Neerlandia. Jaargang 77

[p. 57]

Belgisch-Limburg ontworstelt zich aan de kolencrisis

Welvaartsbeleid en welzijnspolitiek

Het basis-gegeven van de economische problematiek van Belgisch Limburg - de voorstanders van de integratie der beide Limburgen noemen het dikwijls ‘West-Limburg’ - is gedurende vele jaren uitsluitend zijn snelle bevolkingsgroei geweest.

Sinds ruim een decennium zijn zich daarbij de steeds scherper wordende koiencrisis en de moeilijkheden in de landbouw, vooral in de fruitsector, komen voegen. Over het algemeen kan men zeggen, dat Belgisch-Limburg tot nog toe bevredigende oplossingen heeft gevonden voor zijn vraagstukken.

Een voordeel was wellicht datgene wat voorheen het grote nadeel was, nl. dat het een ‘jonge’ provincie is in alle betekenissen van dit begrip, nl. niet alleen door de jonge bevolking, maar ook door het feit dat zij vroeger, excentrisch gelegen in het Belgisch nationaal economisch bestel, niet gelijkwaardig met de andere gewesten van het land was geëvolueerd. In Belgisch-Limburg kon men op het ogenblik toen de idee van een optimale benutting van de ruimte reeds ingang had gevonden, beginnen met een evenwichtige spreiding van de industrie, van de woongebieden, van de landbouwzones en van het ‘groen’.

Dit betekent natuurlijk niet dat er geen woonwijken waren ontstaan op plaatsen waar ze beter hadden kunnen wegblijven en dat er geen mijnen en fabrieken waren ingeplant op terreinen, waarvan men nu zegt dat ze beter in hun natuurstaat waren behouden gebleven, maar alleszins heeft zich dit in mindere mate voorgedaan dan in de van oudsher geïndustrialiseerde streken van België.

Industrialisatie voorrang

Toen Belgisch-Limburg aan zijn grote industrialisatie-slag begon, was er nog alles aanwezig: er was ruimte, er was arbeidsaanbod van een bevolking die de verhoging van haar welvaart met energie betrachtte en er was de mogelijkheid om de infrastructuur volgens moderne behoeften te organiseren. Het enige wat ontbrak was de belangstelling van Brussel en van de Belgische financiële kringen.

Het is wel opvallend dat vele initiatieven die in Belgisch-Limburg uitgewerkt werden, van uit de provincie zelf kwamen. Het begon met de oprichting van een eigen provinciale en intercommunale apparatuur voor de elektriciteitsvoorziening met de stichting van provinciale scholen voor technisch onderwijs en het ging verder met het tot stand komen van een Provinciale Raad voor Cultuur en een Provinciaal Verbond voor toerisme, die beide in grote mate bijdroegen tot de concrete uitbouw van de cultuur-spreiding en van het recreatie-patrimonium.

Geen neven-bedrijven

Uiterst belangrijk was vooral de oprichting van de Limburgse Economische Raad in 1951 als eerste gewestelijke welvaartsorganisatie in het land. Want toen in België de wetten op de industriële expansie en op het regionaal-economisch beleid werden afgestemd, had Limburg reeds degelijke plannen voor streekontwikkeling. Men kan waarachtig niet zeggen dat men destijds van het centraal gezag veel gekregen heeft, hoewel daarin in de jongste jaren ook een grondige wijziging is tot stand gekomen.

