Neerlandia. Jaargang 77

[p. 105]

Een jaar Nederlandse Cultuurcommissie te Brussel

De balans van het eerste bestaansjaar van de Nederlandse Commissie voor de Cultuur van de Brusselse Agglomeratie lijkt nogal ontgoochelend. De leden en de eerste personeelskern van de NCC hebben een jaar van intense en vermoeiende werking - tot de lichamelijke uitputting toe - achter de rug en toch is van deze activiteit weinig overgekomen bij het publiek, laat staan enige invloed uitgegaan op de taalverhoudingen te Brussel, nochtans de voornaamste opdracht van de Commissie.

De waarheid is dat de NCC een nieuw publiekrechterlijk orgaan is waarvan elke stap een juridisch precedent schiep en dat van bij haar geboorte verstrikt zat in talloze juridisch-administratieve en financiële vraagstukken. Terzelfdertijd diende de NCC zich waar te maken niet alleen tegenover de andere openbare organen waarmede zij raakvlakken vertoont, maar ook ten opzichte van de Vlaamse gemeenschap van Brussel.

Ook het tweede levensjaar van de Commissie zal wel noodzakelijkerwijze besteed worden aan het uitklaren van deze moeilijkheden terwijl de vernederlandsingseffecten (if any) van de Commissie met enig optimisme pas over vijf jaar, d.w.z. na het verstrijken van de eerste mandaten, kunnen worden verwacht. Inmiddels blijft vanuit de franstalige hoek, de socio-culturele druk op de Vlaamse Brusselaars doorwegen, iets waarvan de Commissie zich wel bewust is, maar dat zij voorlopig niet kan verhelpen.

Administratieve moeilijkheden

Het zou ons te ver leiden de talrijke technisch-administratieve vraagstukken aan te halen waaraan de Commissie van bij haar geboorte het hoofd moest bieden: zij vormen nochtans de stof voor een boeiend toneelstuk compleet met sensationele wendingen, ‘dei ex machina’ en dramatische ontknopingen.

Het volsta te vermelden dat uiteindelijk ontdekt werd dat de Commissie toch een gemeentelijk statuut heeft. Dit heeft zijn belang: zolang dit niet vaststond, kon geen statuut van het personeel opgesteld worden en zonder personeel kon de Commissie niet werken. Het personeelsstatuut is nu goedgekeurd; de drie wettelijke graden (secretaris, adjunct-secretaris en ontvanger) werden benoemd en er werd een kader goedgekeurd voor het andere personeel.

Ook inzake de voogdij is er enige klaarheid gekomen: zoals voor elke gemeente is de rechtstreekse voogd, de provinciegoeverneur; als hogere voogdijoverheid treedt de Minister van Binnenlandse Zaken op maar er werd beslist dat voor alles wat het beleid van de Commissie aangaat, de opperste voogd, de Minister van Nederlandse Cultuur zou zijn, iets wat ons slechts kan verheugen.

Het dient immers gezegd dat de Commissie, vooral in haar eerste bestaansmaanden, niet heeft mogen rekenen op de overdreven simpatie van de goeverneur: bijna elk commissiebesluit werd sistematisch geschorst of, bij wijze van afwisseling, voor negentig dagen uitgesteld: het was voor de Nederlandse cultuurcommissie slechts een magere troost dat de collega's van de Franse Commissie en van de Agglomeratieraad van hetzelfde laken een broek kregen: taaldiscriminatie zat er dus kennelijk niet in. De neofietenijver van de Commissie werd hierdoor wel niet geblust maar het is duidelijk dat dit alles veel werk meebracht dat nuttiger had kunnen worden besteed... Nog meer werk vergde echter het uitklaren van het financieel statuut van de Commissie.

Financiele problemen

Voor 1972 (minder dan vier maand werking) was op de begroting van Nederlandse Cultuur voor de NCC een bedrag van F 7,5 miljoen uitgetrokken. Aan de hand van haar programma voor 1973 en na ruggespraak met diverse ministeriële departementen had de NCC een begroting van zowat F 70 miljoen (waaronder F 20 miljoen overdrachten van reeds bij Nederlandse Cultuur bestaande posten) opgesteld.

Groot was de ontsteltenis toen bleek dat het ministerie voor 1973 opnieuw slechts F 7,5 miljoen had

Donderdagmiddaganimatie op het Muntplein met de steun van de Nederlandse Commissie voor de Cultuur van de Brusselse Agglomeratie.

