '73 een franstalige kleuterklas, en te Moelingen, 's Gravenvoeren en Sint-Maartens-Voeren kleuter- en lagere klassen opgericht, de desbetreffende in ministerraad overlegde uitvoeringsbesluiten bij het besluit van 10 mei werden eerst op 19 oktober 1973 uitgevaardigd, zij het met terugwerkende kracht tot 1 september 1973. Die besluiten van 19 oktober beantwoorden niet aan de geest van de wetgever. Enerzijds is er geen sprake van een welbepaald aantal ouders, anderzijds is er ook geen sprake van het vóór 1 december aan het schooljaar voorafgaande verzoekschrift, uitgaande van die ouders.

Wat het aantal ouders betreft, bepalen die besluiten: ‘aantal ouders: gelijk aan het aantal ouders, die onderwijs in een andere landstaal vragen, onder de voorwaarden bepaald in artikel 6, 1ste lid van de wet van 30 juli 1963 houdende taalregeling in het onderwijs’. Die verwijzing naar de taalwet in het onderwijs heeft betrekking op de eis, dat de voertaal in het gezin wel degelijk de taal moet zijn, waarin de kinderen onderwijs volgen, en bovendien dat die gezinnen woonachtig moeten zijn in de betrokken gemeente. Over de hierrond te voeren taalinspektie, die door de taalwet is opgelegd, geven de besluiten van 19 oktober geen uitsluitsel.

Aan de hand van deze bepalingen volstaat het dat één enkele vader of moeder een school eist in het Frans, om een zodanige school van staatswege op te richten of te subsidiëren. De vraag die hierbij oprijst is: wat gebeurt er met de nederlandstalige scholen? Vergeten wij niet, dat de demografische achteruitgang zich ook doet gevoelen in de Voerstreek, en dat bijv. van 1971-72 tot 1973-74 het aantal schoolplichtige kinderen in de zes Voergemeenten is teruggevallen van 712 tot 673. Het zou toch een ondenkbare toestand worden, als de uitzonderingsscholen in het Frans subsidies krijgen zodra er slechts één enkele leerling is en er méér vereist wordt voor de subsidiëring van de gewone door de wet voorgeschreven gemeentescholen...

Wij zegden reeds, dat er iets mis loopt met de verzoekschriften, die door de wet en het besluit van 1960 zijn voorgeschreven. Het nieuwe besluit van 10 mei 1973 heeft op dat stuk geen enkele wijziging aangebracht aan de bestaande voorwaarden, want dit verzoekschrift figureert in artikel 2 van het besluit van 1960, en de regeling-Leburton heeft alleen afwijkingen ingevoerd op artikel 3.

Vermits het door de ouders ingediende verzoekschrift een ‘conditio sine qua non’ is voor het oprichten van vrije-keuze-scholen, moet het uitvoeringsbesluit over de oprichting van een dergelijke uitzonderingsschool daarnaar in zijn motivering verwijzen. Welnu, dat is niet het geval in geen enkel van de besluiten van 19 oktober 1973, waar alleen in de konsideransen overwogen wordt ‘dat er noodzaak bestaat voor het schooljaar 1973-74 af te wijken van...’. Die verzoekschriften bestaan er dus blijkbaar niet, en moesten nochtans - om de oprichting van franstalige klassen in september 1973 mogelijk te maken - zijn ingediend vóór 1 december 1972. Alle subsidiëring van de franstalige klassen in de Voerstreek is bijgevolg onwettelijk en kan voor de raad van state worden aangevochten!

Om het geklungel nog wat sterker in de verf te zetten kunnen we, tenslotte, nog een laatste ernstig bezwaar naar voren brengen. Toen de taalwetten op het onderwijs werden behandeld in de kamer, werd er uitdrukkelijk verwezen naar de regeling van de vrije keuze in toepassing van het schoolpakt, om de mogelijke oprichting van anderstalige scholen in faciliteitsgemeenten mogelijk te maken. Tijdens de voorbereidende werken in de kommissie werden overigens de in het besluit van 1960 vastgestelde getallen: 16 ouders en 4 km afstand - uitdrukkelijk geciteerd, en het is op basis van die getallen dat de wetgever de verwijzing naar die regeling heeft opgenomen. Door die gegevens nu juist voor faciliteitsgemeenten bij koninklijk besluit te wijzigen - en hoe dan nog, we hebben het juist gezien - heeft de uitvoerende macht een beslissing van de wetgevende macht ongedaan gemaakt.

En dat kan hoegenaamd niet meer door de beugel.

LOUIS VAN NULAND