De eigen inspanningen van de provincie, samen met andere factoren, te weten de reeds genoemde wetgeving op de regionaal-economische politiek en de Europese economische integratie, die Belgisch Limburg van uit zijn excentrische positie overhevelde naar de gunstige ligging tussen Antwerpen, Luik, Nederlands-Limburg en het Rijnland, hebben de situatie doen veranderen, om niet te zeggen omgekeerd. Vooraleer de exploitatie van de kolenmijnen in de twintiger jaren enige omvang begon te krijgen, was Belgisch-Limburg een uitsluitend agrarisch gebied met rijke landbouwstroken in het zuiden (Haspengouw) en arme zanderige gronden in het noorden (de Kempen). Bovendien had de provincie slechts weinige en slechte verbindingswegen met het centrum van het land. De kolenmijnen zorgden voor werkgelegenheid die echter beperkt bleef, omdat er geen neven-industrieën tot stand kwamen, zoals dit wel het geval was in Nederlands-Limburg. Het Belgisch kapitaal had investeringen gedaan in de staalnijverheid en carbo-chemische fabrieken in de zuidelijke bekkens van het land (Wallonië) en het vervoer van de Limburgse cokes-kolen via het Albertkanaal naar het zuiden was zo gemakkelijk dat nieuwe investeringen in Limburg niet in overweging werden genomen.

In de Gemeenschappelijke Vergadering van de E.G.K.S. te Straatsburg heeft de latere minister Bertrand trouwens herhaaldelijk gezegd, dat het Kempisch Bekken in België het enige was in Europa, waar de kolenmijnen geen afgeleide bedrijven hadden doen ontstaan.

[p. 58]

Deze mono-industriële structuur maakte Belgisch-Limburg dan ook uiterst kwetsbaar toen de kolencrisis uitbrak en de grote zorg was een diversiteit van nijverheid tot stand te brengen. Sinds zijn oprichting in 1951 had de Limburgse Economische Raad daaraan alle aandacht besteed en ook resultaten geboekt. Maar het uitgangspunt van de grote ommekeer was het ‘Omschakelingsplan voor de Limburgse Mijnstreek’ dat in juni 1966 door de Limburgse Economische Raad (L.E.R.) en de studiegroep Venex (Cooperatieve vennootschap tot bevordering van de economische expansie) was samengesteld en dat na de sluiting van de kolenmijnen van Zwartberg bij de diensten van de E.G.K.S. en van het ministerie van economische zaken was ingediend. Het plan voorzag een daling van het aantal arbeidsplaatsen in de kolenmijnen met 1.800 oer jaar en een aangroei van het aantal economische activiteiten met 4000 eenheden per jaar o.w. 2400 mannen.

Rekening houdend met de aangroei van de tewerkstellingen in de bouwnijverheid en in de tertiaire sector kwam men tot de vaststelling, dat jaarlijks in de industrie nagenoeg 3.200 nieuwe arbeidsplaatsen zouden moeten worden geschapen.

Industrieterreinen

Het plan duidde acht uit te rusten industrieterreinen aan, verspreid over de provincie en het somde de noodzakelijke infrastructuurwerken op. Het ging om 1097 hectaren grond, waarvan de onteigeningen 152 miljoen Belgische franks zouden kosten en de uitrusting 164 miljoen, en verder om wegenwerken voor een totaal van 466 miljoen, de aanpassing van het Albertkanaal (200 miljoen) en de bouw van een collector voor afvalwaters (250 miljoen). De totale uitvoering van het plan zou 1,23 miljoen kosten, natuurlijk tegen de toenmalige geldwaarde.

Bovendien werden de aanleg van nieuwe en de verbetering van bestaande rijkswegen vooropgezet.

55 000 Nieuwe werkplaatsen

Het plan werd, gefinancierd door de E.G.K.S. en de staat, in zijn algemene lijnen uitgevoerd en men kan ook zeggen dat het voorziene resultaten heeft opgeleverd. Van 1960 tot 1970 werden er 37 000 nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd en vermits in dezelfde periode de arbeidsbezettingen in de kolenmijnen daalden van nagenoeg 38 000 tot 2 000 komt dit neer op 55 000 nieuwe werkplaatsen.

Het omschakelingsplan is dus een succes geworden. Maar daarmee is de kous niet af, want van nu tot 1980 voorziet men een stijging in het arbeidsaanbod met 5650 tot 6450 per jaar. Men verwacht tegen 1980 een arbeidsoverschot van 73200. Daarbij wordt de toestand in de kolenmijnen steeds minder gunstig. De verliezen per ton kolen stijgen bestendig, omdat de verkoopprijzen praktisch ongewijzigd blijven terwijl de lonen en sociale lasten uiteraard steeds toenemen. De toelagen van de staat belopen in Wallonië nu reeds 370000 fr. per jaar en per mijnwerker, in de Kempen 190000 fr.