[p. 106]

uitgetrokken - niet eens voldoende om de wettelijke uitgaven te dekken. De nieuwe minister van Cultuur, de heer Chabert, begon manhaftig in de begroting van zijn voorganger te delven naar een post die kon worden overgedragen naar de NCC maar kon uiteindelijk slechts ‘een paasei’ van F 5 miljoen aanbrengen. Voor een aantal Vlaamse organisaties die (omwille van de Commissie) van hun andere inkomstenbronnen waren afgesneden of die een grote hoop hadden gesteld op een nieuwe lente betekende dit een financiële catastrofe. De Commissie besliste haar zaak voor de openbare opinie te brengen die sterk reageerde. Geruggesteund door de solidariteit van de Vlaamse culturele verenigingen en van de pers werden nieuwe onderhandelingen met de regering ingezet.

Op dat ogenblik werd het ei van Columbus gevonden. Het bleek namelijk dat de inschrijving van de middelen van de Commissie op de begroting van Nederlandse Cultuur ongrondwettelijk was en slechts tijdelijk kon worden verantwoord, namelijk zolang de cultuurraden niet bestonden. De middelen van de NCC komen wettelijk hoofdzakelijk van een dotatie, in te schrijven op de begroting der dotatiën (dus naast de dotatie voor het koningshuis, het parlement, het rekenhof, enz.).

Op een van zijn laatste vergaderingen voor de vacantie besliste de ministerraad dan ook ter gelegenheid van het volgende bijblad een dotatie voor de NCC (en voor de Franse Cultuurcommissie) in te schrijven op de begroting van dotatiën en wel van F 50 miljoen elk. Zodat de Commissie voor 1973 over F 57,5 miljoen zal kunnen beschikken, want de toelage

Pottenbakker aan het werk op het Muntplein (donderdagmiddaganimatie).

op de begroting van Nederlandse Cultuur was inmiddels reeds gestemd...

Het verhaal van de financiële perikelen weze afgerond met de vermelding dat de Commissie het bestond in februari de begroting 1973 op te stellen en goed te keuren zonder te weten of zij ooit verwezenlijkt zou worden en dat zij vóór 15 april zoals reglementair bepaald ook de begroting 1974 gestemd had, eveneens zonder zekerheid. Zo is de Commissie erin geslaagd, in amper vijf maand, drie begrotingen ('72, '73 en 74) te bespreken, goed te keuren en te stemmen, een unicum in de Belgische gemeentelijke geschiedenis.

Betrekkingen met de andere Brusselse instellingen

Bevoegdheidsgeschillen met de Brusselse gemeenten zijn er tot dusver niet geweest maar dit kan in de toekomst wel anders worden.

Enkele schermutselingen met de gemeente Anderlecht - die de toelagen aan de plaatselijke Vlaamse culturele raad scherp ingekort heeft, zogezegd omwille van het bestaan van de Cultuurcommissie en die het eveneens met de NCC aan de stok kreeg in verband met de verplaatsing van een Vlaamse school - wijzen erop dat talrijke kiemen van conflicten schuilen in het gebrek aan bevoegdheidsafbakening tussen gemeenten en commissie.

Ook met de Agglomeratieraad - die volledig door de Franstalige extremisten beheerst wordt - waren er tot dusver geen moeilijkheden. Conflicten kunnen zich evenwel voordoen met de ‘Verenigde Commissies voor de Cultuur’ die o.a. de nationale en internationale promotie van Brussel dienen te behartigen. Diverse materies - toerisme bv. ruimtelijke ordening en leefmilieu - vallen voor bepaalde aspecten zowel onder de bevoegdheid van de Cultuurcommissies als van de Agglomeratieraad. De heer Poupko, voorzitter van de Verenigde Commissies en van de Franse Cultuurcommissie (vanaf september zit de heer Weckx, voorzitter van de Nederlandse Cultuurcommissie, de Verenigde Commissie voor) heeft tot dusver weinig potten gebroken. Het dient echter gezegd dat ondanks talrijke vergaderingen, de Verenigde Commissies nog niet van de grond gekomen zijn, mogelijk omdat het op gang brengen van de taalcommissies voorrang leek te hebben. Maar misschien verandert dit wel na september.

Het is hier wellicht de plaats om enkele woordjes te zeggen over de samenwerking met de Franstaligen. Of die überhaupt mogelijk was kon teoretisch betwijfeld worden vermits de twee taalcommissies

[p. 107]

die samen de Verenigde Commissies vormen elk van hun kant in handen zijn van de meest radicale strekking: Rassemblement Bruxellois (FDF-PLP) en VU-CVP. Elke taalgroep heeft bovendien een dubbel vetorecht zodat denkbaar was dat geen enkele beslissing zou worden genomen. Welnu, tot dusver werden alle beslissingen van de Verenigde Commissies schier eenparig aangenomen. Dit is de franstaligen niet ontgaan - zelfs ‘Le Soir’ (van FDF-tendens) spreekt over ‘un tour de force’. De Verenigde Commissies bewijzen dat een gesprek tussen beide partijen ook te Brussel mogelijk is als maar elke taalgroep in volle vrijheid zijn eigen potje kan koken. Het toont tevens aan dat een federalistische oplossing, ook voor Brussel, leefbaar is.

