Neerlandia. Jaargang 77

[p. 145]

Spiegel van de Nederlanden

[p. 146]

Regering en kamer houden elkaar in balans

Den Uyl redt het voorlopig wel

Volgens een Nederlandse zegswijze bestaan er een aantal fenomenen, verschijnselen, instanties of hoe men ze ook noemen wil, bij wie of bij wat ‘niets onmogelijk’ is. Ieder vult die uitdrukking in naargelang het onderwerp waarvan hij (of zij) wil zeggen dat men er in feite àlles van kan verwachten. Opvallend vaak wordt het beweerd van de politiek, en de hele wereldgeschiedenis laat inderdaad zien dat er in de politiek ‘niets onmogelijk’ of, wat positiever gezegd, ‘alles mogelijk’ is.

Toegepast op de Nederlandse politiek van de nazomer en de voor-herfst, en dan speciaal met het oog op het voortbestaan van de regering-Den Uyl, krijgen we een beetje de neiging om aan de waarde van dat veelgebruikte gezegde te twijfelen. Natuurlijk kunnen er onverwachte dingen gebeuren en zijn er onberekenbare invloeden van buitenaf die het progressief-christelijke kabinet in zijn existentie zouden kunnen bedreigen, maar normaal gesproken zitten de premier en zijn ploeg stevig in het zadel. Wat meer betekent: de regering heeft, terwijl we deze regels schrijven, al bewezen tegen een stootje te kunnen. Daarvoor behoeven we alleen nog maar, terugblikkend, na te gaan hoe de reactie van de volksvertegenwoordiging, de Tweede Kamer, is geweest op de Troonrede, de jaarlijkse regeringsverklaring op de derde dinsdag van september, en op de rijksbegroting voor 1974, beter bekend als de Miljoenennota.

K.V.P. en A.R.P.: soepel

Alvorens wat nader in te gaan op die Kamer-reacties - de algemene beschouwingen dus - dient eerst iets gezegd over de Troonrede zelf. Ze werd door de Koningin uitgesproken op dinsdag 18 september, drie dagen nadat door minister Duisenberg (Financiën) de revaluatie van de gulden bekend was gemaakt. Daags na de publicatie van deze financiële ingreep gaven de Kamerfractieleiders van de twee christelijke regeringspartijen, mr. F. Andriessen van de Katholieke Volks-Partij en mr. W. Aantjes van de Anti-Revolutionaire Partij, te kennen dat zij zich soepel zouden opstellen tegenover de regering. Ze verklaarden dit in antwoord op een uitlating van hun Partij-van-de-Arbeid-collega drs. Ed. van Thijn die op het congres van zijn groepering enige twijfel had uitgesproken over de christelijke bereidheid om de regering voldoende te steunen. Met name had Van Thijn te verstaan gegeven dat K.V.P. en A.R.P. de diverse wetsontwerpen van het kabinet wel eens zouden kunnen ‘uitkleden, halveren of ontkrachten’.

Voor de door Van Thijn uitgesproken twijfel was overigens wel aanleiding geweest, gezien de hele en heel lange voorgeschiedenis van het ‘rood-roomse’ kabinet en rekening gehouden met wat in de maanden na de ‘inauguratie’ van Den Uyl door politici uit de twee grootste christelijke partijen bij allerlei gelegenheden was gezegd en geschreven. Maar zelfs al werd bij die gelegenheden ook de christendemocratische samenwerking naar voren gebracht, inclusief de in de oppositie verkerende Christelijk-Historische Unie, van werkelijke ‘dreigementen’ was toch eigenlijk geen sprake geweest. We zullen maar aannemen dat Van Thijn eerder bedoelde zijn partij - het was immers op een congres! - wat op te warmen.

Geen echt ‘keerpunt’

De Troonrede dus. Ongetwijfeld ademde ze een andere toon, was ze opgesteld in een andere sfeer dan de Prinsjesdag-verklaringen van Den Uyls voorgangers Biesheuvel en De Jong (om maar niet verder in het verleden terug te gaan). Er waren prioriteiten verlegd, met een beetje goede wil kon men van een nieuwe visie spreken, maar het machtige ‘keerpunt’, door de PvdA in haar verkiezingscampagne en tijdens de kabinetsformatie met zo'n nadruk uitgespeeld, was toch eigenlijk in de Troonrede niet te herkennen. Zeker, een zaak als ontwikkelingshulp, kreeg meer nadruk dan voorheen, het welzijnswerk dat tijdens het voorgaande bewind nogal wat aderlatingen had moeten ondergaan, werd een flink stuk opgetild, er werden verlagingen in het vooruitzicht gesteld van de leerlingenschalen bij het kleuter- en basis-onderwijs en zo waren er nog wel meer punten die men als positief kon ervaren.