Het is duidelijk dat dit niet zo kan voortgaan en dat men, indien er geen middelen worden gevonden om de productiekosten te doen dalen, of indien er geen mirakel gebeurt waardoor de verkoopprijzen stijgen, de mijnnijverheid verder zal gaan afbouwen. Maar het zal nodig zijn dat er een nieuw economisch groeiplan wordt gerealiseerd, waarbij deze keer ook veel aandacht kan worden besteed aan de expansie van het toerisme en de recreatieve sectoren, waarbij men tevens met zorg voor de milieu-vrijwaring kan tewerk gaan.

Universiteit

Hoe kadert nu dit welvaartsbeleid in het geheel van een welzijnspolitiek?

Gelijklopend met de toepassing van het regionaal-economisch beleid, werd een andere activiteit ontwikkeld door de Limburgse Raad voor Samenlevingsopbouw (LISO) die de studies onderneemt voor een evenwichtige groei van het maatschappelijk leven. En hier blijkt dat er nog veel moet worden gedaan o.m. op het vlak van de spreiding van een cultuur-infrastructuur, van administratieve aanpassingen (fusies van gemeenten), van recreatieve voorzieningen e.d. Inzake universitair onderwijs heeft Belgisch-Limburg een halve slag thuis gehaald!

Ten aanzien van de onwilligheid van het centraal landsbestuur om in Limburg een universitaire stichting in te planten en van het stiekem en soms ook openlijk gestook daartegen vanwege de bestaande universiteiten - vooral Leuven - had men in Limburg zelf reeds binnen het kader van de wet op het hoger niet-universitair onderwijs de Economische Hogeschool Limburg en het Postuniversitair Centrum opgericht.

Voor de uiteindelijke verwerving van een universitair centrum door de wet op de universitaire expansie waren, zoals dat in België nodig is, een volksbeweging en een reeks betogingen noodzakelijk.

[p. 59]

Men heeft tenslotte een universitair centrum verkregen, dat in oktober 1973 zal starten. Het succes was niet volledig, want het gaat slechts om de kandiaturen en dan nog van een beperkte reeks diciplines (alleen de positieve wetenschappen).

De inrichtende macht is nogal een zonderling geval; de raad van beheer moest volgens de wet de weerspiegeling zijn van de machtsverhoudingen van de politieke partijen in de provincieraad en die raad wordt gecontroleerd door een ‘comite van toezicht’, waarvan de samenstelling een weerspiegeling is van de machtsverhoudingen der partijen in het Vlaamse deel van de Kamer van de Volksvertegenwoordigers. Men kan zich wel afvragen, wat dit te maken heeft met academisch onderwijs en wetenschappelijk navorsingswerk.

Het zal wel wat moeilijkheden veroorzaken bij de benoeming van de leden van het academisch korps.

Maar dit politiek geleuter heeft men er in Limburg maar bij genomen. Het voornaamste is, dat het L.U.C. bestaat en aan het werk kan gaan. Het doel blijft natuurlijk de uitbouw van een volledige universiteit, iets waarvoor men over een paar jaar wellicht opnieuw zal moeten ageren.

Tot slot van dit artikel kan worden gezegd, dat wanneer men de evolutie der jongste 15 jaren in Limburg nagaat, de balans gunstig is.

MAURITS STANDAERT

Aan weerszijden van de Belgisch-Nederlandse grens kleine ‘vrijheidszuilen’ leggen de brug tussen Noord en Zuid De foto toont ‘perroenen’ te Maaseik en te Maastricht.

[p. 60]

PROJEKT INTERLIMBURGSE UNIVERSITEIT... EEN GEMISTE KANS?