Neerlandia. Jaargang 76

[p. 179]

De verkiezingsuitslag

De verkiezingsuitslag heeft wel een verandering veroorzaakt in de Nederlandse partijverhoudingen, maar van een werkelijk grote verschuiving was er op de 29ste november geen sprake. En het is ook niet zo dat de uitslag overeenstemming vertoont op alle punten met de voorspellingen die vooraf werden gedaan. In het linkse blok maakte de Partij van de Arbeid een sprong van 39 zetels (verkiezingen van 1971) naar 43, de Politieke Partij Radicalen boekte een stevige winst van 2 naar 7 zetels, maar de Democraten '66 zagen hun zeteltal van 11 tot 6 slinken. Voor de drie gezamenlijk, die de linkse groepering vormen, een winst van 4 zetels; totaal 56 zetels. Daarmee werd niet een meerderheid behaald. Bij de confessionele partijen leed de Katholieke Volkspartij een gevoelig verlies; een teruggang van 35 naar 27 zetels. De Anti-Revolutionaire Partij, de partij van minister-president mr. B. Biesheuvel, bracht van 13 op 14, terwijl de Christelijk Historische Unie terugliep van 10 op 7. Een grote overwinning boekte de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie met een sprong van 16 zetels naar 22. De Democratisch Socialisten '70 moest eveneens een veer laten; van 8 naar 6 zetels. De Communistische Partij Nederland bracht het van 6 op 7. Bij de kleine partijen deden zich hoegenaamd geen verschuivingen voor; de verschillen met de vorige zetelbezetting bleken echter relatief wel van betekenis. De Boerenpartij kwam van 1 op 3 zetels, de Middenstandspartij verloor haar 2 zetels van 1971, het Gereformeerd Politiek Verbond bleef op 2 zetels staan en de Rooms Katholieke Partij Nederland, een nieuwe politieke groepering, bracht het tot 1 zetel. Let men op de aflossing van de wacht in de Tweede Kamer dan hebben er zich een groot aantal veranderingen voorgedaan; in de eerste plaats heeft de voorzitter van de Kamer, mr. Van Thiel afscheid genomen, na 10 jaar zijn hoge functie te hebben uitgeoefend. Hij is inmiddels opgevolgd door ir. dr. A. Vondeling van de P.v.d.A., oudminister van landbouw en van financiën. Niet minder dan 41 leden hebben hun stoelen op het Binnenhof moeten verlaten. En tal van nieuwelingen hebben hun plaats ingenomen. De gemiddelde leeftijd van de Tweede-Kamerleden is gedaald met 1 jaar en 4 maanden, van 47 naar 45 jaar en 8 maanden. De jongste fractie is die van de PPR met een gemiddelde leeftijd van 40, 1 jaar.

Direct na de uitslag bleek hoe moeilijk de kabinetsformatie zou worden. Immers, de linkse groepering zou alleen, wanneer geen prijs werd gesteld van die zijde met het aangaan van een bondgenootschap met andere partijen alleen de regeringsverantwoordelijkheid op zich kunnen nemen met het waagstuk van een minderheidskabinet. De oude coalitie van de confessionele partijen met de VVD en DS '70 zou slechts op een zeteltal van 76 kunnen rekenen; een meerderheid van 1 zetel. Kort nadat de strijd was gestreden deden zich in sommige partijen, bij het opmaken van de balans, al tegenstrijdige meningen voor. Een groot deel van de KVP-aanhang sprak zich uit tegen een samenwerking met de VVD. In eerste instantie werd door de Koningin aan prof. dr. W. de Gaay Fortman gevraagd als informateur op te treden. Hij meende dat de omstandigheden hem beletten aan het verzoek te voldoen. Terwijl wij dit overzicht schrijven is dr. M. Ruppert, lid van de Raad van State bezig zich te oriënteren en de Koningin van zijn bevindingen rapport uit te brengen. Een man in de partij, de ARP, waartoe hij behoort met een groot gezag; een wijs man, een harde werker, die het als arbeider in een bloemenkwekerij door zelfstudie bracht tot voorzitter van het Christelijk Nationaal Vakverbond en lid van de Raad van State en o.a. zitting had in de Eerste Kamer. Enkele jaren geleden werd hem het eredoctoraat van de Vrije Universiteit verleend voor zijn vele publicaties op het terrein van de vakbeweging en in het bijzonder van het arbeidsrecht. Wat er uiteindelijk uit de bus zal komen laat zich moeilijk voorspellen. Er dient thans te worden afgewacht tot welke conclusies dr. Ruppert komt en welke adviezen hij zal uitbrengen en wat daarvan de gevolgen zullen zijn.