Waar het echter de met veel nadruk beloofde en aangekondigde ‘wezenlijke maatschappijhervormingen’ (we vinden het plechtig uitgedrukt, maar zijn er in al die jaren waarin met deze slogan werd geschermd, niet in geslaagd in concreto te ontdekken wat daarmee nu heel precies bedoeld wordt) betrof, was de Troonrede vaag, onhelder, weinig zeggend. Hoe afstandelijk die ‘wezenlijke maatschappijhervormingen’ ook klinken, we begrijpen uiteraard dat het iets, veel misschien, te maken heeft met een andere inkomensverdeling, met spreiding van macht, verwezenlijking van meer democratie, enz. Maar juist op deze en dergelijke punten werden we van de Troonrede nauwelijks iets wijzer. Heeft de regering dat allemaal zelf nog niet zo helder voor ogen of besef ze dat de tijd nog niet daar is om ver-gaande stappen aan te kondigen?

Bescheiden geheel

Niet om deze vragen te omzeilen, maar we kunnen wel stellen dat het moeizaam bereikte samengaan van progressieven (PvdA, D'66 en Politieke Partij Radikalen) en christelijke partijen betekent dat juist ten aanzien van dat ‘keerpunt’ - de politieke grondslag van de samenwerkende progressieven was immers ‘Keerpunt '72’ gedoopt - zoveel compromissen dienden te worden aangegaan dat er wel een bescheiden geheel moest overblijven. Daarnaast staat wel vast dat de ontwikkeling van de Nederlandse economie onvermijdelijk beperkingen stelt aan de uitvoering van het progressieve programma. Door de oorlog in het Midden-Oosten en de boycot van Nederland door olieleverende landen (maar over deze zaken valt bij het schrijven van deze ‘Spiegel’ nog te weinig te beweren) worden de economische vooruitzichten zelfs nog moeilijker. Wellicht is een aanpassing van de beleidsvoornemens van Den Uyl straks een onvermijdelijke zaak.

Samenvattend kan van de Troonrede gezegd worden dat er frisse geluiden in te beluisteren waren, dat ze zeer zeker ‘iets anders’ bracht, maar dat de uitgesproken voornemens op menig terrein vraagtekens eisen wat de nadere uitwerking en vooral wat de uitvoering betreft. Typisch was dat in de dagen na Prinsjesdag door de publiciteitsmedia meer aandacht werd geschonken aan het weglaten van de naam van God in de slotformule van de regeringsverklaring en aan de tegenbegroting die door de oppositionele VVD, de liberalen dus, als reactie op de Miljoenennota werd opgesteld. Zonder dit ‘randverschijnselen’ bij de Troonrede te noemen, willen we maar zeggen dat de twee belangrijkste staatsstukken van het jaar zeker bij het grote publiek niet de aandacht krijgen die ze verdienen. Maar is het ooit anders geweest?

[p. 147]

Verdeelde oppositie

Komen we nu bij de algemene beschouwingen in de Tweede Kamer, het jaarlijkse meerdaagse debat dat ditmaal drie weken na Prinsjesdag werd gehouden. Zoals boven gezegd waren de K.V.P. en A.R.P. er openlijk voor uitgekomen dat ze het kabinet op een soepele wijze zouden benaderen. Uit die hoek - het klinkt wat oneerbiedig - waren dan ook geen wezenlijke ‘aanvallen’ te verwachten. En omdat de oppositie, verdeeld als ze is, bepaald niet tot een stormloop op de regeringsveste overging, kon een landelijk namiddagblad daags na het Kamerdebat een beschouwend artikel over het Haagse gebeuren inleiden met de zin: ‘Het kabinet-Den Uyl zit, politiek gesproken, voorlopig gebeiteld’.

Dat is ook onze mening, vandaar dat we ditmaal er niet aan willen toevoegen:... maar toch is in de politiek niets onmogelijk. Daarvoor is immers geen enkele reden. Inderdaad gaven de woordvoerders van de twee christelijke regeringspartijen al op de eerste dag van het debat te verstaan dat het allerminst hun bedoeling was het kabinet te dwarsbomen, hinderlijk te volgen of een soort ontmantelingspolitiek te gaan bedrijven. Nu was het optreden van de PvdA-fractieleider Van Thijn er ook niet naar om boze opmerkingen van de christelijke partners uit te lokken. Het katholieke dagblad De Tijd noteerde: ‘Het leek wel alsof de progressieve drie hun (de christelijke partijen - J.Vd.) alle gelegenheid wilden bieden, te demonstreren dat het beter botert tussen de christendemocraten en het kabinet’.

Wiegel en Drees

Ronduit weinig imponerend was de rol van de VVD-fractieleider Wiegel. Zijn verbale begaafdheid en zijn slagvaardigheid in het debat-op-korte-termijn konden niet verhelen dat hij in wezen weinig partij bood. Hij slaagde er niet in een hoofdrol te spelen aan de oppositionele kant, hij bleef inhoudelijk onder de maat en faalde bij het verwerven van steun aan de kant van de niet-regeringspartijen. Niet ten onrechte schreef het dagblad Trouw: ‘Een oppositieleider die getalsmatig geen alternatief voor het kabinet kan bieden, moet zijn kracht zoeken in het zaaien van ruzie en verdeeldheid tussen de coalitiegenoten, maar Wiegel heeft op dat gebied weinig tot niets weten te verzinnen’.

