Neerlandia. Jaargang 76

[p. 175]

Spiegel van de Nederlanden

[p. 176]

Voerverbalisme

In een lezersbrief in De Gazet van Antwerpen werd onlangs herinnerd aan de kordate taal waarmee een CVP-woordvoerder einde 1965 het standpunt inzake de Voerstreek van zijn partij vertolkte: ‘Met de CVP is over de Voer niet meer te praten. De Voerstreek is Vlaams en ze zal het blijven. Voor wie neemt men ons eigenlijk, wanneer men meent, dat wij bereid zouden zijn, die diskussie over de reeds goedgekeurde taalwetten telkens weer te heropenen’. Twee jaar later viel de regering Van den Boeynants. Bij de daaropvolgende verkiezingen kwam de CVP als een vrij autonome partij voor de kiezer, met een communautair programma dat merkwaardige verschillen vertoonde met dat van de PSC. Maar in juni van 1968 schonk de partij haar vertrouwen aan de regering Eyskens-Merlot, die in haar programma een grondwetsherziening voorstelde, waarin een artikel voorzien werd waardoor het zou mogelijk worden de Voerstreek van de provincie Limburg af te haken en ze met een gewijzigde taalwetgeving (Voor wie neemt men ons eigenlijk?) onder de rechtstreekse bevoogding van het ministerie van binnenlandse zaken te brengen. Er werd in die dagen gezegd dat de CVP ernstig voorbehoud maakte tegen deze clausule van het regeerakkoord. Het klinkt dan ook wat verwonderlijk dat we pas enkele dagen geleden een gezaghebbend Brussels journalist op het RTB-scherm hoorden zeggen dat hij dàt nog niet zo heel lang vernomen had.

Na de verklaring van de Belgische bisschoppen in mei 1966 over de eenheid van de Katolieke Universiteit van en te Leuven, wierp de PSC zich op als de hardnekkigste verdediger van de aanwezigheid van de franstalige universiteit te Leuven. Na de val van Van den Boeynants distancieerde zij zich uitdrukkelijk van de CVP. En keurde enkele tijd nadien de regeringsverklaring van Eyskens goed, die voorzag in een geleidelijke overheveling van Leuven-Frans naar Ottignies!

Ter gelegenheid van de parlementaire debatten over de taalwetten had BSP-voorzitter Jos van Eynde in zijn krant geschreven: ‘Alleen nationalisten staan in één front met hun kasteelheren en hun ultra's. Socialisten en demokraten nemen overal de verdediging van de kleine man op, zelfs al is die kleine man een Vlaming, zoals in de Voerstreek’. Ook Van Eynde is later blijkbaar naar het front met de nationalisten en de kasteelheren overgestapt, want in december 1970 keurde zijn partij net als de CVP (Voor wie neemt men ons eigenlijk?) het grondwetsartikel over de Voer goed. Het heette nu dat dit artikel ook zou gebruikt worden om in Vlaams gebied dat bij de vastlegging van de taalgrens in 1962 op ongelukkige wijze naar Wallonië was overgeveld (Komen-Moeskroen) de taalfaciliteiten voor de Vlamingen uit te breiden. Ongeveer terzelfdertijd keurden ze een wijziging goed van de taalwet van 1963, die bepaalde dat Vlaamse kinderen in Vlaamse scholen thuishoorden: uit persberichten hebben we de jongste dagen weer eens kunnen vernemen dat de regering de toen gedane beloften in ruil voor de ‘liberté du père de familie’ niet heeft gehonoreerd! In juni 1971 behandelde het parlement de wet over de kultuurautonomie. BSP-voorzitter Leburton verklaarde dat zijn partij haar goedkeuring aan het regeringsontwerp verbond aan de indiening van het Voerontwerp. Wat geschiedde: het wetsontwerp dat voorzag in de oprichting van een autonoom Voerkanton droeg de handtekening van alle ministers, ook die van de CVP. (Voor wie neemt men ons eigenlijk?) Een paar maanden nadien echter ontbond de regering het parlement, zogenaamd omdat er voor de verdere afwerking van de staatshervorming en voor een dynamisch sociaal-ekonomisch beleid een sterk kabinet nodig was. Sterk was de regering Eyskens bepaald niet meer, sinds dezelfde heer Leburton verklaard had dat hij de CVP beu was.