Van de Rassemblement Bruxellois-oppositie in de Nederlandse Cultuurcommissie zelf ondervond de meerderheid weinig hinder. (Het is trouwens opvallend hoezeer deze door Franstaligen aangeduide Vlamingen door hun partijgenoten van de Franse Cultuurcommissie bijna ostentatief genegeerd worden). Deze zwakke houding van zijn volgelingen is natuurlijk een doorn in het oog van de voorzitter van het Rassemblement Bruxellois, de heer Jean Van Rijn, de advocaat van Nederlandse afkomst, die met het koude fanatisme van de apostaat de Franstalige Brusselaars in brandartikels in ‘Le Soir’ tegen hun Vlaamse medeburgers opzweept. Op een persconferentie in aanwezigheid van een duidelijk gegeneerde Poupko beschuldigde Van Rijn de Nederlandse Cultuurcommissie van partijdigheid omdat zijn (FDF) strekking er niet aan bod zou komen! Deze aanval had het voordeel dat zij de Cultuurcommissie een aantal simpatiebetuigingen vanwege de Vlaamse verenigingen van Brussel opleverde...

De Vlaamse gemeenschap van Brussel

Vermits de Nederlandse Cultuurcommissie o.a. een coördinerende taak heeft moest zij niet alleen dokteren aan haar interne organisatie maar tevens haar plaats bepalen in het boeiende maar ingewikkelde culturele leven te Brussel. Deze taak was zeer dringend want enkele instellingen die bijzonder nuttig werk hadden geleverd, dreigden mede door het ontstaan van de NCC te verdwijnen. Het zijn instellingen zoals het Vlaams Onderwijs Centrum (VOC), het Contact- en Cultuurcentrum (CCC) en andere die op privé-initiatief of onder impuls van de vorige minister van Cultuur te Brussel opgericht waren in afwachting dat de Nederlandse Cultuurcommissie er kwam en die bepaalde bevoegdheden van de NCC uitoefenen. Deze instellingen riskeerden hun toelagen te verliezen onder verwijzing naar de NCC die echter zelf voor het grootste gedeelte van 1973 financieel machteloos was. Overigens wil de NCC geen reusachtige cultuurburocratie worden maar wenst zij zoveel mogelijk het cultuurbeleid te delegeren wat inhoudt dat de betrokken instellingen hun taak zouden moeten voortzetten. De inpassing van hun activiteiten in het globale cultuurbeleid van de NCC vergde echter langdurige onderhandelingen waaraan werd deelgenomen door vertegenwoordigers van het kabinet van Nederlandse Cultuur, de Nederlandse Cultuurcommissie, de vice-gouverneur van Brabant, en de voornaamste betrokken instellingen, te weten het C.C.C., het V.O.C., de Agglomeratieraad van de Nederlandstalige Brusselse Jeugd (ANBJ) en de Agglomeratieraad van de Plaatselijke Socio-Culturele Werking (APSKW) die geacht wordt het Vlaamse verenigingsleven van Brussel te vertegenwoordigen. Een overeenkomst zal vermoedelijk over enkele weken getekend worden.

Enkele verwezenlijkingen

Ondanks deze talrijke technische, administratieve en juridische moeilijkheden is de Cultuurcommissie er toch in geslaagd stilaan haar taak te gaan vervullen. Een aantal adviezen en beslissingen op het culturele vlak werden getroffen waarvan wij slechts één willen aanhalen omdat het (op kleine schaal) geschiedenis-makend was: begin juli besliste de Commissie de

Jong Festival van Vlaanderen. Theo Mertens dirigeert klassieke muziek te midden het jeugdig publiek

[p. 108]

Vlaamse nationale simbolen aan te nemen voor al haar inrichtingen. Op 11 juli wapperde de Vlaamse Leeuw aan het statige huis aan de Hertogstraat 33 (zetel van de Commissie), tussen Parlement en Koninklijk Paleis. Ze werd bewaakt door een Brussels politieagent... Het voorbeeld wekte stimulerend op het ministerie van Nederlandse Cultuur dat enkele uren later aan zijn diensten opdracht gaf eveneens de vlag uit te steken.

Van meer practisch belang is dat de Commissie gestart is met de voltooiing van het peuterplan en dat zij start met een kinderkribben-plan. Hiervoor mag zij een dikke kaars branden voor de nieuwe minister van Volksgezondheid, de heer De Saeger, die een stukje wet heeft laten stemmen waardoor het saldo van F 400 miljoen, overschot van het geld voor het peuterplan, nu ook voor de uitbouw van een net van voorschools onderwijs (met inbegrip van kinderkribben) kan worden gebruikt. Door een vergissing in de vorige wet kon dit geld tot dan alleen gebruikt worden voor peuterscholen, waarvan er te Brussel voorlopig genoeg zijn.