Aan de oppositionele kant was het optreden van oud-minister Drees (DS'70) veel markanter. Zijn kennis van zaken bleek soms werkelijk frappant, zijn inzichten (waarmee we niet bedoelen te zeggen die te delen) imponeerden velen. Drees slaagde erin bij de behandeling van het punt der volgens hem toenemende criminaliteit in Nederland de eerste minister in het nauw te drijven, iets wat Wiegel gedurende de drie debat-dagen niet lukte. Niet onvermeld, dachten we, mag de inbreng van de communistische fractieleider Bakker blijven. De uitbundige wijze waarop hij gebruik maakt van beeldspraak en woordspelingen, wekt nogal eens de indruk dat hij de zaken simplificeert. Niets is minder waar: hij kleedt zijn rechtlijnigheid in een vorm in die ook de mensen buiten de Kamerbanken aanspreekt. Menige principiële tegenstander van Bakker sprak tegenover ons bewondering uit voor zijn (Bakkers) bijdrage aan het debat.

Kabinetssucces

De stabiele basis waarop het kabinet-Den Uyl zich voorlopig wel bevindt, kreeg een bevestiging bij het stemmen over de lange lijst van moties aan het einde van de algemene beschouwingen. Uit de re- en duplieken na de reacties van de premier was al duidelijk geworden dat die stemmingen weinig meer dan een formaliteit zouden zijn. Het was in feite ook zo

Tot besluit: niets is definitief, dat geldt ook voor de politiek. Er wachten het kabinet-Den Uyl ongetwijfeld nieuwe en dan meer toegespitste confrontaties met de Kamer. Men behoeft slechts te denken aan zaken als het Centraal Accoord (tussen regering en bedrijfsleven), de selectieve investeringsregeling, de huuraftrek voor eigen woningen, enz. Daarbij zal het er waarschijnlijk heter aan toe gaan. Niettemin is onze conclusie - en die is uiteraard tijdgebonden en voor sommige lezers wellicht speculatief - dat Den Uyl het best een hele tijd zal rooien. Er is een duidelijk te onderkennen balanssituatie. Dat die door onvoorziene omstandigheden verstoord zou kunnen worden, achten ook wij niet uitgesloten, maar weinig waarschijnlijk. Daarbij voor ogen houdend dat onze twijfel aan de houdbaarheid van de zegswijze ‘In de politiek is niets onmogelijk’ allerminst als een dogma bedoeld is.

JAN VERDONCK

Moet dat nu zo?

De veelbesproken IBRAMCO-zaak (een Belgisch-Perzische olie-overeenkomst) werpt haar schaduwen tot in Nederland. Het was immers te Maastricht waar vele duizenden (ook uit België) protesteerden tegen de - eventuele - vestiging van een olieraffinaderij in Ternaaien. Het is dààr dat de Iraanse olie verwerkt zou worden, maar net over de grens, in Nederlands Limburg, vreest men de kwade dampen die het bedrijf zou uitstoten.

Tot daar is het allemaal nog normaal.

Minder gewoon is het gekissebis dat over deze zaak tussen België en Nederland ontstond. Terwijl van Belgische kant, wellicht een beetje te luchthartig, werd gesuggereerd om de schoorstenen van de raffinaderij zo hoog te maken dat de rook ‘over Nederlands-Limburg heen zou waaien’, repliceerden sommige Nederlandse politici met ‘revanche-ideeen’. Zo van: jullie die smerige troep in Ternaaien, dan van onze kant geen medewerking aan de totstandkoming van het Baalhoekkanaal door Zeeuwsch-Vlaanderen naar het nieuwe Antwerpse industriegebied.

Terecht wees de Nederlandse premier Den Uyl een dergelijke wraakneming van de hand. Hij zei ook dat de Belgische souvereiniteit niet moest worden aangetast. Over die soevereiniteit (een begrip dat toch ook zijn ontwikkelingen kent) zou nog wel iets meer te zeggen zijn We doen dat niet, maar wijzen er wel op dat een controverse zoals die nu ontstaan is, zich tussen twee Benelux-partners toch niet zou mogen voordoen Het lijkt me trouwens strijdig met de Benelux-overeenkomst(en) dat een dergelijke zaak wordt afgewerkt op een wijze zoals dat nu gebeurt. De kwestie is nu sterk in het emotionele vlak getrokken terwijl men pratend en onderhandelend, zoals verdragspartners betaamt, tot een zakelijke en naar twee kanten bevredigende oplossing zou hebben kunnen komen.

Voor de Benelux is die gang van zaken echt te gek geweest Niet ten onrechte zei de Nederlandse minister Vorrink tegen protesterende landgenoten: ‘Maar we kunnen toch geen nieuwe tiendaagse veldtocht tegen de Belgen gaan beginnen!’

Overigens: het staat op dit moment nog met vast dat die raffinaderij er komt én dat ze in Ternaaien wordt gebouwd. Het gebakkelei is dus niet alleen on-Beneluxerig, maar ook voorbarig.

J.Vd.