Elf maanden touwtrekkerij

Maar de verkiezingen van november 1971 leverden voor de regeringspartijen alleen maar windeieren op. De federalistische partijen kwamen versterkt in het parlement terug. De Brusselse agglomeratieverkiezing bracht er het FDF aan de macht en betekende een zware klap voor de Brusselse topfiguren Simonet en Van den Boeynants. De klap kwam ook in Vlaanderen hard aan: de ‘bewegingsstrategie’ van de CVP was er ongeloofwaardig door geworden. Simonet en Van den Boeynants zagen hun Brusselse machtsdroom verzwinden en kregen weer belangstelling voor regeringswerk. En de BSP-leiders stelden vast dat hun frakties in de nieuwe kultuurraden een vrij bescheiden aantal zetels bezetten. De nieuwe regering Eyskens kwam pas na lange onderhandelingsweken tot stand. De unitaristische krachten zouden er voortdurend trachten de lakens naar zich toe te halen en het bescheiden federaliserend karakter van de herziene grondwet verder proberen af te zwakken. Een koers die niet bepaald door de kiezers was gewenst. Het onzalige Voerontwerp kwam weer in het regeerakkoord (Voor wie neemt men ons eigenlijk?), naast de herziening van het schoolpakt - een unitair kluifje! - en de uitvoering van het grondwetsartikel 107 quater dat de organisatie van België in drie gewesten met een ruime autonomie inzake sociaal-ekonomische aangelegenheden voorziet. De grondwet schrijft voor dat de uitvoeringswet die deze regionalisering vorm geeft met een twee-derde meerderheid moet goedgekeurd worden, meerderheid die de regeringsfrakties alleen niet konden opbrengen. Het regeerakkoord bevatte bovendien de beperking dat ‘het in werking stellen van de regionalisering dient te geschieden met eerbiediging van de vereisten van ons nationaal beleid en een globale strategie’.

Om enig inzicht te verkrijgen in het schimmenspel dat in de jongste weken werd opgevoerd lijkt een korte historiek van 107 quater hier gewenst. Het verlangen om de gemeenschappen ruime autonomie ook in ekonomische aangelegenheden te verlenen is in feite gegroeid uit de woelige stakingsperiode van 1960-1961, waarin de Waalse linkse vakbondsleider André Renard het tenslotte moest afleggen tegen de vastberadenheid van de toenmalige CVP-liberale regering Eyskens én tegen de unitaristische en reformistische BSP-leiding. Hieruit groeide Mouvement Populaire Wallon, die droomde van een autonoom socialistisch Wallonië, met een ekonomisch stelsel naar het Joegoslavisch model. Deze wallingantische groep oefende een sterke druk uit op de Waalse BSP, die in die jaren 1961-1968 met klem opkwam voor federalisme en ekonomische struktuurhervormingen.

Toen men na de Leuvense crisis in 1968 tot parlementsontbinding moest overgaan keurden de Kamers vooraf een verklaring goed waardoor het volgende parlement een constituante kon zijn. De federalistische partijen slaagden er op dat ogenblik niet in het parlement verder te doen gaan dan de afspraken van de kommissie Meyers. Een ontwikkeling in federalistische zin zat er nog niet in. Het BSP-CVP-regeerakkoord van juni 1968 voorzag evenmin de gewestvorming zoals die later in het artikel 107 quater zou bepaald worden. Er was wel sprake van ekonomische decentralisatie naar de provincies en van regionalisering

[p. 177]

van het ekonomisch plan door oprichting van gewestelijke ekonomische raden en ontwikkelingsmaatschappijen. Na de eerste mislukking van de grondwetsherziening ontstond dan de werkgroep der 28. In de werkgroep verdedigde de CVP-PSC een decentralisatie naar de provincies toe. De BSP stelde voor de grondwettelijke indeling van België in twee kultuurgemeenschappen aan te vullen met een indeling in drie gewesten met elk een eigen regionale raad, samengesteld uit parlementsleden, met reglementerende bevoegdheid. Deze zou tot uitdrukking komen in dekreten met kracht van regionale wetten. Uit de besprekingen in de werkgroep zou minister-president Eyskens het besluit trekken dat het unitaire België had afgedaan. De regeringsverklaring van 18 februari 1970 waardoor de grondwetsherziening definitief op gang kwam nam het BSP-standpunt over. De indeling in drie gewesten werd in het parlement alleen bestreden door de Volksunie, die er het in Vlaanderen gevreesde federalisme met drie in bespeurde. Het artikel kreeg de steun van de PVV nadat de bepaling over de fiskale bevoegdheid van de gewestraden er was uit geschrapt.