Over enkele weken gaat te Anderlecht de eerste peutertuin (met inbegrip van kinderkribbe) van de Nederlandse Cultuurcommissie open. Hiermede wordt het ontstaan van een vijfde schoolnet (naast het officieel, vrij, gemeentelijk en provincie-onderwijs, komt nu het commissieonderwijs) daadwerkelijk bekrachtigd.

Besluit

Het moeilijke eerste jaar had althans dit voordeel dat de leden van de NCC nu een duidelijker inzicht hebben in hun mogelijkheden en begrenzingen.

Het weze alvast gezegd dat de Commissie niet in staat is haar hoofdopdracht - het stoppen van de verfransing of zelfs de effectieve bescherming van de Vlaamse gemeenschap van Brussel - waar te maken. De verfransing - daar zijn de meeste sociologen het over eens - is van socio-structurele aard. En op de structuren: de gemeentebesturen, de parastatale instellingen, het bedrijfsleven, kortom, de socio-politieke machtspiramide, heeft de Commissie geen vat. De Commissie kan zich slechts bezighouden met onderwijs en cultuur, d.w.z. materies waarin de Brusselaars terechtkomen die reeds aan de verfransing weerstonden. De Commissie kan dus slechts ‘kurieren am Sympton’. En dit beperkte werkgebied moet zij dan nog delen met de gemeenten. Deze blijven volledig bevoegd inzake onderwijs en cultuur. Nu bedraagt de begroting 1973 (gewone uitgaven) van de ene gemeente Schaarbeek voor onderwijs en cultuur F 504 miljoen, daar waar de Cultuurcommissie voor dezelfde materies voor de ganse agglomeratie op ruim F 50 miljoen mag rekenen. Overigens werd eenzelfde bedrag toegewezen aan de Franse Cultuurcommissie. Zonder overdreven zwartgallig te zijn, past dan ook een zeker realisme.

De rol van de Commissie zal derhalve in de toekomst slechts aanvullend kunnen zijn. Dit belet niet dat enige activiteit gevoerd kan worden om het zelfvertrouwen van de Vlaamse Brusselaars te herstellen of om het Vlaamse imago te Brussel te verstevigen, vermits uit onderzoekingen gebleken is dat het sociaal mimetisme een voorname rol speelt in de verfransing. Acties in die zin waren bv. de bijzonder geslaagde donderdagmiddaganimaties met Vlaamse artiesten op het Muntplein. De commissiedeelneming aan grote cultuurmanifestaties te Brussel (Nacht van de Poëzie, Europalia enz.) moet eveneens in dit licht worden gezien.

Hiernaast en zelfs prioritair moet de Commissie de plaatselijke Vlaamse verenigingen steunen die zich in de meeste Brusselse gemeenten in zogenaamde socio-culturele raden hebben gebundeld en die goed veldwerk doen voor het zelfbewustzijn van de Vlamingen. Tenslotte lijkt het ons absoluut noodzakelijk dat de propaganda voor de Vlaamse scholen te Brussel ernstig wordt aangevat. Door het herstel van de vrijheid van de familievader is de laatste dam tegen de franse socio-economische druk weggevallen - van de andere kant mag aanvaard worden dat een kind dat in een Vlaamse school terecht komt. voor de Vlaamse gemeenschap gered is. Het belang van een goede publiciteit voor de Vlaamse school kan dus niet genoeg worden onderstreept.

Maar uiteindelijk zullen slechts structuurhervormingen in een federalistische zin de Vlaamse Brusselaars definitief kunnen beschermen. Inmiddels kan de Cultuurcommissie trachten te redden wat kan of althans conservatoire maatregelen treffen. In deze werking zou de Commissie sterk gesteund worden indien bv. de bevoegdheden inzake cultuur en onderwijs van de Brusselse gemeenten integraal zouden worden overgeheveld naar de twee Commissies, zoals bv. de huisvuilophaling integraal overgeheveld werd van de gemeenten naar de Agglomeratieraad. Tevens zouden de Commissies het recht moeten hebben hiervoor taksen te heffen, zoals dit nu reeds kan door de Verenigde Commissies.

Tenslotte ware wenselijk dat de vice-goeverneur van Brabant, de heer Cappuyns, die nu in de praktijk alleen toezicht heeft op de zuivere taalaangelegenheden, een bevoegdheidsuitbreiding zou krijgen voor alle Brusselse aangelegenheden.

ANDRÉ MONTEYNE