Wie naar de Europese Commissie?

Eigenlijk behoeft deze vraag, wie door de regering zal worden voorgedragen dr. Mansholt in de Europese Commissie op te volgen, niet te worden gesteld. Het besluit is gevallen; het kabinet heeft ir. P. Lardinois, minister van landbouw in het kabinet-Biesheuvel aangewezen, waartegen de oppositie, bij monde van de fractievoorzitter van de P.v.d.A. in de Tweede Kamer, drs. J. den Uyl scherpe protesten heeft aangetekend. De laatste was van oordeel dat de regering had moeten wachten tot de Belgische regering een voorstel had gedaan. Op dit moment is de beslissing van Brussel nog onbekend. Drs. Den Uyl maakte duidelijk dat de voordracht in overleg met de Belgische regering diende te geschieden, omdat de drie Beneluxlanden in het verleden steeds afspraken maakten over de politieke kleur van hun candidaten. Nederland droeg destijds zorg voor een socialist, in de persoon van dr. Mansholt, België droeg een christen-democraat voor (Albert Coppé) en Luxemburg een liberaal (Albert Borschette). De regering in Den Haag heeft laten weten dat de candidaat geschikt moet zijn voor verschillende functies in de commissie. Ir. Lardinois is gekwalificeerd voor de landbouwproblemen, maar is ook minister geweest voor de West, was vroeger diplomaat in Londen en heeft zes jaar lang de minister van Sociale Zaken vervangen. Inmiddels is wel gebleken dat de regering de Belgische regering heeft laten weten met ir. Lardinois een christendemocraat voor te dragen.

Nederlandse Omroepstichting opnieuw in discussie

Herhaalde malen wordt er in de Nederlandse pers en ook van de kant van parlementsleden kritiek uitgeoefend op de Nederlandse Omroepstichting (N.O.S.) Inzet daarbij is de verhoging van het luister- en kijkgeld dat volgens de minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk f. 108 per jaar dient te zijn. Een flinke verhoging vergeleken met vroeger. Maar ook weer niet verontrustend is er gezegd van de zijde van de N.O.S. en daarbij werd verwezen naar de bedragen die in de omringende landen betaald moeten worden. Een ander verwijt is dat de N.O.S. te veel geld zou nodig hebben. Ook hier werd van omroepzijde bij aangetekend dat de efficiency en de besteding der gelden vergeleken met het bedrijfsleven de toets der critiek kan doorstaan. Maar er is nog een andere zaak die voor de N.O.S. van belang is; in 1969 werd de basis gelegd voor het gezamenlijk programma, waarop de omroeporganisaties die in het bestuur van de N.O.S. vertegenwoordigd zijn, thans commentaar hebben geleverd. Zij dringen aan op een nieuwe formulering van de criteria waaraan het N.O.S. programma volgens de omroepwet moet voldoen. Ook de leiding van de N.O.S. heeft bezwaren kenbaar gemaakt. Van die kant werd gesproken over een verontrusting onder de programmamedewerkers naar aanleiding van kritiek van N.O.S. bestuurders op de vorm en de inhoud van het programma. Er is thans besloten tot een overleg van allen.

GEERT GROOTHOFF