In de politieke ontwikkeling van de jongste 24 maanden hebben zich inmiddels vrij belangrijke verschuivingen voorgedaan. De Waalse federalist en verkondiger van de progressieve frontvorming Collard werd aan de BSP-leiding opgevolgd door het rechtssocialistische en unitaristisch tweemanschap Leburton-Van Eynde. De federalisten Merlot en Terwagne stierven een vroegtijdige dood. De federalist Cools werd vice-premier in een regering, waarin de Brusselse propagandist van een rechts socialisme Simonet en de businessman Van den Boeynants de unitaristische lakens naar zich toe trokken. De progressieve frontvorming werd naar betere tijden verwezen en het oude school-strijdros van de verdediging van het openbaar onderwijs uit de stal gehaald.

Ook de CVP-PSC onderging een gedaanteverandering. De nog jeugdige, eenmaal revolutionaire federalist, Wilfried Martens werd voorzitter van de partij, de even jonge Brusselse burgerman Chabert fraktieleider. Ten gevolge van het kumulatieverbod verdwenen een aantal meer unitaristische ouderen. Alleen: de jongeren die tot het partij-establishment doordrongen begonnen een andere taal te spreken dan de jonge wolven die ze tot dan geweest waren. De progressief-frontdroom kwam in het archief terecht, de kranige uitspraken over de gemeenschapsschool werden overstemd door nogal stoere uitspraken over de rechten van het katoliek onderwijs. Bij de PSC werd de jonge Luxemburgse kasteelheer Nothomb voorzitter. Zijn initiatief om alle Waalse partijen tot een overleg bijeen te roepen lokte de woede van de BSP uit. Prompt eiste Leburton dat het Voerontwerp nog voor de vakantie 1972 bij het parlement moest ingediend zijn. Het ontwerp dat de regering Eyskens inderdaad voorlegde (Voor wie neemt men ons eigenlijk?) werd in september echter door de Raad van State als ongrondwettelijk bestempeld.

De krantenlezer kreeg begin september de indruk dat men in de CVP reeds aan een nieuwe grondwetsherziening dacht. De nieuwe gewestraden moesten samenvallen met de kultuurraden. De nieuwe instellingen zouden enkel bestaan uit senatoren, terwijl de Kamer van Volksvertegenwoordigers een nationaal wetgevend lichaam zou zijn. Het CVP-kongres van 8 okt. formuleerde evenwel niet de gedachte aan een nieuwe grondwetsherziening maar besteedde wel veel aandacht aan de financiële middelen, waarover de gewestraden moeten beschikken. Voorgesteld werd de opbrengst van bepaalde lokaliseerbare belastingen aan de gewesten toe te kennen. Het idee om de financiële middelen te bepalen op basis van de bevolkingsgroepen deed de PSC steigeren, die allicht onder invloed van Van den Boeynants ook grote bezwaren had tegen de beperking van het Brussels gewest tot de 19 gemeenten. Terwijl PVV-voorzitter Willy Declercq zich in een interview eveneens uitsprak voor een regionale verdeling van de lokaliseerbare belastingen en voor de versmelting van kultuurraden en gewestraden. Maar de BSP-leiding bleef herhalen ‘Het regeerakkoord en niets meer!’. De VU stelde dat de CVP ook moest zeggen met wie ze haar ideeën zou waar maken.

Martens en Nothomb kwamen in een werkgroep van CVP en PSC samen met de bedoeling scheve situaties aan de taalgrens recht te trekken. De pers berichtte dat de toegevingen inzake de Voer (Voor wie neemt men ons eigenlijk?) zouden gecompenseerd worden door ruimere faciliteiten in Komen-Waasten: de naam Moeskroen was uit de debatten verdwenen. Er. deden geruchten de ronde over een gewestenplan van minister Simonet en weldra ook over een alternatief voorstel van minister Van Elslande dat heel wat verder ging. Ook op de verklaring van Martens dat er om de vereiste meerderheid te verkrijgen met alle partijen moest gepraat worden bleef de BSP koppig bij het regeerakkoord zweren. Voor de politici in de Wetstraat bleek het onverwacht sukses van de betoging te Vilvoorde op 15 oktober een verrassing. Het verbod van minister van binnenlandse zaken Van Elslande aan de gemeentebesturen om nog langer subsidies te verlenen aan het Vlaams Onderwijscentrum te Brussel zette in Vlaanderen opnieuw kwaad bloed. Het verbod geldt evenzeer de franskiljonse gemeentebesturen die geld zouden over hebben voor de Franse kultuurpropaganda in de Voer, maar een aantal franstalige politici verklaarden het verbod gewoon te zullen negeren. Helemaal zoals de Franse Kultuurraad tenslotte, die ook geld ter beschikking van het franstalige kultuurwerk in de Vlaamse randgemeenten stelde.

Nothomb zei op 27 oktober dat de PSC elke koehandel Voerstreek - Komen of Voerstreek - Brussel afwees, en een paar dagen later stelde de Brusselse afdeling van deze partij - 4 kamerleden op 212! - dat het gewest Brussel niet alleen de 19 gemeenten maar ook de randfederaties moest omvatten. Een standpunt dat niet alleen in Vlaanderen maar ook in de Waalse politieke partijen op hard verzet stootte: hiermee werd Brussel weer knelpunt nummer één.

Weer een paar dagen later werden de onderhandelaars over het schoolpaktprotokol het niet eens, vooral omdat er tussen de regeringspartijen geen overeenstemming was bereikt over de begrotingsbevoegdheid van de kultuurraden. Er werd ook gefluisterd dat de BSP haar handtekening afhankelijk maakte van een Voertoegeving door de CVP. De regering meende het eerst te kunnen redden met een parlementskommissie die de kwestie nader zou onderzoeken: FDF, RW en VU verleenden hun medewerking, maar door de weigering van de PVV-PLP zou de kommissie niet van de grond komen. Het PSC-kongres te Binche op 28 oktober bereed nog maar eens het Voerstokpaardje en kwam op voor een groter Brussel. Nothomb hield een verkapte aanval op de BSP, die naar zijn zeggen de gewestvorming tegenwerkte. Hij werd hierin bijgevallen door de VU, die dezelfde week een kampagne tegen de ‘staatsbehoudende’ BSP zou beginnen.

[p. 178]

Langzame executie

Op 9 november kwam het dan eindelijk tot het langverwachte topoverleg tussen de leiders van de regeringspartijen. Het werden moeizame onderhandelingen die verschillende vergaderdagen aansleepten. Tenslotte kaatsten de partijen de bal terug naar de regering, aan wie opgedragen werd voorstellen uit te werken. Intussen hadden de oppositiepartijen, inzonderheid de PVV-PLP en de FDF-RW, steeds weer herhaald dat zij alleen voor de nodige meerderheid zouden zorgen als ze in de regering mochten. Het paste helemaal in de taktiek van de CVP om door ongewoon vriendelijke verklaringen aan het adres van de FDF/RW en de VU de regeringspartner in de daaropvolgende dagen onder druk te zetten.

Na vier kabinetsraden was er nog steeds geen akkoord. Uiteindelijk kwam de eersteminister met een persoonlijk voorstel opdagen. In ruil voor toegevingen in de Voerstreek zouden er ook faciliteiten voor de Vlamingen komen in de dorpen Houtem en Ploegsteert, gemeenten die de meeste Belgen tot dan toe beslist niet dadelijk op de kaart konden aanwijzen, maar die precies evenveel inwoners hadden als de Voerdorpen: nu waren ook de namen Komen en Waasten uit het debat verdwenen! De gewestraden zouden samengesteld zijn uit leden aangeduid door de provincieraden. In elke gewestraad moest er een uitvoerend kollege zijn, terwijl er in de regering een minister per gewest zou zetelen, die het uitvoerend kollege zou voorzitten. Het parlement zou de begroting van de gewesten bepalen. Voor Wallonië en voor de havens zou er een extra financiële inspanning zijn. Het gewest Brussel zou pas afgebakend worden na raadpleging van de drie ekonomische raden.

Het mocht niet baten. Drie dagen later kwam de heer Eyskens aan het parlement mededelen dat de regeringspartijen het niet eens konden worden. De krantenlezers en de TV-kijkers begrepen al evenmin als de meeste parlementariërs waarover. De eerste-minister was er al die weken in geslaagd ze met nietszeggende verklaringen voor de mal te houden. Kon hij ze vertellen dat zijn grondwet onuitvoerbaar was gebleken?

De Saeger informateur

Na enkele dagen onverkwikkelijk bakkeleien over de verantwoordelijkheid voor de crisis, werd Jos de Saeger, de sterke man van de CVP, door de koning belast met de opdracht ‘zich in te lichten, eventueel te onderhandelen en verslag uit te brengen over de voorwaarden onder welke een regering zou kunnen samengesteld, die de zekerheid zou hebben een duurzame oplossing te kunnen brengen voor de communautaire problemen’. Vrij vlug na zijn aanstelling legde de informateur aan de voorzitters van BSP, CVP en PSC en daarna ook aan die van de oppositiepartijen een voorstel inzake gewestvorming voor. In tegenstelling tot het voorstel Eyskens beperkte het 't gewest Brussel uitdrukkelijk tot de 19 gemeenten. De bevoegdheid van de gewestraden zou nog enkele materies meer omvatten dan de werkgroep der 28 destijds had voorzien. De geleidelijke overdracht van bevoegdheden door de centrale rijksdiensten aan de gewestraden moet voor 31 december 1977 voltooid zijn. De financiën waarover ze kunnen beschikken worden jaarlijks door het parlement bepaald en die bedragen worden berekend, rekening houdend met de bevolkingscijfers, met de oppervlakte van het gewest en met mathematische criteria voortvloeiend uit officiële statistische gegevens. De 60 leden van de gewestraden worden verkozen door de provincieraadsleden. In de provincie Luik krijgen de duitstaligen ten minste 1 zetel toegewezen in de Waalse gewestraad. Het is duidelijk dat dit verkiezingssysteem alvast de CVP een flink overwicht in de Vlaamse gewestraad zou verzekeren, maar de kommunisten zouden er helemaal niet aan te pas komen. Als alternatief voorstel suggereert De Saeger aan de Brussels agglomeratieraad de bevoegdheden van de gewestraad toe te kennen, een idee dat de FDF-meerderheid in die raad aardig aanspreekt en bovendien aan Brussel maar direkt een echt representatief bestuursorgaan cadeau doet. De werkelijke macht van de gewestraden wordt echter sterk beknot door de bepaling dat de gewestraden slechts reglementerende bevoegdheid hebben voor zover en zolang de behandelde materies niet door de wet of door reglementen van algemeen bestuur zijn geregeld. Het uitvoerend kollege zou voorgezeten worden door een minister van de centrale regering, die verantwoordelijk blijft voor het centraal parlement.

Op het ogenblik dat wij deze regels neertikken is het nog niet duidelijk of het plan De Saeger een reële kans maakt. De traditionele partijen houden zich op de vlakte en willen eerst over het sociaal-ekonomisch hoofdstuk in het regeringsprogramma praten. Voor de Kommunistische Partij en voor de VU was het plan onaanvaardbaar. De VU-voorzitter zei wel verder te willen praten over een voorstel dat meer gelijkenis zou vertonen met het CVP-programma. Het FDF/RW daarentegen wilde de dialoog voortzetten.

Zitten er verkiezingen in? Een recente opiniepeiling heeft uitgewezen dat die alleen de VU (lichte) winst zouden bezorgen. De overdracht door kultuurminister Van Mechelen van het Kontakt- en Kultuurcentrum aan de Nederlandse Kultuurkommissie van de Brusselse agglomeratieraad en de grote aandacht van minister Van Elslande voor de toepassing van de taalwetten kunnen het Vlaams blazoen van de CVP wel wat oppoetsen. Ondertussen heeft de Kamer met grote eensgezindheid de voorgestelde verhoging van de werknemerspensioenen goedgekeurd. Maar inmiddels blijken de BSP-leiders niet meer zo kopschuw voor het gesprek met de zich steeds antisocialistisch opstellende PVV-PLP. De Jongsocialisten, de redaktie van Links, de vakbondsleider Debunne hebben zich kordaat tegen die mogelijkheid uitgesproken. Toen De Saeger uit de antwoorden van de oppositiepartijen besloot dat er voorlopig alleen met de PVV moest verdergepraat worden schreef de links-socialistische Wallonië Libre dat het hele plan van de informateur duidelijk daarop had aangestuurd. De droom van de progressieve frontvorming duikt weer op in een paar belangwekkende stukken in De Nieuwe: de progressisten stellen met teleurstelling vast dat het Belgisch politiek apparaat vastloopt op een hervorming die oorspronkelijk bedoeld was de ekonomische beslissingsmacht dichter bij de arbeiders te brengen.

Al met al is de grens van het behoorlijke ver overschreden. Woorden van partijleiders en politieke programma's hebben in dit land blijkbaar alle inhoud verloren. Ze maken de mist omheen de Belgische Jozef K. alleen maar dikker. Voor wie neemt men hem eigenlijk?

JORIS DE DEURWAERDER